تعداد صفحات : ۴۵ قابل ویرایش
قصاص مصدر ((قاص ـ یقاص)) است و از باب قص اثر. . . یـعـنی از او پیروی کـرد ، آمده است و شخص نقال و قصه گو را از این جهت قصـاص می گویـند کـه از آثـار و حکایت گذشتگان پیروی و آنها را برای دیگران تشریح مـی کـند ((۱)) . عده ای دیگر ریشه قصاص را از کـلمه قص به معنی تفحص و دنبـاله اثـر کـار و (قـاص) را انـجـام فعلی همانند عملی که قبلاً انجام شده است . در کتاب منجد قصاص را دنبال کـردن مـساله ای بـدون فاصـله به حالت قدم به قدم ذکر کرده اند .
مقدمه
اسلام مجموعه بزرگی از نظام های ارزشی است که قضاوت وداوری در آن نقش عمـده و برجسته دارد . تمامی نظام های حقوقی معاصر دارای مبادی و اصولی هستند که گاهاً با هم متفاوتند زیرا صاحب نظران این مکاتب تئوریهای را مطرح نموده اند که با هـم تـفـاوت داشتـه اند.
عده ای معتقدند که جرم زاییده نوع انسان است بدین معنی که این آدمیست که دسـت به جرم می زند و حقوق افراد جامعه را پایمال می نماید بنا بر این باید انسان را تـربیت و تنـبیـه نـمـود تـا جامعه ای سالم داشت . و عده ای معتقدند که این جامعه اسـت که زمیـنـه بـروز جـرم را فراهم می نماید ،وقتیکه جامعه حقوق همه افراد را یکسان اعمال نمی کند اقتصاد نا سالم ،زمینه بروز جرم را فراهم می کند پس این جامعه است که بـایـد اصـلاح گـردد و مجرم زاییده جامعه نا سالم است .
مکاتب حقوقی نیز دارای اصول و مبادی مخصوص به خود می باشند اسلام مکتب حقوقی اسـت که مـبتنی بر احکام قرآن و احادیث ائمه اطهـار (سـنـت) ، اجماع و عقل است.
نظام حقوقی آنگلو ساکسن مبتنی برسابقه قـضایی مـی باشـد. مکـتب حقوقی سوسیالیستی مبنی بر حقوق اجتماعی می باشـد و تسـاوی انسانـها در همه موارد و غیره در عصر نوین با پیشرفتهای علمی انسان وتبادل نظر بین جوامع مختلف سعی شده که با استفاده از قوانـین جدید از حیثیت و شرافت انسانی دفـاع و در ترویـج آزادیـهای فـردی تـلاش بـیشتری صورت گیرد . در این مقولـه یکـی از مسایـل مهمی که هم اینک در بین جـوامـع غربی بحثهای مهمی را در بر گرفته بحث حـذف مـجـازاتهایی از قبیل اعدام می باشدکه درایـن تـحقـیق سـعی شـده که جدای از مسـایـل سـیـاسـی که معـمـولاً طرح چنین مـطالـبی ریشه در این نکته دارد به بررسی حقوقی این موضوع می پردازیم اینبحث را در ۳ بخش عمده بررسی می کنیم .
بخش اول : بررسی قصاص و اعدام در اسلام
بخش دوم : اعدام در حقوق موضوعه
بخش سوم : تطبیق قصاص و اعدام در حقوق اسلامی و غربی
بخش اول : قصاص و اعدام در اسلام .
ریشه تاریخی قصاص :
قصاص مصدر ((قاص ـ یقاص)) است و از باب قص اثر. . . یـعـنی از او پیروی کـرد ، آمده است و شخص نقال و قصه گو را از این جهت قصـاص می گویـند کـه از آثـار و حکایت گذشتگان پیروی و آنها را برای دیگران تشریح مـی کـند ((۱)) . عده ای دیگر ریشه قصاص را از کـلمه قص به معنی تفحص و دنبـاله اثـر کـار و (قـاص) را انـجـام فعلی همانند عملی که قبلاً انجام شده است . در کتاب منجد قصاص را دنبال کـردن مـساله ای بـدون فاصـله به حالت قدم به قدم ذکر کرده اند . ((۲))
به طور خلاصه باید گفت {القصاص بالکسر و هو اسم الاستیفاء مثل الخبایه من قتل او قطع او ضرب او جرح و اصله اقـتضـاء الاثر ((قص اثره)) اذا تبعه فکان المقتس یتبع اثرالجانی فیفعل مثل فعله .}((۳))} قصاص اسم است و برای انجام دادن مثل جنایت ارتکاب شده از قتل یا قطع یا ضرب یا جرح وریـشه آن به معنی پـیروی کردن از اثر است چون قصاص کننده اثر جنایتکار را پیروی می کند وکاری مانـنـد کار او را انـجـام مـی دهد . ((۴))
۱ـ حقوق جزایی اسلام عباسعلی محمودی ـ انتشارات نهضت زنان مسلمان سال ۱۳۵۹ صفحه ۲۴ .
