تعداد صفحات: ۶۷ | قابل ویرایش
فهرست
| عنوان | صفحه |
| ۱- پیشگفتار | ۱ |
| ۲- مقدمه | ۲ |
| ۳- تاریخچه | ۷ |
| ۴- ساسانیان | ۱۲ |
| ۵- دوران اسلامی | ۱۵ |
| ۷- سلجوقیان | ۲۰ |
| ۸- مغول و تیموریان | ۲۲ |
| ۹- صفویان | ۲۵ |
| ۱۰- عصر جدید (افشار – قاجار – پهلوی) | ۲۹ |
| ۱۱- دوران معاصر | ۳۴ |
مقدمه
می توان ایران و روح ایران را در سه چیز کلی بشناسیم
۱) در هنر Ù قالی بافی
۲) در صنعت Ù کاشی
۳) در شعر Ù رباعی
اما این را هم می دانیم که همیشه و در همه ادوار مختلف ایرانیان ذوق و سلیقه قابل ستایشی را داشته اند که تنها این سه گزینه بلکه بسیاری از هنرهای دیگر معرف این سخن است.
البته آن چیزی که همه ما ایرانیان به آن بالیده و آن را شناسنامه این سرزمین نازنین می دانیم چیزی جز قالی و فرش های ما نمی تواند باشد.
قالی، میراث گرانقدری است که از دیرباز به جا مانده و در شناسنامه ملت ما، مهر تأیید خورده است. از این رو حفظ و بالندگی به این میراث نه یک «تفنن» بلکه یک «وظیفه» است.
ما مردم ایران زمین باید در جهت رشد و ارتقاء این میراث گرانقدر همیشه کوشا باشیم.
یکی از بزرگترین آثار فعالیت بشری، هنر و هنرمند بودن است. هنر و هنرمندان ایران زمین یکی از بزرگترین و شایسته ترین سرمایه ها و افتخارات این کشور بوده اند.
زیرا نه فقط ثروت بلکه حیثیت برای آن به وجود آورده و دوستان بسیاری و خواهان زیادی در همه ادوار برای ایرانیان به وجود آورده اند و امروزه همه کشورهای جهان که از تمدن خوبی برخوردارند از مجموعه آثار این مردم هنرمند و کارهای هنری ایران در مجموعه آثار هنری خود استفاده می برند.
قالی بر کف سنگها و مرمرهای تالار کاخها.
قالی بر کف کاهگل کلبه ها و کومه ها
همه جا به شکل باغی نمایان است که گل ها و درختان و … خود را می آراید و همه دلها و چشم ها را به دنیایی دگر کشانده و به سمت تفرج گاه سوق می دهد.
تاریخچه
قالی بافی یکی از بهترین و برجسته ترین هنرهای ایران زمین است. قدمت این هنر به عصر مفرغ می رسد. قالی بافی، در آغاز، در میان قبایل چادرنشین و صحراگرد بوده است که عمده ترین کارشان گله داری بوده است.
آنها از پوست گوسفند به جای زیرانداز استفاده می کردند برای راحتی و گرما و یا به روش درهم تندین الیاف گیاهی و پوست درختان و شاخ و برگ درختان و بوریا زیرانداز تهیه می کردند. (عصر حجر در حدود ۳۰ هزار سال پیش).
در حفاریهایی که در سال ۱۹۵۰ در غاری نزدیک دریای خزر تکه هایی از پارچه بافته شده از پشم گوسفند و مو بز بدست آمد. (که مربوط به ۶۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است.) Ùالبته با روش آزمایش کربن ۱۴ به این نتیجه رسیدند.
دوک و خامه هایی در خانه های اولیه فلات ایران در حفریات بدست آمد که تاریخ آن به ۵۰۰۰ سال پیش از مسیح است.
بافندگی پارچه های طرح دار به شکل ۲ پودی در سال ۱۰۰۰ پیش از میلاد مسیح بدست‌امده است. انسان های اولیه وقتی از پوست گوسفند و بوریا استفاده کردند و چون دیدند که زود از بین می رود به فکر افتادند تا چیز بهتری از آن بسازند و مورد مصرف قرار دهند. بعد از گذشت زمان زیادی از پشم گوسفندان ابتدایی ترین بافت را انجام دادند و آن هم به صورت نمد بود.
