تحقیق اوراق قرضه اسلامی صکوک

تعداد صفحات : ۵۰     قابل ویرایش

ایده اولیه انتشار اوراق قرضه اسلامی به دهه ۱۹۸۰ بر می گردد. در آن زمان تلاش‌ها ی زبادی توسط بانک های اسلامی جهت غلبه بر مساله نقدینگی صورت گرفت. در جولای ۱۹۸۳بانک مرکزی مالزی به عنوان پیشگام در این زمینه، از اوراق بهادار دولتی یا اسناد خزانه که بهره پرداخت می‌کردند استفاده نکرد و به جای آن از اوراق بدون ‌بهره به نام گواهی سرمایه‌گذاری دولتی استفاده نمود. این اوراق نرخ بهره از پیش تعیین شده نداشتند، بلکه نرخ بازدهی آن‌ها توسط دولت و به تشخیص آن اعلام می‌شد. نرخ سود از رابطه ثابتی تبعیت نمی کرد و بر ملاحظات کیفی طرح تاکید بیشتر می شد. برای تعیین نرخ بازدهی، معیارهای مختلفی مانند شرایط کلان اقتصادی، نرخ تورم و نرخ بازدهی سایر اوراق بهادار مشابه مورد توجه قرار داشت؛ بدین ترتیب شبه ربوی بودن سود به ظاهر بر طرف     می شد و افراد مسلمان اقدام به خرید این اوراق می نمودند.

فهرست مطالب:

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱

فصل ۱ : مفهوم صکوک ……………………………………………………………………………………………. ۲

• تعریف صکوک …………………………………………………………………………………………………….. ۲
• تاریخچه صکوک …………………………………………………………………………………………………… ۳
• سیستم انتشار اوراق صکوک …………………………………………………………………………………… ۵
• انواع اوراق صکوک ……………………………………………………………………………………………….. ۷

۱-۴-۱)  اوراق اجاره ………………………………………………………………………………………………………… ۷

۱-۴-۲ )  اوراق مرابحه ……………………………………………………………………………………………………… ۸

۱-۴-۳)  اوراق رهنی ………………………………………………………………………………………………………. ۱۰

۱-۴-۴)  اوراق استصناع ……………………………………………………………………………………………………۱۰

۱-۴-۵)  صکوک مشارکت ………………………………………………………………………………………………..۱۱

۱-۴-۶)  اوراق مضاربه ……………………………………………………………………………………………………. ۱۲

۱-۴-۷)  اوراق جعاله ……………………………………………………………………………………………………… ۱۲

۱-۴-۸)  اوراق مشتقه ……………………………………………………………………………………………………… ۱۳

• مقایسه اوراق صکوک با اوراق قرضه های معمول ……………………………………………………..۱۴
• نتیجه گیری فصل اول……………………………………………………………………………………………..۱۶

فصل دوم : ریسک اوراق صکوک …………………………………………………………………………….. ۱۷

۲-۱)  تعریف ریسک ………………………………………………………………………………………………………. ۱۷

۲-۲)  عوامل بروز ریسک اعتباری در صکوک ……………………………………………………………………. ۱۸

۲-۳)  انواع ریسک های صکوک اجاره و روش های پوشش آن ……………………………………………..۲۴

۲-۳-۱)  ریسک بازاراولیه ……………………………………………………………………………………………….. ۲۴

۲-۳-۲)  ریسک بازار ثانویه …………………………………………………………………………………………….. ۲۶

۲-۳-۳)  ریسک های غیر مالی …………………………………………………………………………………………. ۳۶

۲-۳-۴)  ریسک های مرتبط با دارایی ……………………………………………………………………………….. ۳۷

۲-۴)  نتیجه گیری فصل دوم ……………………………………………………………………………………………. ۴۱

فصل سوم: استاندارد های حسابداری صکوک ……………………………………………………………. ۴۲

۳-۱)  نتیجه گیری فصل سوم …………………………………………………………………………………………… ۵۰

فصل چهارم: پیشنهاد صدور صکوک ممتاز  …………………………………………………………………۵۲

فهرست نمودار هاو شکل ها:

نمودار ۱-۱ : نمودار روند رو به رشد انتشار اوراق صکوک……………………………………………………….۴

شکل ۱-۱ : نمای شماتیک سیستم انتشار اوراق صکوک ………………………………………………………….۶

نمودار ۱-۲: ترکیب اوراق صکوک منتشر شده در دنیا در سال های۲۰۰۷ -۲۰۰۰ ……………………. ۱۴

مقدمه :

مطمئناً ایجاد یک جامعه ایده آل اسلامی یکی از آرزوهای هر مسلمانی است؛ ایجاد جامعه ای که از همه ی ابعاد علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و غیره دقیقاً مطابق با اصول و قواعد اسلامی بوده و در آن عدالت اسلامی بین اقشار مختلف جامعه کاملاً برقرار باشد؛ که یکی از مهمترین ابعاد عدالت گستری بعد اقتصادی آن است که حتی می تواند بسیاری از ابعاد دیگر را تحت پوشش قرار دهد.

