پایان نامه اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اصفهان از آغاز تا سده ششم هجری

تعداد صفحات: ۲۱۴ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان                                            صفحه

چکیده ۱

مقدمه: ۲

فصل اول ۵

کلیات ۵

۱-۱-بیان مسئله ۶

۱-۲- اهداف تحقیق ۷

۱-۳- پیشینه تحقیق ۸

۱-۴- روش کار ۸

فصل دوم ۹

نگاهی به تاریخ شهر اصفهان ۹

۲-۱- وجه تسمیه ی اصفهان ۱۰

۲-۲-۱- پیش از اسلام ۱۱

۲-۲-۲- در دوره های اسلامی ۱۲

۲-۲-۳- در دوره زیاریان ۱۵

۲-۲-۴- در دوره دیلمیان ۱۶

۲-۲-۴-۱- خدمات دیلمیان در اصفهان ۱۸

۲-۲-۵ در دوره سلجوقیان ۱۸

۲-۲-۶- در دوره خوارزمشاهیان ۲۱

۲-۳- ادیان و مذاهب ۲۲

۲-۴- علوم و معارف ۲۵

۲-۴-۱- مراکز آموزش ۲۷

۲-۴-۱-۱- مساجد ۲۷

۲-۴-۱-۲- کتابخانه ها ۲۹

۲-۴-۱-۳- مدارس ۲۹

۲-۴-۱-۴- خانقاه ها ۳۱

۲-۵- نشر زبان و ادبیات عربی ۳۲

فصل سوم ۳۷

ادبیات منظوم عربی در اصفهان ۳۷

۳-۱- مدیحه سرایی ۳۸

۳-۱-۱- مطلع قصاید مدحی ۴۱

۳-۱-۱-۱- مقدمه  طللی ۴۱

۳-۱-۱-۲- مقدمه تغزلی ۴۳

۳-۱-۱-۳- مقدمه وصف خیال ۴۵

۳-۱-۱-۴- مقدمه ای با یاد ایام جوانی ۴۷

۳-۱-۲- نوآوری در مطلع قصاید مدحی ۴۸

۳-۱-۳- معانی و سبکهای تقلیدی و نو در مدح ۵۱

۳-۱-۳-۱- مدح امیران و وزیران ۵۱

۳-۱-۳-۲- مدح استادان و عالمان ۶۱

۳-۱-۳-۳- مدح در مراسم واعیاد مختلف ۶۲

۳-۱-۳-۴- مدح و وصف شهرها و کشورها ۶۵

۳-۱-۳-۵- مبالغه در مدح ۶۸

۳-۱-۳-۶- ابتکارهای نو در مدیحه سرایی ۷۱

۳-۱-۳-۷- گرایش خطابی ۷۵

۳-۱-۳-۸- کاربرد واژگان فارسی و اصطلاحات جدید در اشعار ۷۶

۳-۱-۳-۹- افراط در کاربرد آرایه های بدیعی ۷۸

۲-۱-۴- مدایح مذهبی ۸۱

۳-۲- شعر تعلیمی ۸۸

۳-۲-۱- شعر حکمی ۸۹

۳-۲-۱-۱- پندهای عربی پیش از دوره عباسی ۹۰

۳-۲-۱-۲- توجه ایرانیان به پند ۹۲

۳-۲-۱-۳- راههای ورود اندرزهای فارسی به ادبیات عربی ۹۳

۳-۲-۱-۳-۱- ترجمه ۹۳

۳-۲-۱-۳-۲- آمیختگی ایرانیان و عربها در زمینه های مختلف ۹۶

۳-۲-۱-۴- ویژگی  ادبیات حکمی در عصر عباسی ۹۷

۲-۲-۱-۵- موضوعات ادبیات پند و اندرز ۱۰۱

۳-۲-۱-۵-۱- بخشش و انفاق ۱۰۳

۳-۲-۱-۵-۲- قناعت ۱۰۴

۳-۲-۱-۵-۳- همت و تلاش ۱۰۶

۳-۲-۱-۵-۴- صبر و شکیبایی: ۱۰۸

۳-۲-۱-۵-۵- دوست ۱۱۰

۳-۲-۱-۵-۶- رازداری ۱۱۳

