تعداد صفحات: ۱۸۰ قابل ویرایش
امروزه در میان تمامی جوامع، بهره‌گیری از آموزش و پرورش عمومی و آموزش عالی از اهمیت خاصی برخوردار است. علت اصلی این اهمیت را باید در نقشی که آموزش به عنوان ابزاری برای ایجاد یا حفظ وحدت ملی و ارتقای سطح زندگی مردم ایفا می‌کند، جستجو کرد. در دهه‌های اخیر جهان شاهد گسترش سریع آموزش عمومی و عالی در کشورهای مختلف بوده است.
فهرست مطالب
عنوان ………………………………………………………………………… صفحه
مقدمه: ……………………………………………………………………………………. ۱
فصل اول: حق آموزش و تئوری دولت …………………………………….. ۴
بخش اول : مفهوم حق و حوزه ی حق آموزش …………………………… ۵
مبحث اول: تحلیل هوفلد از مفهوم حق ……………………………………….. ۷
بند اول: چهار قلمرو مفهوم حق ………………………………………………… ۸
۱- حق – ادعا (مطالبه) (Claim-Right) ………………………………………. 8
۲- حق – آزادی/اختیار (Liberty/Privilage-Right) ………………………. 9
۳- حق – قدرت (Power-Right) …………………………………………….. 10
۴- حق – مصونیت (Immunity-Right) ……………………………………. 10
بند دوم: آثار حقوقی مفهوم حق (تحلیل مفهوم وظیفه یا تعهد) ……. ۱۲
- تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه …………………………………………… ۱۳
- ماهیت تعهدات دولت در قبال حق آموزش ……………………………. ۱۴
مبحث: حق آموزش از دیدگاه اسناد بین المللی حقوق بشر و اسلام ۱۵……..
بند اول: حق آموزش از نگاه اسناد بین المللی حقوق بشر …………… ۱۵
- اعلامیه ی جهانی حقوق بشر……………………………………………….. ۱۶
- میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی …………………………… ۱۶
- سایر اسناد بین المللی حقوق بشر ……………………………………….. ۱۸
بند دوم: دیدگاه اسلام نسبت به حق آموزش ……………………………. ۱۸
- قرآن و تعلیم و تربیت ……………………………………………………….. ۱۹
- سیره ی معصوم و آموزش ……………………………………………….. ۲۱
بخش دوم: توسعه‌ی آموزش و تئوری دولت ……………………………. ۲۳
مبحث اول: توسعه‌ی آموزش گامی در جهت توسعه‌ی انسانی ……. ۲۴
بند اول: سرمایه گذاری آموزشی شاخصی از فرایند توسعه ……… ۲۶
بند دوم: ضرورت توسعه‌ی آموزش ……………………………………….. ۲۹
بند سوم: رویکرد دولت‌ها در توسعه‌ی آموزش ……………………….. ۳۲
بند چهارم: عدم تعادل توسعه‌ی آموزشی در ایران ……………………. ۳۶
مبحث دوم: ماهیت دولت و کارکرد آن در تحقق حق آموزش …….. ۳۹
بند اول: دولت محدود یا مشروطه …………………………………………… ۴۰
الف) ویژگی دولت مشروطه ……………………………………………………. ۴۱
ب) کارکرد دولت مشروطه در توسعه ی حق آموزش ………………. ۴۲
بند دوم: دولت رفاه ……………………………………………………………….. ۴۴
الف) بررسی ابعاد اقتصادی و اجتماعی دولت رفاه …………………… ۴۵
ب) دولت رفاه و حق آموزش …………………………………………………. ۴۶
بند سوم: دولت طبقاتی …………………………………………………………… ۴۷
الف) ویژگی دولت طبقاتی ………………………………………………………. ۴۷
ب) رویکرد دولت طبقاتی و حق آموزش رایگان ………………………… ۴۹
بند چهارم: مفاهیم دولت در نظام جمهوری اسلامی ایران ………….. ۵۱
الف) مفهوم دولت اسلامی ………………………………………………………. ۵۲
۱- تئوری دولت اسلامی ………………………………………………………… ۵۲
۲- بینش دولت اسلامی در زمینه‌ی حق آموزش ………………………. ۵۳
ب) مفاهیم حقوقی دولت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و حق
