پایان نامه بررسی تطبیقی احکام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی

تعداد صفحات: ۲۰۸ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان                                                                                            صفحه

فصل اول – کلیات و تعاریف

مقدمه……………………………………………………………………………………. ۲

۱-۱ بیان مسئله…………………………………………………………………………. ۴

۱-۲ هدف های تحقیق…………………………………………………………………… ۴

۱-۳اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن………………………………………. ۴

۱-۴ سوالات و فرضیه های تحقیق……………………………………………………… ۵

۱-۴-۱ سوالات تحقیق…………………………………………………………………… ۵

۱-۴-۲ فرضیه های تحقیق……………………………………………………………… ۵

۱-۵ روش تحقیق……………………………………………………………………….. ۶

۱-۶ قلمرو تحقیق……………………………………………………………………….. ۷

۱-۷ محدودیت ها و مشکلات تحقیق……………………………………………………. ۷

۱-۸ تعریف مفاهیم………………………………………………………………………. ۷

۱-۸-۱ عناوین مرتبط به واژه زندان……………………………………………………. ۱۲

                                                                            

*فصل دوم – تاریخچه، طبقه بندی، انواع و مشروعیت زندان                                       

۲-۱ تاریخچه زندان در اسلام و ایران……………………………………………. ……………………………………………….. ۱۶

۲-۱-۱ تاریخچه زندان در اسلام………………………………………………………… ۱۶

۲-۱-۲ تاریخچه زندان در ایران…………………………………………………………………………………………… ۲۱

۲-۲ طبقه بندی زندانیان بر حسب عناوین مختلف………………………………………. ۲۳

۲-۲-۱ جایگاه بحث طبقه بندی زندانیان در اسلام………………………………………. ۲۳

۲-۲-۲ جایگاه بحث طبقه بندی در حقوق ایران…………………………………………. ۲۴

۲-۲-۲-۱ عناوین طبقه بندی در حقوق ایران…………………………………………… ۲۵

۲-۲-۲-۲ مصوب سازمان ملل در مورد طبقه بندی زندانیان…………………………… ۳۰

۲-۲-۲-۳ نظر فقها و دانشمندان اسلامی در خصوص بحث طبقه بندی………………… ۳۱

۲-۳ انواع و مدت حبس…………………………………………………………………. ۲۲

۲-۳-۱ انواع حبس در حکومت امام علی (ع)…………………………………………… ۲۳

۲-۳-۲ انواع حبس از نظر فقهای اسلامی………………………………………………. ۳۳

۲-۳-۳ انواع حبس از لحاظ مدت آن……………………………………………………. ۳۴

۲-۳-۴ مدت حبس از نظر مذاهب چهارگانه…………………………………………….. ۳۴

۲-۳-۵ انواع حبس از نظر کیفیت محافظت و مراقبت از محبوسین……………………. ۳۵

۲-۳-۶ انواع حبس از نظر اهداف آن…………………………………………………… ۳۵

۲-۳-۷ تقسیم بندی زندان از نظر انگیزه های حبس……………………………………. ۳۸

۲-۳-۸ انواع زندان ها در آیین نامه ها و مقررات زندان های ایران…………………… ۳۹

۲-۳-۹ انواع زندان ها در قرن حاضر………………………………………………….. ۳۹

۲-۴ مشروعیت حبس در اسلام، حقوق در منابع فقه …………………………………… ۴۰

۲-۴-۱ مبانی فقهی حبس………………………………………………………………… ۴۰

۲-۴-۲ مشروعیت زندان از دیدگاه احادیث و روایت……………………………………. ۴۲