۳-۲-۱-۵-۷ علم و آموزش ۱۱۳

۳-۲-۱-۵-۸- ارزشهای اخلاقی ۱۱۶

۳-۲-۱-۵-۹- سفر ۱۱۸

۳-۲-۱-۵-۱۰- تندرستی ۱۱۹

۳-۲-۱-۵-۱۱- غنیمت شمردن عمر و ارزش آن ۱۱۹

۳-۲-۱-۵-۱۲- دنیا و روزگار ۱۲۱

۳-۲-۱-۵-۱۳- پیری وناتوانی ۱۲۳

۳-۲-۱-۵-۱۴- مرگ ۱۲۵

۳-۲-۱-۵-۱۵- پرهیزگاری ۱۲۶

۳-۲-۱-۵-۱۶- قدرت خداوند وتوکل بر او ۱۲۷

۳-۲-۱-۵-۱۷ استغفار ۱۲۹

۳-۲-۱-۵-۱۸ – خدا شناسی ۱۳۰

۳-۲-۱-۵-۱۹- خودشناسی ۱۳۰

۳-۲-۱-۵-۲۰ دین ۱۳۱

۳-۲-۱-۵-۲۱- دورویی ۱۳۱

۳-۲-۱-۵-۲۲- حرص و طمع ۱۳۲

۳-۲-۱-۵-۲۳- سخن چینی ۱۳۲

۳-۲-۱-۵-۲۴- خود پسندی: ۱۳۲

۳-۲-۱-۵-۲۵- مال اندوزی ۱۳۳

۳-۲-۱-۵-۲۶- گمراهی ۱۳۴

۳-۲-۱-۵-۲۷- غیبت ۱۳۴

۳-۲-۱-۵-۲۸- حسادت ۱۳۵

۳-۲-۱-۵-۲۹- تنبلی ۱۳۵

۳-۲-۲- شعر تعلیمی مربوط به آموزش علوم و فنون ۱۳۶

۳-۳- وصف ۱۳۸

۳-۳-۱- وصف در شعر کهن عربی ۱۳۸

۳-۳-۲- وصف در عصر عباسی ۱۴۰

۳-۳-۲-۱- وصف طبیعت اصفهان و مناطق اطراف آن ۱۴۳

۳-۳-۲-۲- وصف باغ و بستان ۱۵۰

۳-۳-۲-۳- وصف برف و باران ۱۵۳

۳-۳-۲-۴- وصف گلها و میوه ها ۱۵۴

۳-۳-۲-۵- وصف اشیاء و بناها ۱۵۸

۳-۳-۲-۶- وصف حیوانات ۱۶۴

فصل چهارم ۱۶۷

بررسی آثار و احوال برخی مشاهیر اصفهانی از سده ی چهارم تا ششم هجری ۱۶۷

۴-۱- ابوالفرج اصفهانی ۱۶۸

۴-۱-۱- جایگاه علمی و ادبی وی ۱۶۹

۴-۲- ابن طباطبای اصفهانی ۱۷۲

۴-۲-۱- جایگاه علمی و ادبی وی ۱۷۴

۴-۳- صاحب بن عباد ۱۷۵

۴-۳-۱- جایگاه علمی و ادبی وی ۱۷۸

۴-۴- ابواسماعیل طغرایی ۱۸۰

۴-۴-۱- جایگاه علمی و ادبی وی ۱۸۳

۴-۵- عماد الدین اصفهانی ۱۸۶

۴-۵-۱- جایگاه علمی و ادبی وی ۱۸۷

فصل پنجم ۱۹۰

۵- نتیجه گیری ۱۹۱

«خلاصه الاطروحه باللغه العربیه» ۲۰۰

فهرست منابع ۲۰۳

Abastract 208

چکیده

سرزمین کهنسال ایران از دیرباز مهد پرورش دانشمندان و ادیبان بسیاری در زمینه های مختلف بوده است که آثار باز مانده از آنها جایگاه خاصی برای این کشور در میان سایر ملل جهان به وجود آورده است. در بین شهرهای هنر پرور این سرزمین نیز برخی از آنها، مقامی بس رفیع به خود اختصاص داده اند که شهر اصفهان از آن جمله می باشد.

اصفهان نامی آشنا در تاریخ و فرهنگ و ادبیات عربی است زیرا بزرگان و نام آوران بسیاری که از آنان،  کتابها و آثار پر بها و ارزشمند باقی مانده منسوب به این شهر می باشند.

