تعداد صفحات: ۱۴ | قابل ویرایش
مقدمه
هنر ایران از آغاز هنری، ذهنی و معنوی بوده و گرایش به سوی انتزاع داشته است سرازیر شدن یونانیان به ایران و تحمیل عناصر عینی، مادی و طبیعت گرایی عوامل سویی در هنر ایران به جا گذاشته است که هنر سلوکی و اشکانی(۲۲۶-۲۵۰م) حاصل کوششهای این یونانی ماب کردم هند اصیل ایرانی است.
به هر حال شکست پیامدهایی به دنبال داشت که هنرمندان ناگزیر از پذیرفتن آن بودند. بدین معنی که هنر ایرانی که اصولا هنری تخیلی، تمثیلی، و فراخاکی بود، عواملی از هنر حقیقی طبیعت گرا و زمینی هنر هلنی با یونانی را پس از تحمل شکست در خود جای داد. به یک کلام هنر ایرانی که اصولا لاهوتی بود تأثیراتی از هنر یونان که ناسوتی بود با خود همراه ساخت و نمونه های آن هنر دوره سلوکی و سپس هنر التقاطی دوره اشکانی است (۲۲۶م).
با وجودی که در پشت بسیاری از سکه های این دوره حروف یونانی به چشم می خورد، ولی تدریجا این هنرمندان از نفوذ هنر مادی و طبیعت گرایی داشت نزدیک شدند.
در دوره ساسانی (۲۲۶ تا ۶۳۶ م) هنر شکل اصیل خود را بازیافت و عوامل مادی، طبیعت گرا و زمینی هنر یونانی از آن دور گشت و پیوند مجدد خود را با هنر دوره هخامنشی بازیافت. به اعتقاد اغلب صاحب نظران هنر نگارگری این دوره از یک نظام دینی چون مانیگری سرچشمه می گیرد. مانی برای کتاب دینی خود ارژنگ از نگارگری سود جست.
سده سیزدهم
در سده سیزدهم ه.ق ظرافت هایی در آثار صنیع الملک غفاری (عموی کمال الملک) پدیدار گشت که شاهدی از تلاش وی در جهت یافتن راهی برای پیوند دادن فضای تصویری معاصر با گذشته تصویری است.
ولی با توجه به شرایط حاکم بر آن زمان (نفوذ بیگانگان، انحطاط ذهنی طبقه هوشمند، تزلزل سیاسی و …) تلاشهای وی در مراحل تکوینی عقیم ماند و با ظهور کمال الملک، رواج اسلوب و الگوهای غربی، حمایت دربار از وی و سپس سفرش به اروپا و تأثیر پذیرفتن از شیوه های نقاشی دوره باروک، نقطه ختمی بر اصالت های نگارگری سنتی گذاشته شد و تمام ارزشهای والای آن از نظر پنهان ماند.
هنر نگارگری ایران بر اصل تقسیم بندی منفصل فضای دو بعدی تصویری استوار است زیرا، به قول سید حسین نصر:… فقط به این نحو می توان هر افقی از فضای دو بعدی مینیاتور را نظهر مرتبه ای از وجود و نیز از جهتی دیگر مرتبه ای از عقل و آگاهی دانست.”
فضای نقاشی ایرانی با اتکا به خصلت دو بعدی،خود را از فضای سه بعدی اطراف متمایز ساخته و خودداری فضایی می گردد که “… نمودار عالمی دیگر است که ارتباط با نوعی آگاهی عادی بشری دارد” قوانین حاکم بر اصول نقاشی غربی نظیر هندسه مناظر، حجم پردازی، نقطه عطف، در نگارگری دوره طلایی جایی ندارد و هیچگاه نگارگر ایرانی نکوشید تا به طبیعت دو بعدی سطح کاغذ خیانت کرده و به طرقی آن را سه بعدی نماید.
تنها در دوره های انحطاط، به ویژه در سالهای اخیر است که کوشش می شود با به کار گرفتن سایه روشن در اندام تأکید بر نیروهای کانونی و نیز سه بعدی نمود سطح کاغذ، ارزشهای جاویدان هنر نگارگری ایران را خدشه دار سازند.
فهرست منابع
۱-بورکهارت، تیتوس. هنر اسلامی:زبان و بیان.
ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۵۶.
۲-تجویدی، اکبر. نقاشی ایرانی از کهن ترین زمان تا دوره صفویه، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۲.
۳-کربن، هنری. ارض ملکوت، ترجمه سید ضیاءالدین دهشیری، تهران، انتشارات طهوری، (چاپ دوم) ۱۳۷۴.
۴-گری، بازیل. نگارگری در ایران، ترجمه فیروز شیروانلو، تهران، انتشارات توس، ۱۳۵۵.
۵-نصر، سید حسین. “عالم خیال و مفهوم فضا در مینیاتور ایرانی”.
باستانشناسی و هنر ایران، شماره یک (زمستان ۱۳۷۴).
۶-نصر، سید حسین. هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران، انتشارات حوزه هنری ۱۳۷۵.