۲-۴-۳ مشروعیت حبس در اسلام و قوانین موضوعه………………………………….. ۴۲

۲-۴-۴ مشروعیت زندان در قرآن کریم…………………………………………………. ۴۴

۲-۴-۴-۱ آیه اول………………………………………………………………………… ۴۴

۲-۴-۴-۲ آیه دوم………………………………………………………………………… ۴۷

۲-۴-۴-۳ آیه سوم……………………………………………………………………….. ۵۵

۲-۴-۴-۴ آیه چهارم……………………………………………………………………… ۵۸

۲-۴-۵ مشروعیت زندان از دیدگاه سنت………………………………………………… ۶۰

۲-۴-۷ مشروعیت زندان از نظر اجماع………………………………………………… ۶۳

۲-۴-۶ مشروعیت زندان از نظر عقل………………………………………………….. ۶۴

۲-۵ امام علی (ع) موسس زندان های اصلاحی…………………………………………. ۶۶

۲-۵-۱ مراحل اصلاح و تربیت مجرمین از دیدگاه امام علی (ع)………………………. ۶۶

۲-۵-۲ زندان در حکومت امام علی (ع)………………………………………………… ۶۷

فصل سوم : جایگاه زندان و زندانی

۳-۱ جایگاه زندان در اسلام…………………………………………………………….. ۷۳

۳-۱-۱ راه هایی که برای تقلیل زندانی در اسلام پیش بینی شده است………………… ۷۴

۳-۲ فلسفه وجود زندان…………………………………………………………………. ۷۵

۳-۳ اهداف مجازات زندان در اسلام……………………………………………………. ۷۷

۳-۳-۱ هدف شریعت از اجرای قوانین بشری………………………………………….. ۷۹

۳-۳-۲ اصول حاکم بر مجازات های اسلامی……………………………………………. ۷۹

۳-۳-۳ دیدگاه اسلام و کیفر حبس………………………………………………………. ۸۰

۳-۳-۴ جایگاه زندان در جایگاه های اسلامی…………………………………………… ۸۱

۳-۳-۴-۱ زمان اجرای مجازات ها………………………………………………………. ۸۲

۳-۳-۴-۲ نمونه هایی از زندان های اسلامی…………………………………………… ۸۳

۳-۴ جایگاه های زندان در حقوق………………………………………………………. ۸۴

۳-۴-۱ اهداف مجازات زندان در حقوق ایران………………………………………….. ۸۶

۳-۴-۲ اهداف کلی مجازات……………………………………………………………… ۸۷

۳-۲ تاثیر محیط زندان بر زندانی……………………………………………………….. ۸۸

۳-۲-۱ عوامل ایجاد تکرار جرم در زندان یا همان اثر منفی زندان……………………. ۸۹

۳-۲-۲ آسیب پذیری حبس………………………………………………………………. ۹۱

۳-۲-۳ ضرر و زیان های زندان………………………………………………………… ۹۱

۳-۳ روش های مختلف اصلاح و تربیت مجرمان………………………………………. ۹۵

۳-۳-۱ جایگاه حبس در اسلام………………………………………………………….. ۹۷

۳-۳-۲ اهداف اصلاح و تربیت در اسلام……………………………………………….. ۹۸

۳-۳-۳ روش های اصلاح و تربیت زندانیان……………………………………………. ۱۰۰

۳-۴ کارکردها و پیامدهای زندان……………………………………………………….. ۱۰۴

۳-۴-۱ کارکردهای زندان……………………………………………………………….. ۱۰۴

۳-۴-۲ پیامدهای زندان………………………………………………………………….. ۱۰۵

۳-۴-۳ محاسن و معایب حبس………………………………………………………….. ۱۰۷

۳-۵ دیدگاه موافقان و مخالفان کبفر حبس……………………………………………… ۱۰۸

۳-۵-۱ دیدگاه موافقان کیفر حبس………………………………………………………. ۱۰۸

۳-۵-۲ دیدگاه مخالفان کیفر حبس………………………………………………………. ۱۰۹

۳-۶ جایگزین های حبس………………………………………………………………… ۱۱۱

۳-۶-۱ مجازات زندان و جایگزین آن…………………………………………………… ۱۱۲

 