زبان و ادبیات عربی در این خطه از قرن چهارم هجری شکل می گیرد و در سده های پنجم و ششم به اوج خود می رسد به طوری که در سده چهارم هجری، اصفهان، بغداد ثانی لقب یافت.

در بررسی ادبیات منظوم عربی در اصفهان از سده ی چهارم تا ششم هجری به مضامین مدیحه سرایی و اشعار حکمی و وصف که بیش از سایر موارد در میان سروده های شاعران عربی سرای اصفهانی به چشم می خورد و نقطه مشترک میان اکثر آنهاست پرداخته شده است.

مقدمه

شکر و سپاس بی قیاس خداوند عزوجل را سزاست که یگانه بی همتا و آفریننده باغ رنگارنگ این جهان زیباست، او که در ایجاد این کائنات عظیم و این ستارگان درخشان و کهکشانهای وسیع بی سقف و بی ستون و این آسمان بلند نیلگون به نصیر ووزیر محتاج نگشت و در خلقت موجودات مشاورت نفرمود، بخشنده بی منت، آفریدگار پر رحمت، ارحم الراحمین.

افضل صلوات و اکمل تحیات برسید مرسلین و خاتم نبیین، مفخر موجودات، سرور کائنات، شفیع موید رسول مسدد ابوالقاسم محمد (ص).

از دورترین ادوار تاریخ تاکنون همواره طبع لطیف و اندیشه ظریف و قدرت خلاق قوم ایرانی همراه با خلق و خوی نرم و روحیه ی حساس، این ملت را از دیگر اقوام متمایز ساخته است. آنها همواره نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه ی علم و ادب از زمانهای قدیم تا کنون ایفا نموده اند. چنین نقشی در توسعه زبان و ادبیات عربی نیز چشمگیر بوده است.

بر کسی پوشیده نیست که علوم زبانی از جمله صرف و نحو و بلاغت، به دست ایرانیان فرهیخته پرورش یافت و به حد کمال رسید. نام بزرگانی چون سیبویه و ابو علی فارسی و نیز سکاکی و خطیب قزوینی و امام فخر رازی همواره بر تارک این علوم می درخشند.

کتابت عربی نیز از آغاز حیات فنی خود، پرورش یافته ی ذوق ایرانیست تا آنجا که گفته شده است «بدئت اللکتابه بعبد الحمید و ختمت بابن العمید» هر دو شخصیت مذکور که آغاز و سرانجام کتابت به آنها نسبت داده شده است از نژاد ایرانی اند و سبک نگارش ابن عمید از سده ی چهارم هجری تا سالیان آغازین نهضت ادبی معاصر عربی به عنوان سبک غالب درنزد عموم نویسندگان عربی به شمار می آمد.

بیان مسئله

از هنگامیکه تازیان با به دست گرفتن لوای اسلام از جزیره العرب بیرون تاختند و کشورهای هم جوار را گشودند زبان عربی همراه با گسترش اسلام در سرزمینهای حوزه تمدنهای اسلامی رواج یافت، پس ایرانیان نیز در این میدان بعد از پذیرش آیین اسلام در زمینه های علمی مختلف برای کمک به رشد نهال نو پای اسلام کمر همت بستند و از زبان عربی به عنوان وسیله ای مناسب برای انتشار یافته های علمی و ادبی در سراسر تمدن اسلامی بهره بردند و در تقویت و تحکیم بنای رفیع زبان و ادب عربی بیش از تازیان تلاش نمودند.

بتدریج ایران کانون علوم و ادب عربی گردید و در نتیجه علاوه بر دانشمندانی که به بررسی جنبه های مختلف علوم و معارف روی آوردند اهل ذوق و قریحه ادبی نیز سرودن اشعار عربی را آغاز کردند و آثار گرانبهایی را در این خصوص آفریدند.

در این میان، شاهد ظهور مراکز علمی وادبی بزرگی همچون اصفهان می باشیم که گاه حتی نام بغداد را نیز تحت الشعاع خود قرار می دادند. تبلور ذوق بی بدیل، هنر اصیل، خلاقیت شورانگیز، صفای دل انگیز، هوای روح بخش و چشم اندازهای زیبای اصفهان، این شهر را به منطقه ای رویایی و مقصد شیفتگان علم و ادب مبدل ساخت.