۲ـالمخاطب القرآن والمرء رساله فوت لسانی ،حجت الاسلام عادل میاحی ـ۱۳۸۳ ـ قم
۳ـریاض المساییل فی بیان الاحکام بدلائل ـ آیت الله سید علی طباطبایی ـ مجموعه ۲ جلدی ـ جلد ۲ صفحه ۵۰۰
۴ـمقادنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی ـ اسلام ـ جلد دوم صفحه ۱۱۵
از نظر سابقه تاریخی قصاص باید گفت که قبل از ظهور دین اسلام قـبائـلی که در شـبـه جزیره عـربستـان زندگی می کردند قانون و نظام واحدی نداشتند و کاملاً تابع رییس خود بودند تمـام اعـضاء و افراد در قبیله خود مستحیل شده و وقتی جرمی بین افراد قبیله اتفاق می افتاد و کسی از افراد قبیله کشته می شد همه را مستجوب کیفر دانسته و از تمـام آنان انتقام شخصی می گرفتند ، خو نخواهی در این دوره صفت فردی و شخصی نداشـت و همه افراد قبیله برای خونخواهی قیام می کردند ولی تنها افراد ذی نفع اجرا کننده انتقـام بودند .
برای انتقام گیرنده هیچ تفاوتی بین شخص جانی و افراد قبیله اش وجود نداشت بلکه سعـی می کردند که تعداد بیشتر ویا عزیزتری از افراد جانی را بکشد و انتقام بگیرد حتـی اگـر شخص قربانی انتقام ، فرد بی گناهی باشد .
اسلام ومسئله قصاص : دین اسلام به این انتقـام شخصی و فردی پایان داده و قصاص را قانون گذاری نمود . اسلام قصاص را قانون گذاری کرده و آن را به حدود و شرایطی مقیدساخته است ، تا عدالت بر پا شـود و از تجـاوز و هـرج و مـرج در کـشت وکـشـتـار جلوگیری به عمل آید . اجرای قصاص اسلامـی ، امنیت را به جامعه باز می گرداند و مایه نگهداری آن می شود و ریشه خونریزی و جنـگ وتباهـی را آن چنان که در جاهلیت در سایر ملت ها نمونه اسف انـگیزی داشته است ، خشک ونابود می سازد در عین حال که در اجرای قصاص جلوی تعدی و ستم به جامعه گرفته می شود و احساسات جریحه یافته جـامـعـه التیام پیدا می کند ، اسلام به جنبه خصوصی این جنایت ، عنایت بیشتری داشته اسـت بدین جهت کیفر قصاص مرا به عنوان حق الناسی قـانون گذاری کرده و به اولیـای مقتـول یا شخص مجنی عـلیه (( در مورد جنایت عمومی )) حـق قصـاص را اعطـاء کرده است تا تسلی بخش آلام روحی و مصائب آنان گردد .
فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام :
الف) اجرای فرمان الهی : قصـاص به سبـب حیات و بقای جامـعه است و دوام حکومت عدل و قسط اسلامی است و عملی است برای علاج نه حالت انتقام ، زیرا انتقام حالت تشفی خاطر اولیاء دم اسـت اما قصاص جنبه پیشگیرانه از ظلم و تعدی در جامـعـه دارد . ((۱))
این مجازات هر چند که جنبه حق الناسی آن افزون بر جنبه حق الهی بـودن دارد ولی به کرات اجرای فرمان الهی را خاطر نشان می سازد 🙁 و لکم فی القصاص حیاه یا اولی الباب و لعلکم تتقون ) در قصاص برای شما حیات و زندگی اسـت ای خردمـنـدان بـاشـد کـه پرهیزکار شوید . ((۲))
در این آیه شریفه به نکته ظریف حیات اشاره گردیده که در ابتداامر،آدمی حیات
۱- الخطاب القرآنی و المرء – رساله فوق لیسانی – حجت الاسلام عادل میاحی – قم ۱۳۸۳
۲- قرآن سوره مبارکه بقره آیه ۱۷۹
را در مقـابـل قـصـاص ( عدم ) می انگارد ،گـویـی تـناقص در گفتار به وجود می آید اما لازمه فـهم دقیق این است که فلسفه حکم را پیدا کنیم و آن چیزی نیـست جز اینکه منظور از حیات ، حیات جامعه است چرا که اسـلام کشـتن مؤمنی را من غیر حق به منزله کشتن همه افراد جامعه می داند و فردقاتـل دست به چنین عملی زده گویی تمـام جامـعه را کشته است پس قصاص چنین فردی به مثـابـه حفـظ جامعه است بنابراین در این آیـه علاوه بر اصل حکم ، مشروع بودن قصاص ، فلـسـفه تـشـریح آن بر صاحبـان عقول روشـن می گردد . (( ۳ ))
خـداوند تبارک وتعالی در جای دیگر در خصـوص قصاص می فرماید : {یا ایهاالذین امنو کتب علیکم القصاص فی القتلی الحر بالحر والعبـد بالعبـد والانثـی بالانثی فمن عفی له من اخیه شیئ فاتبـاع بالـمعرف واداء الیه بالحسان ذالک تخفیف من ربکم و رحمه ممن اعتدی بعد ذالک فله عذاب الیم . } ((۴)) ای مؤمنان بر شما قصاص خون کشتـه شدگـان واجب شده است