آموزش ……………………………………………………………………………….. ۵۴
۱- دولت در مفهوم حاکمیت …………………………………………………… ۵۵
۲- دولت در مقام تصدی ………………………………………………………. ۵۶
فصل دوم: تحلیل نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران و آموزش رایگان ۵۸
بخش اول: چالش‌های فراروی آموزش رایگان …………………………. ۵۹
مبحث اول: فرایند خصوصی‌سازی آموزش ……………………………… ۶۰
بند اول: اهداف و مزایای خصوصی سازی آموزشی ………………… ۶۱
الف) اهداف خصوصی‌سازی: …………………………………………………. ۶۱
ب) مزایای خصوصی سازی محور استدلال مدافعان ………………… ۶۵
ج) پاسخ به دلایل موافقان خصوصی سازی …………………………….. ۶۸
بند دوم: شکل‌های خصوصی سازی ……………………………………….. ۷۳
بند سوم: خصوصی‌سازی آموزشی در ایران ………………………….. ۷۸
الف) خصوصی سازی در آموزش و پرورش ………………………….. ۷۸
ب) خصوصی‌سازی در آموزش عالی ……………………………………… ۸۰
مبحث دوم: تأمین هزینه‌های آموزش ………………………………………. ۸۵
بند اول: چه کسانی باید هزینه‌های آموزشی را بپردازند؟ ………….. ۸۵
بند دوم: تأمین منابع مالی آموزش و پرورش …………………………… ۹۱
بند سوم: آموزش عالی و تأمین منابع مالی ……………………………. ۱۰۲
الف) وضعیت آموزش عالی از لحاظ کمیت …………………………….. ۱۰۳
ب) راه‌های تدارک منابع مالی جدید آموزش عالی …………………… ۱۰۴
بخش دوم: تحلیل حقوقی نظام آموزش رایگان در جمهوری اسلامی ایران ۱۰۹
مبحث اول: آموزش رایگان در قانون اساسی …………………………. ۱۰۹
بند اول: بررسی صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران …………………………………………………………………………………………………… ۱۱۰
بند دوم: اصول قانون اساسی و آموزش رایگان …………………….. ۱۱۳
مبحث دوم: نظام حقوقی آموزش و پرورش (عمومی) و آموزش رایگان
…………………………………………………………………………………………… ۱۱۵
بند اول: آموزش و پرورش دولتی و آموزش رایگان ………………. ۱۱۶
الف) آیا سرانه‌ی دانش‌آموزی کفاف آموزش رایگان را می‌دهد؟ . ۱۱۶
ب) آئین نامه‌ها و مصوبات اداره‌ی مدارس دولتی در رابطه با کمک‌های مردمی ۱۱۸
ج) تحلیل حقوقی آئین نامه‌ها و تصویب نامه‌های مطروحه ……….. ۱۲۰
بند دوم: ماده ۸۸ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و
خودگردانی آموزش و پرورش …………………………………………….. ۱۲۳
الف) ماده ۸۸ و آئین نامه و تصویبنامه مربوط به آن ……………… ۱۲۳
ب) بررسی حقوقی ماده ۸۸ و آیین‌نامه‌های مربوط به آن ……….. ۱۲۵
بند سوم: مدارس غیردولتی (غیرانتفاعی) ……………………………….. ۱۲۹
الف) قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های مدارس غیرانتفاعی ……. ۱۳۱
ب) آموزش رایگان و مدارس غیرانتفاعی ………………………………. ۱۳۴
بند چهارم: آموزش و پرورش خاص (مدارس دولتی با شرایط خاص)
…………………………………………………………………………………………… ۱۳۵
الف) آموزشگاههای علمی آزاد …………………………………………….. ۱۳۶
ب) مدارس دولتی با شرایط خاص ………………………………………… ۱۳۸
مبحث سوم: بررسی حقوقی نظام آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران و آموزش رایگان ۱۴۰
بند اول: قوانین برنامه پنجساله توسعه و آموزش عالی …………… ۱۴۱
الف) مواد قانونی برنامه‌های پنج ساله توسعه و توسعه‌ی آموزش رایگان ۱۴۱
ب) نقد قانون برنامه پنج ساله‌ی توسعه در زمینه‌ی آموزش عالی ۱۴۵
