تعداد صفحات:۵۳ قابل ویرایش
بی شک نهاد خانواده به عنوان باهویت ترین نهاد اجتماعی، از دیربازـ خصوصاً قرون اخیرـ موقعیت ومقام ممتازی را بین کلیه ی تاسیسات حقوقی نوین وکهن احراز کرده است. خانواده یکی از ارکان اساسی ومهمترین عناصر تشکیل دهنده ی هر اجتماع است. بطوری که اهمیت وارزش هر قوم واجتماع، بسته به اهمیت وارزش والای خانواده است.
عنوان صفحه
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………. ۱
بخش نخست: مهر و ماهیت آن
مبحث نخست: مفهوم مهر…………………………………………………………………………………………… ۷
مبحث دوم ـ موضوع و مقدار مهر ……………………………………………………………………………… ۹
مبحث سوم ـ انواع مهر و مقایسه آنها با هم ……………………………………………………………. ۱۱
بخش دوم: تعدیل مهر و محاسبه آن به نرخ روز
فصل اول: تعدیل و فلسفه آن ……………………………………………………………………………………. ۱۹
مبحث نخست ـ مفهوم تعدیل …………………………………………………………………………………… ۲۰
مبحث دوم ـ فلسفه تعدیل ………………………………………………………………………………………. ۲۱
فصل دوم: محاسبه مهر به نرخ روز ………………………………………………………………………….. ۳۰
مبحث نخست ـ بررسی و تحلیل حقوقی موضوع …………………………………………………….. ۳۰
مبحث دوم‌ـ بررسی رویه قضایی ……………………………………………………………………………….. ۳۶
نتیجه گیری کلی ……………………………………………………………………………………………………….. ۴۳
پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………. ۴۴
فهرست منابع و مآخذ ……………………………………………………………………………………………… ۴۹
مقدمه
۱ـ طرح بحث و تعریف موضوع
بی شک نهاد خانواده به عنوان باهویت ترین نهاد اجتماعی، از دیربازـ خصوصاً قرون اخیرـ موقعیت ومقام ممتازی را بین کلیه ی تاسیسات حقوقی نوین وکهن احراز کرده است. خانواده یکی از ارکان اساسی ومهمترین عناصر تشکیل دهنده ی هر اجتماع است. بطوری که اهمیت وارزش هر قوم واجتماع، بسته به اهمیت وارزش والای خانواده است.
با انجام عقد نکاح، بنیان واساس خانواده شکل می گیرد جهت نظم بخشی این نهاد، یک سلسله حقوق و وظایف بر آن بار میشود، که در علم حقوق تحت عنوان«حقوق خانواده» از آن یاد می شود.
حقوق خانواده از مهمترین بخشهای حقوق مدنی است، که تنها حقوق نیست، بلکه آمیزه ای از مسایل اجتماعی، اخلاقی، مذهبی و اقتصادی است وبیشتر قواعد آن مربوط به نظم عمومی و اخلاق است.
از دیر باز حقوق خانواده دارای دو ویژگی متقابل بوده است. از یک طرف خانواده به عنوان اولین کانون همکاری وهمیاری متقابل، زندگی جمعی و تعاون، بر مبنای مهر و محبت ونیازهای متقابل بوده و عاطفه و گذشت و مهرورزی، حاکم اصلی بر تشکیلات خانواده قلمداد شده، از سویی دیگر، این تعاون و همیاری، بنا به عللی به هم می خورد و مسولان نظام اجتماعی و قانونگذاران مجبور به مداخله می شدند.
پر واضح است که از میان مسایل و موضوعات پرشمار این نهاد«مساله ی مهر»، به عنوان یکی از مسایل« روابط مالی زوجین »، مهمترین موضوعی است که همیشه ضمن بیان عقد نکاح متبادر به ذهن است. مضافاً این که در برزخ اختلافات خانوادگی، اولین موضوعی که زن به رخ مرد می کشد، مساله ی مهر و مطالبه ی آن است.
اگرچه عقد نکاح، عقدی است که با ویژگی های خود از سایر عقود و معاملات ممتاز و متمایز است و به لحاظ جنبه های معنوی و فلسفه ی وجودی آن، نمی توان با شائبه های مادی صرف آمیخته دانست، و هر چند که دین مبین اسلام، مسلمانان رابه رعایت جنبه های معنوی در عقودی نظیر نکاح، بیش از جنبه های مادی سفارش کرده، مع الوصف امروزه یکی از مسایل اصلی و اختلاف برانگیز و گاه لاینحل در عقد نکاح، همین موضوع تعیین مهر است.