ایجاد یک اقصاد اسلامی که از آن می توان به عنوان مکتب اقتصاد اسلامی نام برد شباهت هایی با نظام سوسیالیستی دارد ولی یک تفاوت بنیادی با این گونه مکاتب دارد و آن این است که به جای حذف مالکیت، مالکیت ( منظور عمدتاً بنگاه های اقتصادی است ) به شکل متوازن و سهمی بین اقشار مختلف جامعه تقسیم شود و یک نظام سهامی به وجود آید که در این ساختار بانک ها و بورس نقش بسزایی را ایفا می کنند.

بنابراین گسترش و اسلامی سازی بانک ها و بازار بورس از اقداماتی است که باید در هر جامعه اسلامی انجام شود تا درآمد های حاصله از نظر شرع مقدس حلال باشد. برای اینکه یک محصول مالی یا بانکی، در زمره محصولات مالی و بانکی اسلامی قرار گیرد، بایستی دو شرط اصلی را محقق سازد: اولاً نباید متضمن دریافت یا پرداخت ربا باشد و ثانیاً نباید از سرمایه‌های جمع آوری شده به واسطه آن در فعالیت های حرام مانند خرید و فروش الکل، گوشت خوک و یا قمار بازی استفاده شود. یکی از ابزار هایی که دو شرط فوق به ویژه شرط اول را محقق می سازد و استفاده از آن حتی در کشور های غیر اسلامی رو به افزایش است، اوراق قرضه اسلامی (صکوک) می باشد.

فصل اول:

           مفهوم صکوک

۱-۱) تعریف صکوک

کلمه صک که جمع آن صکوک (SUKUK) می‌باشد یک واژه فارسی از چک است و چون در حرف عربی ( چ) وجود ندارد حرف(ص) جایگزین آن شده است و به معنای گواهی مالی، تأیید و یا مهر و موم شده می‌باشد. دایره المعارف «قاموس عام لکل فن و مطلب» در مورد واژه صکوک چنین بیان می‌کند: «صک به معنای سند و سفتچه(سفته) است و معرب واژه چک در فارسی است. اعراب این واژه (صکوک) را توسعه دادند و آن را بر کلیه انواع حوالجات و تعهدات بکار بردند. آنها این واژه را بر کتاب به ‌صورت عام و بر سند اقرار به مال به‌صورت خاص اطلاق کردند. در عرف عرب این واژه، حواله، انواع سفته، سند و هرآنچه که تعهد یا اقراری از آن ایفاد شود را شامل می‌شود. واژه‌های صک الوکاله به معنای وکالت نامه و صک الکفاله به معنای کفالت‌نامه نیز در زبان عربی رواج یافته است.» صکوک به طور معمول به عنوان (اوراق قرضه اسلامی) یا همان ابزارهای مالی اسلامی‌تعریف می‌شود. صکوک اوراق بهاداری است که براساس یکی از معاملات مشروع طراحی شده است و نوعی ابزار مالی با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی است که در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است.صکوک در هر عقدی تعریف خاصی دارد.

صکوک یک نوع دارایی مطمئن و ایمن به حساب می‌آید و در زمره اوراق بهادار تضمینی و قابل معامله طبقه بندی می‌شود؛صکوک ابزاری است که برای تأمین نیازهای مالی شرکت‌ها و موسسات از طریق جذب سرمایه‌های سرگردان افراد در بازار، به‌کار گرفته می‌شود .

ابزار مالی صکوک منابع مالی متنوعی را برای توسعه بازار و مدیریت نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی اسلامی‌فراهم می‌کند و جبران کسری بودجه دولت، اعمال سیاست‌های مالی و پولی و افزایش نقدینگی از مهمترین تأثیرات این ابزار مالی در بازار خواهد بود.

اوراق بهادار اسلامی یا صکوک گواهی هایی با ارزش اسلامی یکسان هستند که بعد از عملیات پذیره نویسی، نشان می دهند که خریدار مبلغ اسمی آن را به ناشر پرداخت است و دارنده ی آن، مالک یک یا مجموعه ای از دارایی ها و منافع حاصل از آن ها است