بند دوم: دوره‌ها و مؤسسات آموزش عالی زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ۱۴۸
الف) دوره‌های نوبت دوم (شبانه) …………………………………………. ۱۵۰
ب) دانشگاهها و مؤسسات غیردولتی زیر نظر وزارت علوم تحقیقات و فن‌آوری ۱۵۴
۱- دانشگاه پیام نور …………………………………………………………… ۱۵۵
۲- موسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی …………………… ۱۵۶
بند سوم: دانشگاه آزاد اسلامی …………………………………………….. ۱۵۸
نتیجه‌گیری: ………………………………………………………………………… ۱۶۳
فهرست منابع ……………………………………………………………………… ۱۷۰
مقدمه:
امروزه در میان تمامی جوامع، بهره‌گیری از آموزش و پرورش عمومی و آموزش عالی از اهمیت خاصی برخوردار است. علت اصلی این اهمیت را باید در نقشی که آموزش به عنوان ابزاری برای ایجاد یا حفظ وحدت ملی و ارتقای سطح زندگی مردم ایفا می‌کند، جستجو کرد. در دهه‌های اخیر جهان شاهد گسترش سریع آموزش عمومی و عالی در کشورهای مختلف بوده است.
یکی از پدیده‌های مشخص قرن حاضر گرایش عمومی به آموزش و پرورش رسمی و بهره‌گیری از آموزش عالی برای ارتقای سطح معلومات است. این توجه در مرحله‌ی اول از دگرگونی نظام طبقاتی جامعه ناشی شده است. در دنیای امروز خانواده به این واقعیت پی برده است که همه امکانات رشد، خاص یک طبقه‌ی معین نیست و از طریق مدرسه می‌توان آنچه را که در گذشته به طبقات ممتاز جامعه تعلق داشت برای فرزند خویش نیز تأمین کند. در جامعه‌ی امروز مهارت و تخصص از وسایل مؤثر تأمین زندگی بهتر و رفاه بیشتر است و برداشت عمومی، مهارت و تخصص را در تحصیلات رسمی جستجو می‌کند.
امروزه نگرش به آموزش از نگاه حق مدارانه ریشه می‌گیرد و در بحث «حقوق ملت» سخن از انسان است، انسانی که حق دارد از اساسی‌ترین لازمه‌ی زندگی خویش یعنی حق آموزش و پرورش بهره‌مند گردد.
توجه‌ی دولت‌ها به آموزش همگانی و تأکید قانونی جامعه بر وجوب اشتغال به تحصیل گروه واجب التعلیم از دیگر شاخص‌های توسعه‌ی آموزش است. اندیشه‌ی این که دولت باید مسایل آموزش و پرورش را به دست گیرد، از خواست‌های همگان بوده و امر بدیهی است، زیرا عدالت و دموکراسی اجتماعی با گسترش آموزش و پرورش پیوند تنگاتنگ دارد. اگر مفهوم دموکراسی و عدالت اجتماعی دربردارنده‌ی اندیشه‌ی برابری بخت و امکان موفقیت شهروندان در یک جامعه‌ی ملی در همه‌ی زمینه‌هاست، آموزش و پرورش نخستین عامل گسترش برابری و دموکراسی اجتماعی است. چون اگر دولت فرایند توسعه‌ی آموزش را به دست نگیرد و اجرا و انجام این کار فقط تحت کنترل بخش خصوصی قرار گیرد، خواه ناخواه ثروتمندان می‌توانند از آموزش بهره گیرند و مستمندان از آن به دور می‌مانند، دیر یا زود اختلاف و ناهماهنگی‌های اجتماعی در سطح جامعه بروز می‌یابد.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بعنوان مبین نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه ایران براساس اصول و ضوابط اسلامی، در اصول خود بهره‌مندی مردم از آموزش رایگان را در سطوح آموزش عمومی و عالی به صراحت بیان داشته است. اما در جامعه چه در سطح آموزش عمومی و آموزش عالی، به خاطر افزایش رشد جمعیت و محدودیت منابع، امکانات دولتی به اندازه نیازهای جامعه نبوده و این امر موجب بی‌توجهی به حقوق مردم شده است.