فصل چهارم : احکام موارد زندان

۴-۱ احکام زندان در اسلام و حقوق……………………………………………………. ۱۱۷

۴-۱-۱ حکم زندان در اسلام…………………………………………………………….. ۱۱۷

۴-۱-۱-۱ تعزیر از دیدگاه لغویان و فقیهان(مذاهب اسلامی)…………………………… ۱۱۸

۴-۱-۱-۲ فرق میان حد و تعزیر………………………………………………………… ۱۱۹

۴-۱-۲ تشویق و تنبیه زندانیان…………………………………………………………. ۱۲۱

۴-۱-۳ صلاحیت مراجع صدور حکم……………………………………………………. ۱۲۳

۴-۱-۴ حکم زندان و اجرای حد در حرم……………………………………………….. ۱۲۵

۴-۱-۵ نمونه هایی از احکام زندانیان…………………………………………………… ۱۲۶

۴-۲ حبس مدیون و متهم از دیدگاه فقه ، مذاهب اسلامی و قوانین موضوعه……….. ۱۲۸

۴-۲-۱ حبس مدیون از دیدگاه فقه……………………………………………………… ۱۲۸

۴-۲-۲ حبس مدیون در مذاهب اسلامی………………………………………………… ۱۲۹

۴-۲-۳ حبس مدیون از دیدگاه قوانین موضوعه……………………………………….. ۱۳۴

۴-۲-۴ حبس متهم………………………………………………………………………. ۱۳۵

۴-۲-۴-۱ متهم به دزدی………………………………………………………………… ۱۳۶

۴-۲-۴-۲ حبس متهم به دزدی تا حضور شهود……………………………………….. ۱۳۷

۴-۲-۴-۳ حبس متهم تا تعدیل شهود…………………………………………………… ۱۳۷

۴-۲-۴-۴ حبس متهم مدعی مال………………………………………………………… ۱۳۸

۴-۳ موارد و موجبات زندان بر اسلام………………………………………………….. ۱۳۸

۴-۳-۱ زندان در جرایم ضد امنیتی……………………………………………………… ۱۳۸

۴-۳-۱-۱ حبس باغی……………………………………………………………………. ۱۳۸

۴-۲-۱-۲ حبس راهزنان………………………………………………………………… ۱۳۹

۴-۳-۱-۳ حبس اسیر……………………………………………………………………. ۱۳۹

۴-۳-۲ زندان در جرایم ضد نفس……………………………………………………….. ۱۴۰

۴-۳-۲-۱ متهم به قتل…………………………………………………………………… ۱۴۰

۴-۳-۱-۲ کسی که فردی را نگه دارد تا او را به قتل برساند………………………….. ۱۴۱

۴-۳-۲-۳ آمر به قتل……………………………………………………………………. ۱۴۲

۴-۳-۲-۴ حبس قاتل به فرمان مولا…………………………………………………….. ۱۴۲

۴-۳-۲-۵ فرد یا فردی که قاتل را از دست اولیاء مقتول فرار دهد…………………….. ۱۴۳

۴-۳-۲-۶ حبس کسی که برده اش را بل عذاب و شکنجه بکشد………………………. ۱۴۳

۴-۳-۲-۷ حبس قاتل تا تکمیل شرایط…………………………………………………… ۱۴۴

۴-۳-۲-۸ حبس قاتل فراری…………………………………………………………….. ۱۴۴

۴-۳-۲-۹ حبس قاتل پس از عفو و اولیاء مقتول………………………………………. ۱۴۵

۴-۳-۲-۱۰ حبس کسی که می خواهد فرزندش را بکشد………………………………. ۱۴۵

۴-۳-۳ زندان در جرایم مربوط به دین………………………………………………….. ۱۴۶

۴-۳-۳-۱ حبس برای ممانعت از ارتکاب محارم الهی………………………………….. ۱۴۶