تاسیس حقوقی مهر دارای یک سابقه ی تاریخی طولانی در حقوق اسلامی و دیگر شرایع و ملل است. این تاسیس در عقد ازدواج، موجبات جلب نظر و موافقیت روحی طرف مقابل را برآورده می کند. سوابق تاریخی حقوق اسلامی نشان می دهد که مهر به عنوان عوض یا یک وجه مالی در عقد ازدواج مطرح نبوده است، بلکه نظر دین اسلام ـ به عنوان یک دین کامل ـ این بوده که با قراردادن موضوع مهر در عقد نکاح، به رابطه ی ایجادی بین زوجین ابعاد عمیق تری ببخشد.
از جمله ی آثار مهر که مجلس پنجم قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران( ۱۳۷۸ـ ۱۳۷۵ ) جهت حفظ حقوق زنان در قالب« قانون الحاق یک تبصره به ماده ی ۱۰۸۲ قانون مدنی در خصوص مهریه» در تاریخ ۲۹/۴/۱۳۷۶ از تصویب گذراند، موضوع تعدیل ـ محاصبه به نرخ روز ـ مهریه ی وجه رایج است.
امروزه با مراجعه به دادگاههای خانواده، به آسانی در می یابیم که عمده ی دعاوی مطروحه و اختلاف بین زوجین، ناشی از اقامه ی دعوی بر مبنای مطالبه و اجرای مهر است. چه آنکه آن هنگام هم که سخن از طلاق پیش می آید، ناگزیر از تصمیم گیری در مورد مهر و محاسبه ی آن به نرخ روز هستیم.
بنابراین ضمن تشریح و تبیین مبانی حقوقی موضوع و در مقام برسی فقهی و حقوقی موضوع تعدیل مهر و راهکارهای اجرایی در خصوص مسایل مربوط مهر به نرخ روز هستیم.
در پایان نیز جهت تحصیل یک تحلیل واحد هماهنگ در خصوص محاسبهی مهر به نرخ روز، رویه ی قضایی در خصوص تعدیل مهر، با مراجعه ی مستقیم به آرا صادره ی خانواد و بیان آرا وحدت رویه و نظرات مشورتی به عنوان دکترین حقوقی، مورد برسی و نقادی قرار می گیرد.
۲ـ محدوده ی بحث
تحقیق حاضر به بررسی ماهیت حقوقی مهر و محاسبه ی آن به نرخ روز در فقه اسلامی و حقوق ایران با مطالعه ی عملکرد اجرایی دادگاههای خانواده ( رویه ی قضایی ) و دکترین حقوقی از زمان پیدایش تاسیس مهر در عقد نکاح تا زمان حال می پردازد.
این حاضر به بررسی ماهیت حقوقی مهر و محاسبه ی آن به نرخ روز در فقه اسلامی و حقوق ایران با مطالعه ی عملکرد اجرایی دادگاههای خانواده( رویه ی قضایی ) و دکترین حقوقی از زمان پیدایش تاسیس مهر در عقد نکاح تا زمان حال می پردازد.
۳ ـ اهداف بحث
این بررسی دارای اهداف نظری و کاربردی است. اهداف نظری عباتنداز :
الف ـ اثبات ماهیت حقوقی نهاد مهر در عقد نکاح و مقایسه ی آن با رویه ی علمی امروزی جامعه.
ب ـ بررسی فقهی و قانونی موضوع ماهیت مهر و تعدیل آن و تبیین آرا حقوقدانان.
ج ـ کشف و بیان نواقص قانونی و ارایه ی راه حلهای مناسب برای تحقق نیات قانونگذار جهت حمایت از بنیاد خانواده.
د ـ تبین و توجیه آثار مترتب بر تاسیس حقوقی مهر با استنبات ماهیت حقوقی آن.
اهداف کاربردی آن نیز عبارت است از:
الف ـ استفاده ی قانونگذاربرای رفع نواقص قانونی و تدوین و تصویب قوانین کاملتر جهت حاکمیت عدالت.
ب ـ حفظ حقوق زنان و جلوگیری از اجحاب و بی عدالتی بر زنان.
ج ـ حفظ حقوق و حمایت متقابل و یکسان قانونگذار از زن و مرد در نهاد خانواده.
د ـ استفاده ی محاکم قضایی، محققین و پژوهشگران و ارتقا نظرات حقوقی و ایجاد رویه ی قضایی یکنواخت.
۴ـ نوع و روش انجام کار
نوع کار حاضر بنیادی و نظری است. به عبارت دیگر در این تحقیق هدف جستجو و تحصیل انشا و نظریه، با استفاده از روش های تحلیل عقلانی، استدلال، تفسیر، استنباط از متون فقهی و قوانین و دیگر منابع علم حقوق، بر پایه ی مطالعات کتابخانه ای و رویه ی عملی محاکم خانواده است.