۱-۲) تاریخچه صکوک

ایده اولیه انتشار اوراق قرضه اسلامی به دهه ۱۹۸۰ بر می گردد. در آن زمان تلاش‌ها ی زبادی توسط بانک های اسلامی جهت غلبه بر مساله نقدینگی صورت گرفت. در جولای ۱۹۸۳بانک مرکزی مالزی به عنوان پیشگام در این زمینه، از اوراق بهادار دولتی یا اسناد خزانه که بهره پرداخت می‌کردند استفاده نکرد و به جای آن از اوراق بدون ‌بهره به نام گواهی سرمایه‌گذاری دولتی استفاده نمود. این اوراق نرخ بهره از پیش تعیین شده نداشتند، بلکه نرخ بازدهی آن‌ها توسط دولت و به تشخیص آن اعلام می‌شد. نرخ سود از رابطه ثابتی تبعیت نمی کرد و بر ملاحظات کیفی طرح تاکید بیشتر می شد. برای تعیین نرخ بازدهی، معیارهای مختلفی مانند شرایط کلان اقتصادی، نرخ تورم و نرخ بازدهی سایر اوراق بهادار مشابه مورد توجه قرار داشت؛ بدین ترتیب شبه ربوی بودن سود به ظاهر بر طرف     می شد و افراد مسلمان اقدام به خرید این اوراق می نمودند.

در دهه ۱۹۹۰ همزمان با گسترش ساختارهای مختلف معاملات مالی توسط بانک‌های اسلامی ایده استفاده از ابزراهای مالی اسلامی نیز تشدید شد. بدنبال آن متخصصان مالی در کنار علمای دینی اقدام به مطالعه راهکارهای مناسب نمودند. ایده انتشار صکوک اجاره برای نخستین بار توسط منذر کهف در مقاله معروف وی با عنوان استفاده از اوراق اجاره دارایی برای پوشش شکاف بودجه در سال ۱۹۹۷ مطرح شد و پس از بررسی جزییات عملیات انتشار آن آغاز شد. اولین ناشر اوراق صکوک Guthrie Berhad در مالزی بوده که بزرگترین شرکت هلدینگ در حوزه مدیریت نخلستان‌ها در دنیا است. پس از استقبال سرمایه‌گذاران در سراسر جهان از اوراق صکوک، سازمان بورس و اوراق بهادار ایران نیز مطالعاتی را به منظور استفاده از این ابزار مالی آغاز کرد و در نهایت در اواخر سال ۱۳۸۶ مصوبه ابزار مالی اوراق «صکوک اجاره» و ضوابط آن توسط شورای عالی بورس به تصویب رسید. بر اساس این مصوبه تعاریف، ارکان و ضوابط انتشار اوراق صکوک اجاره مشخص شده است.

فهرست منابع فارسی

• پهلوان، حمید و روح‌الله رضوی، اوراق صکوک: تعریف، انواع و ساختار. گزارش پژوهشی مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی وابسته به بورس اوراق بهادار تهران. ۱۳۸۶.
• نجفی، مهدی «بررسی فرآیند تامین مالی از طریق انتشار اوراق صکوک»؛ ماهنامه بورس؛ آبان ۱۳۸۵.
• پهلوان حمید (۱۳۸۶)؛ « بازار صکوک» ماهنامه بورس؛ فروردین ۱۳۸۶
• سروش، ابوذر، بررسی اوراق صکوک اجاره، مجله بورس، شماره ۶۵
• مصوبات کمیته فقهی بورس اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار،
• فطرس، محمد حسن و حسین محمودی؛ صکوک، ابزاری مناسب برای جانشینی اوراق قرضه
• موسوی بیوکی، سید محمد مهدی، بررسی تطبیقی مشتقات اعتباری بافقه امامیه، سید عباس موسویان،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه امام صادق (ع)
• ابوالحسنی، اصغر و حسنی مقدم، رفیع (بررسی انواع ریسکها و روشهای مدیریت آن در نظام بانکداری بدون ربای ایران)
• ابزار مالی صکوک، موسویان،سید عباس ، تهران،پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،اول

فهرست منابع خارجی

• Manama: Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions
• Bakar, M. D. (2003), “Contracts in Islamic Commercial and Their Application
• Brigham, E. C. and Ehrhardt, M. C. (2005), Financial Management,۱۱th ed.USA: Thomson South Western Publishing
• Hamat, M. (1994), “Accounting Issues in the Operation of Islamic Banking”
• Ismail, H. and Latiff, A. R. (1999), “Reporting Islamic Based Transactions: Question of Substance”
• Kahf, Monzer, «SUKUK: PRINCIPLES, STRUCTURE & PERFORMANCE”, ۲۳-۲۵ October 2007, available
• Ismail, H. and Latiff, A. R. (2000), “Financial Reporting of Islamic Banks: Research Highlights”
• Ismail, H. and Latiff, A. R. (2001), Survey & Analysis of Financial Reportingof Islamic Banks Worldwide
• Middle East Business News and Company Directory (n. d.), “Development andRegulation of the Sukuk Market in Malaysia”
• Moustapha, S. K. (2001), The Sale of Debt: As Implemented by the Islamic Financial Institutions in Malaysia
• Rahman, A. R. (2003), “Accounting Regulatory Issues on Investments In Islamic Bonds”
• Rosly, S. A. (2001), “Some Issues of Bay‘ al-‘Inah in Malaysian Islamic Financial Markets”