۴-۳-۳-۲ حبس زناکار با خواهر خویش………………………………………………… ۱۴۷

۴-۳-۳-۳ حبس زن مرتد………………………………………………………………… ۱۴۹

۴-۳-۳-۴ حبس ایلا کننده……………………………………………………………….. ۱۴۹

۴-۳-۳-۵ حبس مظاهر………………………………………………………………….. ۱۵۰

۴-۳-۳-۶ حبس برای اقدام حد………………………………………………………….. ۱۵۰

۴-۳-۴ زندان در جرایم مربوط به مال………………………………………………….. ۱۵۲

۴-۳-۴-۱ حبس خودداری کننده از ادعای دین…………………………………………. ۱۵۲

۴-۳-۴-۲ حبس غاضب بر خورندهد مال یتیم و خیانت کننده امانت……………………. ۱۵۵

۴-۳-۴-۳ حبس عامل خیانت کار………………………………………………………… ۱۵۶

۴-۳-۴-۴ حبس ناقب……………………………………………………………………. ۱۵۷

۴-۳-۴-۵ حبس سارق برای بار سوم…………………………………………………… ۱۵۷

۴-۳-۴-۶ مفلس ………………………………………………………………………… ۱۵۸

۴-۳-۴-۷ حبس ممتنع از ادعای دین……………………………………………………. ۱۵۸

۴-۳-۴-۸ حبس راهن……………………………………………………………………. ۱۶۰

۴-۳-۴-۹ حبس تارک نفقه………………………………………………………………. ۱۶۰

۴-۳-۴-۱۰ حبس مدعی علیه منکر وجود محکوم به …………………………………. ۱۶۱

۴-۳-۴-۱۱ حبس نباش………………………………………………………………….. ۱۶۱

۴-۳-۴-۱۲ حبس طرار ، مختلس……………………………………………………….. ۱۶۱

۴-۳-۴-۱۳ حبس کفیل………………………………………………………………….. ۱۶۲

۴-۳-۴-۱۴ حبس ملتوی در محکمه……………………………………………………. ۱۶۲

۴-۳-۴-۱۵ حبس مدعی علیه که نکول پیشه کند………………………………………. ۱۶۲

۴-۳-۴-۱۶ حبس مدعی الیه تا حضور شهود………………………………………….. ۱۶۲

۴-۳-۵ زندان در شهادت………………………………………………………………… ۱۶۳

۴-۳-۵-۱ حبس شهود………………………………………………………………….. ۱۶۳

۴-۳-۵-۲ حبس شاهد دروغگو…………………………………………………………. ۱۶۳

۴-۳-۶ حبس تراشنده و از بین برنده موی زنها……………………………………….. ۱۶۳

۴-۳-۷ حبس زننده برده خویش………………………………………………………… ۱۶۵

۴-۳-۸ حبس مردم آزار…………………………………………………………………. ۱۶۵

۴-۳-۹ حبس برای ترک واجبات و ارتکاب محرمات……………………………………. ۱۶۵

۴-۳-۱۰ حبس ساحر ، کاهن و عارف………………………………………………….. ۱۶۶

۴-۳-۱۱ زندان عالم فاسق ، طبیب ، جاهل و مکری مفلس……………………………. ۱۶۸

۴-۳-۱۲ حبس برای توبه از گناه……………………………………………………….. ۱۶۹

۴-۳-۱۳ حبس قائلان به خدایی علی( علیه السلام)…………………………………….. ۱۷۰

۴-۳-۱۴ حبس برای شراب و مست کننده………………………………………………. ۱۷۱

۴-۳-۱۵ حبس مشروبخوار در ماه مبارک رمضان…………………………………….. ۱۷۱

۴-۳-۱۶ حبس آزار دهنده زن خویش………………………………………………….. ۱۷۲

۴-۳-۱۷ حبس بنده فراری………………………………………………………………. ۱۷۲

 