۹ـ ویژگی بحث
الف ـ جنبه ی جدید بودن و نوآوری موضوع
موضوع بحث، نه در کلام فقها و نه در گفتار حقوقدانان، فرصتی برای تبیین نیافته و بصورت بسیار موجز و پراکنده در قالبی غیر از بیان ماهیت، اشاره ای مبهم و نارسابه موضوع شده است.
در خصوص تعدیل مهر هم به جز تعداد انگشت شماری مقاله، هیچ گفتار مکتوبی در این باره وجود ندارد.
ب ـ توجه به مسایل عملی و رویۀ قضایی
بدون شک نمی توان کارکرد و عملکرد جامعه و محاکم قضایی را در خصوص یک تأسیس حقوقی مبتلا به، نادیده گرفت. در این موضوع در کنار بررسی های پیش گفته، از مراجعه به دادگاهها و تحصیل رویۀ موجود و محاکم قضایی برای نیل به شناخت واقعی و حقیقی موضوع رویگردان نبوده ایم.
ج ـ کاربرد عملی بحث
نظر به جنبۀ کاربردی موضوع، گذشته از اینکه هر زن و مردی جهت آشنایی با حقوق خویش، ناگزیر از شناخت چنین موضوعاتی است، محاکم قضایی نیز می توانند جهت نیل به عدالت جویی و ایجاد رویه ای ثابت ویکنواخت قضایی از آن استفاده ببرند.
۵ـ تقسیم بندی مطالب
تحقیق مشتمل بر دو بخش اصلی و چهار فصل است. در بخش نخست تحت عنوان « مهر و ماهیت آن»درسه مبحث به تبیین و تحلیل موضوعاتی از قبیل مفهوم مهر و انواع مهر و مقایسۀ آنها با هم پرداخته ایم.
عنوان بخش دوم عبارت از « تعدیل مهر و محاسبۀ آن به نرخ روز » است، که در این بخش نیز، همانند بخش نخست طی دو فصل گسترده، تعدیل و فلسفۀ آن (فصل نخست) و محاسبۀ مهر به نرخ روز(فصل دوم) موضوعات مربوط، مورد تحلیل فقهی و حقوقی قرار گرفته است.
فصل نخست در برگیرندۀ مسایلی چون مفهوم تعدیل (مبحث نخست)، فلسفۀ تعدیل و سابقۀ آن ( مبحث دوم) و تسری تعدیل به سایر دیون( مبحث سوم) است.
در فصل دوم تحت عنوان محاسبۀ مهر به نرخ روز، بررسی و تحلیل حقوقی موضوع ( مبحث نخست)، و رویۀ قضایی در خصوص تعدیل مهر ( مبحث دوم) مورد تحلیل قرار گرفته است.
در پایان نیز نتایج بحث و پیشنهادها ارایه شده و فهرست و منابع و مآخذ ذکر گردیده است.
فهرست منابع و مآخذ
الف ـ کتاب ها:
۱ـ آراد، دکتر علی. مهر، تاریخچه و ماهیت و احکام آن ( از نظر حقوق مدنی ایران و مقایسه با مذاهب مختلفه). تهران: چاپ مصطفوی، چاپ اول، ۱۳۴۱.
۲ـ امامی، دکتر سید حسن. حقوق مدنی، جلد چهارم. تهران: کتابفروشی اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۱.
۳ـ انجوی نژاد، دکتر سید مهدی. فقه استدلالی (ترجمه ی بخش فقه غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع سید ابوالمکارم ابن زهره). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۴ـ باباخانی، زرین. مهریه حقوق خاصه ی زوجه.تهران: نشر رامین، چاپ اول، ۱۳۷۷.
۵ـ بازگیر، یدالله. حقوق خانواده ( قانون مدنی در آیینه ی آراء دیوانعالی کشور)، جلد اول. تهران: انتشارات فردوسی، چاپ اول، ۱۳۷۸.
۶ـ پژوهشکده ی حوزه و دانشگاه. درآمدی بر حقوق اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ سوم، تابستان ۱۳۸۱.
۷ـ جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر. حقوق خانواده (دوره متوسط حقوق مدنی). تهران: کتابخانه گنج دانش ، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۸ـ جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر. ترمینولوژی حقوق. جلد دوم. تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول ۱۳۷۸.
۹ـ جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر. مجموعۀ محشی قانون مدنی(علمی، تطبیقی، تاریخی). تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول ۱۳۷۹.
۱۰ـ حائری (شاهباغ)، دکتر سید علی. شرح قانون مدنی، جلد دوم. تهران: انتشارات کتابخانه ی گنج دانش، چاپ اول، ۱۳۷۶.
۱۱ـ ساوجی، مریم. اختلاف حقوق زن در اسلام و خانواده. بیجا: انتشارات مجرد، چاپ اول، ۱۳۷۱.