بنابراین در جامعه‌ای مبتنی بر اندیشه‌های اسلامی، رفتارهای غیرعادلانه روح و روان هر انسان آزاده‌ای را جریحه‌دار می‌سازد.
آنچه موجب شد تا موضوع «نقش دولت در توسعه‌ی حق آموزش رایگان» بعنوان کار تحقیقی یا پایان‌نامه بدان پرداخته شود، اشتغال در کسوت دبیری آموزش و پرورش و تعامل با اقشار مختلف مردم و ملاحظه‌ی تعارضات موجود در سطح مراکز آموزشی در زمینه‌ی تصریح آموزش رایگان در اصول قانون اساسی و رویه‌ای خلاف قوانین و مقررات در جامعه می‌باشد. یکی دیگر از دغدغه‌های اصلی مردم رشد فزاینده‌ی جوانان متقاضی آموزش عالی و توسعه‌ی مراکز آموزش عالی غیردولتی با اخذ شهریه‌های کلان است که به نوعی نقش دولت را نسبت به گسترش آموزش رایگان تحت شعاع قرار می‌دهد.
در این کار تحقیقی در پی پاسخ به این پرسش‌ها که؛
دولت در نظام جمهوری اسلامی ایران در جهت توسعه‌ی حق آموزش رایگان چه وظایفی دارد؟
آیا اخذ وجه در سطح مدارس آموزش و پرورش به عناوین مختلف خلاف مقررات است؟ راهکار مقابله با این معضل چیست؟
آیا گسترش موسسات خصوصی آموزشی چه در سطح آموزش عمومی و آموزش عالی خلاف قوانین و مقررات اساسی کشور است؟
آیا دولت بر تکلیف خویش در قبال اصل ۳۰ قانون اساسی عمل کرده است؟
چالش‌های فراروی آموزش رایگان چیست؟ آیا هنوز می‌توان از رایگان بودن آموزش و پرورش و آموزش عالی برای همه، سخن گفت؟
بنابراین تحقیق فوق در دو فصل؛ ۱) حق آموزش و دولت
۲) تحلیل نظام آموزشی ایران و آموزش رایگان، تقسیم شده است.
در فصل اول به مفهوم حق و حوزه‌ی حق آموزش و دیدگاه اسلام و اسناد حقوق بشر در قبال آموزش، همچنین مفهوم کارکردی توسعه‌ی آموزش و ماهیت دولت و کارکرد آن در تحقق حق آموزش پرداخته شده است.
در فصل دوم چالش‌های فراروی آموزش رایگان و تحلیل حقوقی نظام آموزش رایگان در جمهوری اسلامی ایران ارائه گردیده است.
امید است با بیان موارد نقض قوانین و مقررات و ارائه راهکار صحیح، حقوق ملت در چارچوب ضوابط و مقررات حاکم بر جامعه رعایت گردد.
فهرست منابع
الف) کتب
۱- آقایی، بهمن، «فرهنگ حقوق بشر»، انتشارات گنج دانش، چاپ اول، ۱۳۷۶.