فصل پنجم : حقوق زنان و زندانی

۵-۱ حقوق زندانی در قرآن و روایات………………………………………………….. ۱۷۶

۵-۱-۱ ارزش های انسان در قرآن و از دیدگاه اسلام………………………………….. ۱۷۶

۵-۲ حقوق زندانی از دیدگاه اسلام و حقوق موضوعه………………………………… ۱۷۸

۵-۲-۱ قواعدی که اسلام درباره رفتار با زندانیان منظور داشته………………………. ۱۸۱

۵-۲-۲ حقوق عمومی زندانیان…………………………………………………………. ۱۸۱

۵-۳ مصادیق حقوق زندانی…………………………………………………………….. ۱۸۳

۵-۳-۱ آزادی انجام معامله……………………………………………………………… ۱۸۳

۵-۳-۲ آزادی نکاح یا طلاق…………………………………………………………….. ۱۸۴

۵-۳-۳ آزادی شهادت ………………………………………………………………….. ۱۸۴

۵-۳-۴ آزادی ایراد سخنرانی ، تالیف و نظایر آن………………………………………. ۱۸۴

۵-۳-۵ آزادی اشتغال به مشاغل مختلف………………………………………………… ۱۸۵

۵-۳-۶ آزادی در ورزش………………………………………………………………… ۱۸۵

۵-۳-۷ لزوم توجه به تمایلات و سلیقه های شخصی زندانی…………………………… ۱۸۵

۵-۳-۸ حق ملاقات با خانواده…………………………………………………………… ۱۸۵

۵-۳-۹ تفکیک زندانیان در مورد لازم………………………………………………….. ۱۸۶

۵-۳-۱۰ حق برخورداری از بهداشت عمومی و فردی………………………………… ۱۸۶

۵-۳-۱۱ حق برخورداری از خوراک و پوشاک مناسب………………………………… ۱۸۸

۵-۳-۱۲ آزادی رفت و امد شاگرادان و مستمعان زندانی………………………………. ۱۸۹

۵-۳-۱۳ حق برخورداری از آسایش روحی …………………………………………… ۱۸۹

۵-۳-۱۴ حق زنان در زندان…………………………………………………………….. ۱۹۰

۵-۳-۱۵ بازرسی وضع زندانیان………………………………………………………… ۱۹۰

۵-۳-۱۶ منع تادیب و تنبیه زندانیان……………………………………………………. ۱۹۰

۵-۳-۱۷ رسیدگی به جرائمی که در داخل زندان صورت می گیرد…………………….. ۱۹۱

۵-۳-۱۸ حق برخورداری از وکیل……………………………………………………… ۱۹۱

۵-۳-۱۹ منع مطلق شکنجه…………………………………………………………….. ۱۹۱

۵-۳-۲۰ حق زندانی در آموزش های لازم……………………………………………… ۱۹۲

۵-۳-۲۱ حق زندانی در آزادی برقراری ارتباط………………………………………… ۱۹۲

۵-۳-۲۲ حق دسترسی به کتابخانه عمومی و اخبار و اطلاعات……………………….. ۱۹۲

۵-۳-۲۳ آزادی انجام شعائر دینی………………………………………………………. ۱۹۳

۵-۳-۲۴ حق شرکت در مراسم اعیاد و مانند آن……………………………………….. ۱۹۴

۵-۳-۲۴-۱ حق زندانی برای حضور در مراسم مذهبی………………………………… ۱۹۵

۵-۳-۲۵ حق معالجه زندانی یا آزاد سازی……………………………………………… ۱۹۶

۵-۳-۲۶ حق زندانی در صورت تبرئه………………………………………………….. ۱۹۷

۵-۳-۲۷ حق رفاه زندانی……………………………………………………………….. ۱۹۸

۵-۳-۲۸ حق نفقه زندانی……………………………………………………………….. ۱۹۹

۵-۳-۲۹ حق تعجیل در محاکمه…………………………………………………………. ۲۰۱

۵-۳-۳۰ حق زندانی در مورد همسرش با او………………………………………….. ۲۰۳

۵-۳-۳۱ حق جداسازی زنان از مردان در زندان……………………………………….. ۲۰۴

۵-۳-۳۲ جداسازی نوجوانان از سالمندان و مسلمانان از غیر مسلمانان………………. ۲۰۶

۵-۳-۳۳ فوت زندان…………………………………………………………………….. ۲۰۷

۵-۴ ارشاد و راهنمایی زندانیان………………………………………………………… ۲۰۸

۵-۵ مخارج و مسکن زندانیان………………………………………………………….. ۲۰۹

۵-۵-۱ مخارج زندان و زندانی در اسلام و حقوق……………………………………… ۲۰۹

۵-۵-۲ هزینه زندان و زندانیان در اسلام و روایت…………………………………….. ۲۱۳

۵-۵-۳ کفالت خانواده زندانی……………………………………………………………. ۲۱۴

۵-۶ ملاقات با زندانی……………………………………………………………………. ۲۱۷

۵-۶-۱ ملاقات از دیدگاه امام علی(ع)…………………………………………………… ۲۱۸

۵-۶-۲ حق ملاقات با نزدیکان و غیر آنان……………………………………………… ۲۱۹

۵-۶-۳ انواع ملاقات در زندان………………………………………………………….. ۲۱۹

۵-۶-۴ ملاقات زندانیان در آیین نامه و مقررات زندان های جمهوری اسلامی………… ۲۲۰

۵-۷ مرخصی رفتن زندانیان…………………………………………………………….. ۲۲۱

۵-۷-۱ دیدگاه امام صادق(ع) در خصوص مرخص زندانیان…………………………… ۲۲۱

۵-۷-۲ انواع مرخصی زندان……………………………………………………………. ۲۲۲

۵-۷-۳ مرخصی زندانیان در آیین نامه جمهوری اسلامی ایران……………………….. ۲۲۲

۵-۸ کار و اشتغال در زندان…………………………………………………………….. ۲۲۳

۵-۸-۱ کار از دیدگاه امام جعفرصادق(ع)………………………………………………. ۲۲۳

۵-۸-۲ حق اشتغال برای زندانی………………………………………………………… ۲۲۴

۵-۸-۳ کاریابی جهت زندانیان…………………………………………………………… ۲۲۵