بعد از گذشت زمان های زیادی آمدند از پنبه استفاده کردند و از آن تارهای پنبه ای ساختند و مشغول به بافتن گلیم شدند البته گلیم های ابتدایی (گفته می شود بافتن گلیم تا ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد تکامل یافته بود.)
دوره ساسانیان (۲۲۶ م – ۶۵۲ م / ۳۱ هـ)
در سال ۲۲۴ بعد از میلاد مسیح، سلسله ساسانیان، قلمرو حکومتی ایران را بدست گرفت – سلسله ساسانیان از سلسله هیا قدیمی منطقه پارس بود که نسبت خود را به هخامنشیان می رساندند.
در سلسله ساسانی به اثار هنری مختلفی که بسیار ارزشمند است برخورد می کنیم که از آن جمله می توان آثار بافندگی با پارچه های الوان و پرنقش است و می توانیم یگانه فرش این دوره را مثال بزنیم که جز نوشته هایی دیگر، نه تصویری و نه اثری از خود آن باقی مانده است.
در این دوره از زندگی انسانها، نمونه قابل لمس و مشهودی از فرش های این دوره تا به حال برجای مانده است و چیزی جز برخی از توصیفات در کتب و نوشته های کهن و قدیمی باقی نمانده است.
ازجمله فرش هایی که در این دوره گفته می شود بافته شده است، نمونه قابل ذکری است که متأسفانه اثری از آن در دست نیست این قالی که به (چهارقالی) معروف است، نمایانگر و نشان دهنده چهار فصل سال بوده است – البته در جای دیگر آمده که داری نقشی بوده است که نمایانگر باغی آراسته با گلها و پرندگان و جویهای آب روان قالی روا با قالی بهارستان یکی می دانند.
این فرش با توصیفاتی که در نوشته های متفاوت از آن یاد شده است، دارای تار و پودی ابریشمین، که به انواع گوهرهای رنگارنگ از قبیل (یاقوت، مروارید، لعل و سایر سنگهای قیمتی) که از هرگونه زر و سیم و زرق و برق استفاده برده اند.
همه این موارد در دوره ساسانیان که در ۱۴ قرن پیش بوده است نشان دهنده تکامل صنعت و هنر قالی می باشد. اندازه این فرش بر اساس نوشته های مختلف موجود است: درازا و پهنای آن هر یک سی گز بوده است.
دوره پس از اسلام «دوره اسلامی»
با ظهور دین مبین اسلام و فروپاشی نظام پرشکوه ساسانیان هنررفرشبافی که بیشار توسط اشراف حمایت می شد، دچار رکود شد.
امروزه نمونه های ویژه ای از فرش سده های نخستین دوران اسلام در دست نیست (تا پس از قرن ۹ هجری). ولی به اعتبار نوشته هایی در دست است و وجود فرش‌های ایرانی را در آن موقع آشکار می سازد.
در کل مطالب قالی بافی ایران در اوایل تسلط و حکومت اعراب تا حدودی دچار رکود شد. چون اعراب برخلاف هنر سفالگری که در آن بسیار موفق بوده اند به فن و حرفه فرشبافی اهمیتی ندادند، که می تواند به چند دلیل بوده باشد:
۱- دلیل نژادی ۲- دلایل اقلیمی ۳- عدم نیاز به فرش و زیرانداز ۴- از همه مهمتر این که دین اسلامی، دینی بود که تجملات را نمی پسندید و همیشه ساده بودن و ساده نشینی را توصیه می کرد.
این رکود و توقف در بافت و تولید فرش های ایرانی در زمان خلفای تجمل پرست اموی و عباسی کمتر می شود زیرا این شاهان برای تزئین کاخهای افسانه ای خود می بایست از قالی و فرش های ایران استفاده نمایند. که حتی برای مثال Ù در مآخذ تاریخی می توان به هدایا و تحفی که برای خلفا برده می شود از قالی ایران نام برد.
محمدبن احمد مقدسی جهانگرد و جغرافیدان عرب (۳۳۶ – ۳۸۰ هـ . ق) در کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم به وجود و رواج فرش در خوزستان اشاره کرده است و بر «فرش های خوب» و «عالی» در شوشتر و فسا تأکید می کند.