۲- ابوالحمد، عبدالحمید، «مبانی سیاست»، انتشارات توس، ۱۳۷۰.
۳- الماسی، محمد، «تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران»، شرکت نشر دانش امروز، چاپ اول، ۱۳۷۰.
۴- اینگهارت، رونالد، «تحول فرهنگی در جامعه‌ی پیشرفته صنعتی، ترجمه مریم وتر، انتشارات کویر، چاپ دوم، ۱۳۸۲.
۵- بارنز، جک، «چشم انداز دگردیسی در آموزش»، ترجمه شهره ایزدی، نشر طلایه پرسو، چاپ دوم، ۱۳۸۲.
۶- بشیریه، حسین، «جامعه‌شناسی سیاسی»، نشرنی، چاپ هشتم، ۱۳۸۱.
۷- بشیریه، حسین، «آموزش دانش سیاسی»، موسسه نگاه معاصر، ۱۳۸۲.
۸- پتریک، فیتس، «نظریه رفاه»، ترجمه هرمز همایون‌پور، نشر گام‌نو، ۱۳۸۱.
۹- حجتی، سید محمد باقر، «اسلام و تعلیم و تربیت»، چاپ و نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۳.
۱۰- راجرز، دانیل سی و راچلین، هرش‌اس، «اقتصاد آموزش و پرورش»، ترجمه ابوالقاسم حسینیون، ناشر معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۰.
۱۱- راسخ، محمد، «حق و مصلحت»، انتشارات طرح‌نو، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۱۲- رادمرزی، سیدمهدی، «نظام آموزش عالی در نگاه قوانین و مقررات»، انتشارات مشرقین، ۱۳۸۰.
۱۳- رضوی، حسین، «بازده اقتصادی سرمایه‌گذاری آموزش در سطوح مختلف تهران»، سازمان برنامه بودجه، ۱۳۵۷.
۱۴- زاهدی اصل، محمد، «مبانی رفاه اجتماعی»، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۱۵- ساخاروپولوس، جرج و وودهال، مورین، «آموزش برای توسعه»، ترجمه پریدخت وحیدی و حمید سهرابی، سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۷۱.
۱۶- شعبانی، قاسم، «حقوق اساسی»، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ هشتم ۱۳۷۹.
۱۷- شیخ زاده، مصطفی و رضازاده، بهرام، «بررسی شیوه‌های تأمین و جذب کمک‌های مالی در آموزش و پرورش، شورای تحقیقات اداره‌ی کل آموزش و پرورش استان آذربایجان، ۸۰-۱۳۷۹.
۱۸-طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، «آزادیهای عمومی و حقوق بشر»، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۵.
۱۹- عظیمی، حسین، «نقش آموزش و پرورش در توسعه»، پژوهشکده تعلیم و تربیت، ۱۳۸۲.
۲۰- عمادزاده، مصطفی، «مباحثی از اقتصاد آموزش و پرورش»، انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان، چاپ ششم، ۱۳۷۴.
۲۱- فاجرلیند.ا، «تعلیم و تربیت و توسعه‌ی ملی»، ترجمه سید مهدی سجادی، انتشارات تربیت، ۱۳۷۱.
۲۲- قاری سید فاطمی، سید محمد، «حقوق بشر در جهان معاصر»، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۲.
۲۳- کاتوزیان، ناصر، «مبانی حقوق عمومی»، نشر دادگستر، چاپ اول، ۱۳۷۷.
۲۴- مدنی، سید جلال‌الدین، «حقوق اساسی و نهادهای سیاسی»، ناشر مؤلف، چاپ چهارم، ۱۳۷۵.
۲۵- معین، محمد، «فرهنگ فارسی»، موسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دهم، ۱۳۷۵.
۲۶- معیری، محمد طاهر، «مسایل آموزش و پرورش»، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۰.
۲۷- موحد، محمدعلی، «در هوای حق و عدالت»، نشر کارنامه، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۲۸- وینسنت، اندرو، «نظریه‌های دولت»، ترجمه حسین بشیریه، نشرنی، چاپ سوم، ۱۳۸۱.