۵-۸-۴ ایجاد اشتغال برای زندانیان در درون زندان……………………………………. ۲۲۶

۵-۸-۵ نکات لازم جهت اشتغال در زندان………………………………………………. ۲۲۷

۵-۸-۶ انواع اشتغال در زندان………………………………………………………….. ۲۲۹

۵-۸-۷ مراحل اشتغال به کار زندانی……………………………………………………. ۲۲۹

۵-۹ ارتباط زندانی با خارج از زندان……………………………………………………. ۲۳۱

۵-۱۰ عفو و بخشندگی در زندان……………………………………………………….. ۲۳۲

۵-۱۰-۱ عفو و بخشندگی در (قرآن ، روایات، سنت و فقه)…………………………… ۲۳۲

۵-۱۰-۲ اقتصاد عفو و بخشندگی………………………………………………………. ۲۳۷

۵-۱۰-۳ عفو و بخشندگی در قانون مجازات اسلامی………………………………….. ۲۳۸

۵-۱۱ آینده زندانی………………………………………………………………………. ۲۳۸

۵-۱۲ آزادی از زندان…………………………………………………………………… ۲۳۹

نتیجه گیری………………………………………………………………………………. ۲۴۲

منابع فارسی…………………………………………………………………………….. ۲۴۸

منابع عربی………………………………………………………………………………. ۲۵۱

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………… ۲۶۰

مجلات……………………………………………………………………………………. ۲۶۱

قوانین……………………………………………………………………………………. ۲۶۲

پایان نامه………………………………………………………………………………… ۲۶۲

مقدمه

این پژوهش به «بررسی تطبیقی احکام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی» می پردازد. زندان مقوله ای است که با جرم و بزه و انحراف (از قوانین و عرفیات و اخلاقیات) در جامعه مرتبط می باشد.

در طول تاریخ انسان همواره کسانی بوده اند که برخلاف قوانین و مقررات جامعه حرکت کرده اند و سیستم های حکومتی جوامع نیز برای جلوگیری از به انحراف کشیده شدن جامعه و حمایت از قوانین و اخلاقیات آن مجازات هایی را برای چنین افرادی در نظر گرفته اند، زندان یکی از این راهها و ابزارها که از یک طرف برای تنبیه و مجازات و از طرف دیگر برای برگرداندن افراد مجرم به زندگی عادی در جامعه است.

دیدگاههای مختلفی در مورد مجازات زندان برای مجرمان وجود دارند که برخی بر تایید این شیوه برای تادیب مجرمان صحه می گذارند برخی هم معتقدند که زندان نه تنها باعث تادیب و کاهش جرم نمی شود بلکه باعث می شود که افراد زندانی در کنش متقابل با سایر زندانیان به روش های جدید ارتکاب جرم دست پیدا کنند و همینطور اینکه فضای زندان بر ارتکاب مجدد جرم به هنگام آزادی تاثیر زیادی دارد.

به طور خلاصه می توان گفت زندان بخش مهمی از مجازات های در نظر گرفته شده برای جرایم مختلف را تشکیل می دهد، که پرداختن به آن از حیث حقوقی ضروری به نظر می رسد. دین اسلام به عنوان کاملترین دین الهی که همه مسایل فردی و اجتماعی زندگی بشر را مد نظر قرار داده است، فقط به صورت آرمانی جامعه نپرداخته است، لذا دین اسلام با توجه به واقعیت های زندگی بشر و جایز الخطا بودن انسان راهکارها و ابزارهایی برای هدایت انسانها و تادیب کسانی که با عمل خود به زندگی افراد دیگر و جامعه صدمه می رسانند، در نظر گرفته است.

بیان مسأله:

موضوع تحقیق بررسی تطبیقی احکام زندان و زندانی در حقوق و مذاهب اسلامی می باشد. در این پژوهش وضعیت زندان و زندانی در مذاهب پنجگانه اسلام(امامیه، مالکیه، شافعیه، حنفیه و زیدیه) و همینطور حقوق ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

جایگاه زندان و زندانی در این مکتب انسان ساز، با توجه به شأن و کرامت و حفظ حقوق انسانها بسیار ارزشمند و مفید بوده و نقش زندان را در زندگی اجتماعی افراد زندانی، نقشی مؤثر و سازنده بیان می کند.

عناوین مرتبط با واژه زندان

بازداشت موقت: برای تعیین تکلیف متهمان صورت می گیرد و پیش از آن است که حکم نهایی از سوی حاکم شرع و مراجع قضایی صادر شود، بازداشت موقت برای روشن شدن وضع متهم در اسلام مجاز است(قرشی، ۱۳۵۴، ۱۵۷).

بازداشتگاه: محلی است که به منظور حفظ امنیت اجتماعی و رعایت حقوق شاکی اعم از خصوصی و عمومی و جلوگیری از امحاء و مخدوش کردن صحنه جرم و نیز پیشگیری از فرار متهم و حفظ جان وی با رعایت سایر حقوق متهم (بازداشت شده) بویژه حفظ شئونات وی تا هنگام صدور حکم متهم را با مجوز مرجع قضایی و به تشخیص مسئولین بازداشتگاه در آنجا نگهداری می کنند( شمس، ۱۳۷۵،۲۰).

