کاربردهای قاعده زمان ید در مسئولیت مدنی
تعداد صفحات : ۵۳ | قابل ویرایش
در فقه و حقوق قواعد گوناگون و متنوعی وجود دارد که اختصاص به مورد معیّن ندارد؛ برخی از آنها فقط قاعدهای فقهی است و بعضی، هم در فقه و هم در حقوق استناد واستعمال میشود.
فهرست
عنوان صفحه
چکیده……………………………………….. ۱
فصل نخست:مفهوم و کلیات قاعده ید………………… ۲
مقدمه……………………………………….. ۳
مبحث نخست:مفهوم………………………………. ۴
مبحث دوم:کلیات……………………………….. ۶
گفتار نخست:نحوه کاشفیت ید……………………… ۶
الف:غلبه…………………………………….. ۶
ب:طبع اولیه………………………………….. ۷
گفتار دوم:اماره بودن ید……………………….. ۹
گفتار سوم:اماره ید در قانون مدنی………………. ۱۲
گفتار چهارم:موارد تحقق ید…………………….. ۱۶
فصل دوم:ادله حجیت قاعده ید……………………. ۱۸
مبحث نخست:بنای عقلاء………………………….. ۲۰
مبحث دوم:اجماع فقها………………………….. ۲۲
مبحث سوم:عسر وحرج……………………………. ۲۴
مبحث چهارم:امضاء شارع………………………… ۲۷
مبحث پنجم:اخبار و احادیث……………………… ۲۹
فصل سوم:میزان دلالت قاعده ید و تعارض……………. ۳۳
مبحث نخست:میزان دلالت قاعده……………………. ۳۴
گفتار نخست:قاعده ید و منافع…………………… ۳۴
گفتار دوم:قاعده ید و قضیت ……………………. ۳۷
گفتار سوم:حجیت ید برای ذو الید………………… ۴۰
فصل چهارم:تعدد ایادی بر مال مشترک……………… ۴۲
مبحث دوم:تعارض قاعده ید با استصحاب و بینه………. ۴۷
گفتار نخست:تعارض قاعده ید با استصحاب…………… ۴۷
گفتار دوم:تعارض قاعده ید و بینه……………….. ۵۰
منابع………………………………………. ۵۲
مقدمه
در فقه و حقوق قواعد گوناگون و متنوعی وجود دارد که اختصاص به مورد معیّن ندارد؛ برخی از آنها فقط قاعدهای فقهی است و بعضی، هم در فقه و هم در حقوق استناد واستعمال میشود.
از قواعد معتبر و معروف فقه و حقوق، قاعده ید میباشد که از آن، به اماره تصرف، اماره ید، قاعده تصرف، ید وغیره، اسم برده شده است. اهمیت این قاعده و کاربرد وسیع آن موجب گردیده است که معمولاً فقیهان و حقوقدانان در اظهارات ونوشتههای خود به این قاعده اشاره میکنند و در مقام تنازع و اختلاف، به عنوان دلیل مالکیت (حتی مردم عادی هم) به آن استناد مینمایند.
درباره زمان پیدایش قاعده ید، در مفهوم کلی، ممکن است مأخذ مسلّمی وجود نداشته باشد و از مبتکر خاصی برای این قاعده نام نبرند. اما، با حدس و گمان بلکه ظن قوی میتوان، هنگام ایجاد و استناد به این قاعده را به زمان آفرینش انسان در این جهان خاکی (و یا حتی پارهای از موجودات دیگر) گره زد؛ به روزگاری که آن انسان اولیه (یا مخلوق دیگر)، خود را مالک شیئی میدانست که در دستهایش قرار داشت. اما آرام آرام زندگی آدمی دگرگون شد و نیازهای او افزونتر و پیچیدهتر گردید، در این مرحله، مفهوم ید از دست و چنگ فراتر رفت و اشیاء بزرگ و امور اعتباری را نیز دربرگرفت تا سرانجام به تمدن امروزی رسید که انسان گوشه چشمی به مالکیت در کرات دیگر دارد.
منابع
* ابوالحسن محمدی، مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، انتشارات دانشگاه تهران، پاییز ۱۳۸۱.
* ابوالقاسم گرجی، مقالات حقوقی، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۵.
*آیتالله العظمی شیخ ناصر مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، الجزء الاول، الناشر: مدرسه الامام علیبن ابی طالب (ع)، الطبعه الرابعه، ۱۴۱۶، ه.ق.
*استاد سیدمصطفی محقق داماد، قواعد فقه (بخش مدنی)، ناشر: اندیشههای نو در علوم اسلامی، چ دوم، زمستان ۱۳۶۶.
*حسن عمید، فرهنگ فارسی عمید، ۳ جلدی، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول ۱۳۶۳،
*علی اکبر دهخدا، لغتنامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، جلد ۱۵.
*قرآن کریم، سوره مائده، قسمتی از آیه ۹۴.
*علامه شیخ مرتضی انصاری، به نقل از آیتالله العظمی شیخ ناصر مکارم شیرازی.
* محمدجعفر جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق.
*محقق اصفهانی، رساله قاعده ید، به نقل از آیتالله العظمی ناصر مکارم شیرازی.
*نظریه شورای نگهبان مندرج در روزنامه رسمی شماره ۱۲۷۳۴ مورخ ۲۴/۸/۱۳۶۷.
* ید مالکی و ید ضمانی، فصلنامه مطالعات حقوقی و قضایی دادگستری جمهوری اسلامی ایران، دفتر نهم، بهار ۱۳۶۶.