۲۹- هاشمی، سید محمد، «حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، جلد اول، دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۳۰- هلک، ژاک، «سرمایه‌گذاری برای آینده»، ترجمه عبدالحسین نفیسی، انتشارات مدرسه، چاپ اول، ۱۳۷۱.
۳۱-ـــــــــــــــــــ، «جنبه‌های کاربردی خصوصی‌سازی»، گروه پژوهش سازمان ملل متحد، ترجمه رضا پاکدامن، انتشارات مجد، چاپ اول.
ب) مقالات و جزوات
۳۲- امیدی، یزدان، «بررسی بودجه آموزش عالی در سال ۱۳۸۳، نامه‌ی آموزش عالی، سال اول شماره (۳)، تیرماه ۱۳۸۳.
۳۳- تسنیمی، عباسعلی و سجادی، سیدمهدی، «نقدی بر مبانی خصوصی‌سازی مراکز آموزش عالی»، فصلنامه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره ۲۰، سال ۱۳۸۰.
۳۴- تقی‌پور ظهیر، علی، «نظام برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی»، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، سال اول، شماره ۳، ۱۳۷۲
۳۵- تونز، د.ر، «خصوصی‌سازی در بخش آموزش عالی»، ترجمه هادی شیرازی بهشتی، فصلنامه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، سال اول، شماره چهار، زمستان ۷۲.
۳۶- جانسون، د.ب، «شهریه»، ترجمه عبدالحسین نفیسی، گزیده مقالات دایره‌المعارف آموزش عالی، موسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، ۱۳۷۶، تهران.
۳۷- چترچی، نوشین، «آموزش عالی و قانون اساسی»، مجموعه مقالات نخستین سمینار آموزش عالی – دانشگاه علامه طباطبایی – تهران – ۱۳۷۶.
۳۸- حاضری، علی محمد، «تأملی در پشتوانه‌های نظری خصوصی‌سازی آموزش عالی، مجموعه مقالات نخستین سمینار آموزش عالی در ایران، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، چاپ اول.
۳۹- حج فروش، احمد، «ضرورت و فلسفه‌ی مشارکت‌های مردمی در آموزش و پرورش»، فصلنامه‌ی فرهنگ مشارکت، شماره دوم، ۱۳۷۳.
۴۰- روشن، احمدرضا، «یک دهه با آموزش عالی»، نامه‌ی آموزش عالی، سال اول شماره یک، اردیبهشت ۱۳۸۳.
۴۱- زارعی، محمد حسین، «درآمدی بر مبانی نظری تحول اداری»، فصلنامه‌ی مدیریت دولتی، شماره ۳۳، ۱۳۷۸.
۴۲- زارعی، محمد حسین، «مسئولیت دولت»، تقررات درسی دوره‌ی دکترای حقوق عمومی، دانشگاه شهید بهشتی، نیمسال اول ۸۴-۱۳۸۳.
۴۳- سپهری، حسین، «واژگان‌شناسی یا ترمینولوژی مشارکت»، فرهنگ مشارکت، شماره‌ی دوم، زمستان ۱۳۷۳.
۴۴- سجادی، سیدمهدی، «آیا خصوصی (غیرانتفاعی) شدن مدارس به بهبود آموزشی کمک می‌کند.»، خلاصه مقالات بهبود کیفیت آموزشی، اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران، ۱۳۷۴.
۴۵- سلجوقی، خسرو، «مشارکت در آموزش و پرورش از نگاهی دیگر»، فصلنامه‌ی فرهنگ مشارکت، شماره هفتم، بهار ۱۳۷۵.
۴۶- شادی طلب، ژاله، «مشارکت مردم در مدیریت»، ماهنامه‌ی جهاد، تهران، ۱۳۷۲.
۴۷- ظهور، حسن، «طرح توسعه پیشنهادی آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره ۱۶ و ۱۵، سال ۷۷.
۴۸- عمادزاده، مصطفی، «تأمین مالی دانشگاهها»، نامه‌ی آموزش عالی، شماره یک، اردیبهشت ۱۳۸۳.
۴۹- علوی، ی، «دین و دولت»، ماهنامه‌ی آفتاب، شماره‌ی سی و چهارم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۳.
۵۰- فاضلی، عصمت، «ضرورت گسترش آموزش فراگیر»، نامه‌ی آموزش عالی ۵، سال اول، شهریور ۱۳۸۳.
۵۱- قارون، معصومه، «مروری بر نحوه‌ی تأمین منابع مالی آموزش عالی»، فصلنامه پژوهش برنامه‌ریزی آموزش عالی، شماره ۲۰ سال ۱۳۸۰.
۵۲- قراگوزلو، محمد، «دولت و توسعه»، فصلنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره ۱۶۸-۱۶۷، مرداد و شهریور ۱۳۸۰.
۵۳- لارونس، ساها، «دانشگاهها و توسعه‌ی ملی» ترجمه‌ی محمدرضا افضلی، نشریه نگاه‌نو ۱۳۷۴.
۵۴- ناصری، محمدباقر، «حکومت اسلامی در ایران»، مجموعه مقالات حکومت در اسلام، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶.
۵۵- نوری نائینی، محمد سعید و دژپسند، فرهاد، «بررسی اقتصادی شهریه در آموزش عالی»، فصلنامه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره یک، سال دوم، ۱۳۷۳.
۵۶- هاتان، نی، «تبیین چارچوبی از حق انسانی برای توسعه پایدار عادلانه»، ترجمه‌ی محمد حسین زارعی، فصلنامه‌ی مدیریت دولتی، شماره ۴۴، ۱۳۷۸.
۵۷- هاربیس، فردریک و مایرز، جالزا، «نیروی انسانی و رشد اقتصادی»، ترجمه حسین مؤتمن، تهران، ۱۳۵۰.
۵۸- یمنی دوزی سرخابی، محمد، «تحلیل نظام آموزش از دیدگاه توسعه»، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، شماره یک، سال اول، ۱۳۷۲.
۵۹-ــــــــــــــــ، توسعه‌ی مبتنی بر دانایی، نامه‌ی آموزش عالی، سال اول، شماره۳، تیر ۱۳۸۳.
ج) قوانین، اسناد و مدارک
۶۰- صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران .
۶۱- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
۶۲- قوانین برنامه‌ی پنج ساله‌ی توسعه‌ی اول، دوم، سوم، چهارم
۶۳- قانون تشکیل شوراهای آموزش و پرورش و آیین‌نامه‌های اجرایی آن، مصوب ۱۳۷۲، انتشارات مدرسه، چاپ اول، ۱۳۸۰.
۶۴- مجموعه مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش، دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش، انتشارات مدرسه، چاپ چهارم، ۱۳۸۲.
۶۵- مجموعه قوانین، بخشنامه‌ها و مقررات مدارس غیرانتفاعی کشور، وزارت آموزش و پرورش، معاونت مشارکت‌های مردمی مدارس غیرانتفاعی، چاپ دوم.
۶۶- مجموعه قوانین آموزش عالی (تا پایان ۱۳۷۲) وزارت فرهنگ و آموزش عالی، جلد اول ۱۳۷۲ – جلد دوم ۱۳۷۴.
۶۷- ماده ۸۸ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، مصوب ۱۳۸۰، ناشر آذر برزین، چاپ اول ۱۳۸۱.
د) منابع اینترنتی
۶۸- http://www.spk-Gov.ir
۶۹- http://www.iranculture.org
۷۰- http://www.sci.org
۷۱- http://www.iernet.org
۷۲- http://www.irphe.ir
۷۳- http://www.Irandoc.com
۷۴- http://www.Ip.ata.ac.ir