علم زندانها: علمی است که انواع مجازاتها و اقدامات تأمینی، طرز اجرا و تطبیق آنها با شخصیت زندانیان و تشکیلات زندانها و اصولی را که رعایت آنها در بهبود وضع زندانیان و آماده کردن آنها برای بازگشت به محیط عادی اجتماعی مؤثر است مورد بحث قرار می دهد، هم چنین تکالیف و وظایف زندانیان را در حدود حقوق آنان از موقع بازداشت و یا در ضمن اجرای کیفرهای سالب آزادی و یا اقدامات تأمینی تعیین می کند(همان منبع، ۱۲).

مراکز باز پروری: مراکز باز پروری معالجه متهمان و محکومان معتاد و اردوگاهای کار برای نگهداری معتادان که طبق حکم مقامات قضایی برای مدتی در این مرکز نگهداری می شوند(وائلی، ۱۳۶۲، ۱۳۵- ۱۳۴)

تعلیق مجازات: تعلیق اجرای مجازات محکومیت هایی که قاضی در زمان صدور حکم اجرای آنها را معلق می دارد. تعلیق بر دو نوع است ساده و مراقبتی. مدت تعلیق یا مدت آزمایشی از هیجده ماه تا سه سال است موارد آن در قانون ذکر شده و قاضی نمی تواند مواردی را بر آن اضافه کند.

تاریخچه زندان در اسلام

روایات فراوانی به طرق گوناگون از پیشوایان معصوین (ع) رسیده است که مجازات زندان را برای به کیفر رساندن بزهکار تجویز کرده اند؛ صاحب «دراسات فی ولایه الفقیه» روایات دال بر مشروعیت زندان از طریق شیعه و سنی را اجمالاً مستفیض بلکه متواتر می داند( المنتظری، ۱۴۰۸ه، ج۲،۴۳۱-۴۳۰).

۱) عن ابی عبدالله فی حدیث فی السرقه قال« تقطع الید و الرجل ثم لاتقطع بعد، لکن أن عاد حبس و أنفق علیه من بیت المال المسلمین»( طوسی، استبصار ، ج۴ ، ۲۸۱).

۲) عن زراه عن ابی جعفر(ع) «فی رجل امر رجلاً بقتل رجل(فقتله) فقال «یقتل به الذی قتله و یحبس الامر بقتله فی الحبس حتی یموت» (همان منبع، فروع کافی ،  ج۷ ،۲۷۰).

۳) عن علی بن الحسین(ع) فی الرجل یقع علی اخته. قال«یضرب ضربه بالسیف بلغت منه ما بلغت فان عاش خلد فی السجن حتی یموت( حر عاملی، وسائل الشیعه ، ج ۱۸، ۳۸۷).

۴) عن علی (ع) قال « اذا قطع الطریق اللصوص و اشهروالسلاح و لم یاخذوا مالاً و لم یقتلوا مسلماً ثم اخذوا حبسوا حتی یموتوا و ذلک نفیهم من الارض»( بقال، ۳۲۳ ).

* دکتر عطیه مصطفی در کتاب (نظم الحکم بمصرفی عهد الفاطمیین ، بی تا، ۲۸۹) می نویسد: زندان به این صورت که ما می بینیم که متهم یا مجرم در یک مکان تنگ زندانی می کنند در زمان پیامبر (ص) و عهد ابوبکر نبود، بلکه در آن دوران زندان عبارت بود از: بازداشت شخص و جلوگیری از تصرفات آزاد. اما اسیران جنگی در حظیره هایی که در کنار مسجد ساخته می شد، نگهداری می شدند چون در زمان عمر تعداد جمعیت رو به ازدیاد نهاد، زندان مخصوص جهت نگهداری افراد در نظر گرفته شد.

تاریخچه زندان در ایران

مجازاتها در ایران باستان بسیار شدید و توأم با قساوت و شقاوت بود حبس کردن نیز در کنار مجازاتهایی مانند اعدام، زنجیر کردن و تازیانه زدن اجرا می شد؛ حبس جزء مجازاتها نبود، بلکه وسیله ای برای از میان بردن بی سروصدای اشخاص بلند مرتبه بود که وجودشان برای پادشاه و کشور خطر داشت. در دوره های باستان در ایران توقیف مقدماتی ممکن بود تا مدت غیر محدودی دوام پیدا کند. «قلعه فراموشی» که نوعی « قلعه باستیل» بود مخصوص نابود کردن بی سر و صدای مجرمان سیاسی بود(راوندی، ۱۳۶۸، ۱۹ ).