۱۲ـ شایگان، دکتر سید علی. حقوق مدنی. تهران: انتشارات طه، چاپ اول، ۱۳۷۵.
۱۳ـ شریف، دکتر علی. حقوق خانواده (حقوق مدنی۵). تهران: نشر دنیای نو، چاپ اول، بهار ۱۳۷۷.
۱۴ـ شریف قریشی، باقر. نظام خانواده در اسلام. تهران: شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، تابستان ۱۳۷۷.
۱۵ـ شهری، غلارضا. حقوق ثبت اسناد و املاک. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۶۸.
۱۶ـ شهیدی، دکتر مهدی. سقوط تعهدات. تهران : نشر حقوقدان، چاپ چهارم، ۱۳۷۷.
۱۷ـ شهیدی، دکتر مهدی. مجموعه ی مقالات حقوقی. تهران : نشر حقوقدان، چاپ اول، ۱۳۷۵.
۱۸ـ صفایی، دکتر سید حسن. دوره ی مقدماتی حقوق مدنی، جلد اول ( اشخاص و خانواده ـ اموال). تهران: مؤسسه ی عالی حسابداری، چاپ سوم، ۱۳۵۰.
۱۹ـ صفایی، دکتر سید حسین؛ امامی، دکتر اسدالله. مختصر حقوق خانواده. تهران: نشر دادگستر، چاپ اول، پاییز ۱۳۷۶.
۲۰ـ طاهری، حجه الاسلام و المسلمین دکتر حبیب الله. حقوق مدنی(۵)، جلد سوم. قم : دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، پاییز ۱۳۷۵.
۲۱ـ عبده (بروجردی)، دکتر محمد. کلیات حقوق اسلامی. تهران: انتشارات رهام، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۲۲ـ کاتوزیان، دکتر ناصر. حقوق مدنی، خانواده، جلد اول. تهران: شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ سوم، تابستان ۱۳۷۱.
۲۳ـ گرجی، دکتر ابوالقاسم. مقالات حقوقی، جلد دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۲۴ـ محقق، محمد باقر. حقوق مدنی زوجین در زمان زناشویی دایم از نظر قرآن. قم: بنیاد قرآن، چاپ سوم، ۱۳۶۰.
۲۵ـ محقق داماد، حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید مصطفی. بررسی فقهی حقوق خانواده، نکاح و انحلال آن ( مواد ۱۰۳۴ تا ۱۱۵۷ قانون مدنی). تهران: نشر علوم اسلامی ( اندیشه های نو در علوم انسانی)، چاپ سوم، پاییز ۱۳۶۸.
۲۶ـ محقق داماد، حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید مصطفی. قواعد فقه، جلد دوم. تهران: مؤسسه ی اندیشه های نو در علوم انسانی، چاپ سوم، ۱۳۷۵.
۲۷ـ مشکینی، آیت الله علی. ازدواج اسلام. ترجمه ی احمد جنتی. بیجا، بی تا.
۲۹ـ مطهری، استاد شهید مرتضی. نظام حقوق زن در اسلام. قم: انتشارت صدرا، چاپ هشتم، تیر ماه ۱۳۷۵.
۳۰ـ موحد، دکتر محمد علی. مختصر حقوق خانواده. تهران: انتشارات مدرسه ی عالی حسابداری و علوم مالی، چاپ دوم، بی تا.
۳۱ـ مهرپور، دکتر حسین. مجموعه ی نظریات شورای نگهبان، جلد سوم، تهران: سازمان انتشارات کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۶.
۳۲ـ نجفی یزدی، سید محمد. حقوق خانواده ( در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران). تهران: شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیقات اسلامی، چاپ اول، پاییز ۱۳۷۶.
ب ـ مقالات
۱ـ اسدی، لیلا. نقد و تحلیل مصوبات حقوقی زنان از طرح تا اجرا. نشریه کتاب زنان، شماره سیزدهم، پاییز ۱۳۸۰.
۲ـ توانا علمی، فاطمه. مهریه و پیامدهای افراط و تفریط روزنامه ی خراسان، ۲۵/۱۰/۱۳۷۹.
۳ـ کریمپور، مهدی. رأی وحدت رویه ی شورای عالی ثبت. ماهنامه ی کانون سردفتران و دفتریاران، شماره سیزدهم
۴ـ گفت و گو با کارشناسان حقوقی، حقوق قانونی زن را با تعیین دقیق مهریه حفظ کنید. روزنامه قدس، ۲۲/۳/۱۳۸۰.
۵ـ مهریه و چگونگی محاسبه ی آن به نرخ روز». نشریه بانو، شماره ی چهارم، تیرماه ۱۳۷۹.