البته خاستگاه این همه ذوق و هنر شکوهمند را باید درتراوش افکار و رفتار هزاران شاعر و ادیب و دانشمند گرانقدر اصفهانی جستجو نمود که در تلاطم امواج زمان، از این خطه ی دیبا، گوهری تابناک پرداختند و مکتب اصفهان را در شعر  و ادب، حکمت و هنر آفریدند.

وجه تسمیه اصفهان

اصفهان از جمله شهرهایی است که شاید تاریخ و سابقه ی آن به سابقه و قدمت کشور ایران برسد و در عموم دوره های تاریخی از شهرهای بزرگ و معروف ایران به شمار می رفته است.

نویسندگان قدیم، بنای اصفهان را به تهمورث دیوبند سومین پادشاه از سلسله ی پیشدادیان نسبت داده اند. اصفهان در دوره ی هخامنشیان به نام (گابا) و یا (گی) شناخته شده است که محل تقاطع راه های عمده و اقامتگاه سلطنتی شهر یاران هخامنشی بوده است کلمه ی (گابا) یا (گابن) ابتدا در ضمن جنگهای اسکندر و بعد در وقایع جنگهای جانشینان او در زبان یونانی ها راه یافت.

نویسنده ی معجم البلدان در این خصوص، چنین می گوید: «برخی از اصحاب تاریخ و سیر، نام این شهر را به نام اصبهان بن فلوج لفطی بن یونان بن یافث می خوانند و  ابن الکلبی، آن را به نام اصبهان بن فلوج بن سام بن نوح (ع) می داند.»

او در ادامه از گفتار دیگر علماء چنین نقل می کند: «ابن درید معتقد است که اصفهان مرکب از (اصب) به معنی شهر در زبان فارسی و (هان) به معنی سوار می باشد پس اصفهان به معنی شهر سواران است.

حمزه بن حسن نیز در تاریخ اصفهان خود، کلمه اصبهان را مشتق از لشکر می داند و هنگامیکه این لفظ را به فارسی برگردانند اسپاهان می گردد که جمع اسپاه است و اسپاه نام لشکر و سگ است و تناسب معنی این دو لفظ از یک نظر است که وظیفه هر دو پاسبانی می باشد پس اصبهان را به همین سبب که محل لشکر بوده اسپاهان خوانده و گاه به سگستان نیز تعبیر نموده اند».

فهرست منابع

۱-قرآن کریم

۲- نهج الفصاحه، سخن گهربار حضرت رسول اکرم (ص)، ۱۳۸۵ هـ، ترجمه ابراهیم احمدیان، قم، گلستان ادب.

۳- آذر شب، محمد علی، ۱۳۸۲ هـ، تاریخ الادب العربی فی العصر العباسی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)

۴- آذرنوش، آذر تاش، ۱۳۷۹ هـ، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.

۵- آل داود، سید علی، ۱۳۶۷ هـ، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی،تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.

۶- ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن، ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۵، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر.

۷- ۱۹۶۹ م، اللباب فی تهذیب الانساب، القاهره.

۸- ابن جوزی، عبدالرحمان، ۱۳۵۹ق، المنتظم، حیدرآباد دکن، دائره المعارف العثمانیه.

۹- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ۱۳۶۶ هـ، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی

۱۰- بی تا، مقدمه.

۱۱- ابن خلکان،ابوالعباس شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر، بی تا، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، محقق احسان عباس، بیروت، دارالفکر.

۱۲- ابن الساعی الخازن، تاج الدین علی انجب، ۱۳۵۳ هـ/ ۱۹۳۴م، الجامع المختصر فی عنوان التواریخ و عیون السیر، حققه مصطفی جواد، بغداد، المطبعه السریانیه الکاتولیکیه.

۱۳- ابن طباطبا العلوی، ابوالحسن محمد، ۱۹۸۵م، عیارالشعر، تحقیق عبدالعزیز بن ناصع المانع، الریاض، دارالعلوم للطباعه.

۱۴- ابن طقطقی، محمد، ۱۴۰۰ ق/ ۱۹۸۰م، الفخری، بیروت.

۱۵- ابن عبدالرحمن، محمد مراد، ۱۳۷۳ ش، ترجمه آثار البلاد واخبار العباد، تصحیح محمد شاهمرادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

۱۶- ابن عمرانی، محمد،۱۹۷۲ م، الانباء فی تاریخ الخلفاء، به کوشش قاسم سامرائی، لیدن.