مجازات حبس در دوره قاجار بسیار دردناک بود، زندان در ایران مانند سایر کشورها وسیله ای برای سلب آزادی است ولی ممکن است عواقب سختی هم داشته باشد.اگر زندانی نتواند هزینه زندگی خود را بدهد باید از گرسنگی بمیرد. در نقاطی که زندان وجود ندارد برای توقیف مجرمین معمولاً از کند و زنجیر استفاده می کنند، به هر ساق پای محکوم دو قطعه بزرگ چوب از یک سو به زنجیر آهنی و از سوی دیگر به قفل محکمی متصل می کردند می بندند (قندرو بیجارپس، ۱۳۸۶، ۹۲).

انواع حبس در حکومت امام علی (ع):

۱) جزایی: از نظر مدت حبس که چند روز و یا چند ماه به طور موقت یا ابدی است، و جزایی از لحاظ طبیعت زندان که زندان مجرد است بدون اشتغال به کار و تحمل ضرب و کتک و یا زندان توأم با اعمال شاقه و ضرب و زدن است.

۲) تمهیدی: عبارت است از اینکه کسی را ادله اولیه برای مجرد بودن او به دست بیاید، تدبیر توقیف و بازداشت در مورد او عملی می شود.

۳) تهدیدی: و این نوع زندان برای کسی است که مالی را غصب کرده است که تا برگشت دادن آن مال، زندانی می گردد.

۴) زندان برای اشیاء: مانند اینکه کسی چیزی را فروخته است و از تسلیم می ورزد،‌ و یا اجیر کسی شده است و از انجام دادن تعهد خود سرباز می زند که اینگونه اشخاص به زندان می روند تا آنچه را که متعهد شده اند به جای بیاورند(وائلی، ۱۳۶۲، ۲۷۹-۲۷۸ ).

منابع فارسی:

۱- ابن طباطبا، تاریخ فخری در آداب ملکداری و دولت اسلامی، ۱۳۵۰، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

۲- آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، ۱۳۶۸، جلد سوم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۳- آشوری، محمد، جایگزین های زندان یا مجازاتهای بینابین، ۱۳۸۲، چاپ اول، تهران، نشر گرایش.

۴- آنسل، مارک، دفاع اجتماعی، ۱۳۷۵، ترجمه محمد آشوری و علی حسین نجفی ابرند آبادی، چاپ دوم، دانشگاه تهران.

۵- باهری، محمد، حقوق جزای عمومی، پلی کپی دانشگاه تهران،۱۳۴۷-۱۳۴۶

۶- بولک، برنارد، کیفر شناسی، ۱۳۷۲ ، ترجمه دکتر حسین نجفی ابرند آبادی، چاپ اول، انتشارات مجد.

۷- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، ۱۳۷۴ ، چاپ هفتم،‌ انتشارات گنج دانش.

۸- حسینی شیرازی، آیت الله العظمی سید محمد ، حقوق زندانی در اسلام، ۱۳۸۴، مترجم دکتر مصطفی فصائلی، چاپخانه مهر، مؤسسه انتشاراتی امام عصر(عج).

۹- حکمت، سعید، روانشناسی جنایی، ۱۳۶۶ ، تهران.

۱۰- خلاصه مقالات دومین همایش سراسری علمی – تخصصی« زندان، مجازات یا اصلاح»، دیماه ۱۳۷۸،  چاپ اول، دبیرخانه دومین همایش مرکز آموزشی و پژوهشی سازمان زندانها.

۱۱- دانش، تاج زمان، اصول علم زندانها، بهمن ۱۳۴۸ ، انتشارات دانشگاه تهران.

۱۲- دانش ، تاج زمان ، حقوق زندانیان و علم زندانیان ، شهریور ۱۳۷۲ ، انتشارات دانشگاه تهران .

۱۳- دانش، تاج زمان، کیفر شناسی یا علم زندانها، ۱۳۵۱ ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران .

۱۴- راوندی، مرتضی، سیر قانون و دادگستری در ایران، ۱۳۶۸، نشر چشمه.

۹۰۰۰ تومان – افزودن به سبد خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد