تعداد صفحات: ۲۶ | قابل ویرایش
چکیده
انتخاب بهینه مسیرهای مختلف راهی به ویژه آزادراهها و بزرگراه‌ها که به عنوان شریانهای اصلی از دیدگاه کارشناسان نگریسته می‌شوند و علاوه بر این هزینه های هنگفت ناشی از ساخت پروژه‌های راهسازی، این سؤال پراهمیت را که کدام یک از گزینه‌های آزادراه و یا بزرگراه سازی اقتصادی ترند، مطرح می‌کنند.
در این مقاله به صورت نظری الگویی را اجزای مربوط به زمان سفر، تصادفات، عوارض و مصرف سوخت ارائه خواهد شد. منافع حاصل از احداث و بهره‌برداری از این دو گزینه (آزاد راه و بزرگراه) به صورت جداگانه در مقایسه با جاده دوخط سنجیده می‌شوند و سپس نتایج به دست آمده از تحلیل منفعت به هزینه (CBA)، بهترین گزینه را از نظر اقتصادی تعیین کنید.
برای نیل به این هدف، الگوی فوق به کمک نرم افزار اکسل (Excel) تهیه گردیده است که خروجی‌های آن در قالب یک مثال موردی به طور خلاصه ارائه خواهند شد.
بررسی تأخیر در زمان ساخت پروژه‌ها، تغییرات سالیانه رشد ترافیک، تفاوت در هزینه‌های ساخت و مدت اجرای پروژه و نقش آن در اقتصادی بودن طرح از جمله ویژگی‌های این الگوست.
مقدمه
شبکه های حمل و نقل، به ویژه حمل و نقل جاده‌ای اتصال دهنده مراکز مختلف بوده و عامل مهم توسعه، تجارت و ارتباط بین کشورهای منطقه و جهان می‌باشند. یک شبکه حمل و نقل جاده‌ای کارآمد می‌باید از مزایای چون ارزانی، روانی، سرعت، امکان رسیدن به موقع و همخوانی با توسعه پایدار برخوردار باشد.
گزینه نهایی با توجه به شرایط زمین، توپوگرافی، محدودیت‌های ترافیکی و زیست محیطی انتخاب می‌شود. در صورتی که بتوان ارزش پولی هزینه های مربوط به یک گزینه را تعیین کرد، معیار اصلی در انتخاب آن گزینه می‌تواند اقتصادی بودن باشد.
رشد ترافیک همیشه عامل مهمی در ارتقاء کیفیت راهها بوده است. بهبود کیفیت راهها به ویژه راههای اصلی دو خطه به دو صورت امکان‌پذیر است.
در حالت اول توسعه راه اصلی موجود به صورت دو سواره‌رو (جدا کردن خطوط رفت و برگشت) در محورهای شریانی خاص و حالت دوم حفظ راه موجود با شرایط فعلی آن و احداث یک آزادراه جدید حداقل چهارخطه است. این مقاله بر آن است تا الگویی برای انتخاب بهینه یکی از حالت های ذکر شده فوق مبنی بر مشخصات فنی و اقتصادی ارائه کند.
ساختار الگو
اهدافی که از ساخت پروژه‌های راهسازی انتظار می‌روند و ملاک انتخاب بین گزینه های مختلف هستند، به سه بخش زیر تقسیم می‌شوند.
الف: کمینه بودن هزینه های راهسازی
ب: افزایش مشخصات عملکردی و بهره‌برداری
ج: افزایش نتایج حاصل از سرمایه گذاری اقتصادی
لذا می‌توان نمودار (الگوریتم) نشان داده شده در شکل ۱ را به عنوان اهداف مورد نظر تشکیل داد.
هدف از ارائه این نمودار شناخت هزینه‌های مربوط به احداث و بهره‌برداری از دو گزینه آزادراه و بزرگراهسازی و عواید ناشی از ساخت هر کدام است که به صورت کاهش در هزینه‌ها ظاهر می‌شوند. درنهایت انتخاب یکی از دو گزینه به عنوان کریدور برگزیده با توجه به روش BCA امکان‌پذیر خواهد بود.
بنابراین می‌توان به طور کلی ساختار اصلی این نمودار را به صورت نمایش داده شده در شکل ۲ ارائه کرد.
الگوی مصرف سوخت
بر حسب تحقیقات آشتو، Chesher و Harrison و Watanatada، در تحلیل اقتصادی راهها، هزینه‌های بهره‌برداری از وسایل شامل روغن، سوخت و استهلاک وسایل نقلیه است.
آشتو ذکر کرده است که مصرف سوخت اصلی‌ترین بخش هزینه‌های بهره‌برداری از وسایل است و در اینجا فقط به آن پرداخت، می‌شود. البته نمودارهای زیادی برای محاسبه هزینه‌های بهره‌برداری از وسایل توسط اشتو ارائه شده‌اند، ولی در الگوی تشکیل شده به وسیله اکسل استفاده از آنها مشکل است و بنابراین از فرمهای تابعی تخمین زده شده برای مصرف سوخت که تابعی از سرعت و شیب جاده‌اند، استفاده شده است.
یکی از مهمترین متغیرهای مؤثر در مصرف سوخت که رابطه مهمی نیز با مصرف سوخت دارد، سرعت متوسط وسایل نقلیه است. تابع مصرف سوخت بر حسب متغیرهای آن، فرم ثابت و مخشصی دارد.
تحقیقات زیادی در این زمینه در کشورهای مختلف انجام گردیده‌اند که در این مقاله حالت ایده‌آل‌تر آن برای استفاده در الگو انتخاب شدهاست. توجه شود از آنجایی که هدف، مقایسه بین دو گزینه است و در هر دو حالت از یک فرمول یکسان استفاده می‌شود، بنابراین خطای محاسبات به صفر می‌رسد.
مانند الگوی زمان سفر، مصرف سوخت نیز در دو دوره ساعت اوج و ساعت غیر اوج بر حسب منطقه‌بندی توپوگرافی مسیر محاسبه می‌شود و در نهایت هزینه کلی مصرف سوخت در مسیر، از مجموع این هزینه‌ها به دست می‌آید.
مراجع
- فخرو، امیر، «ارائه الگوی ارزیابی فنی ـ اقتصادی احداث و بهره‌برداری از آزادراهها و بزرگراه‌ها». پایان‌نامه کارشناسی ارشد عمران، راه وترابری، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۳.
- آیتی، اسماعیل «تصادفات جاده‌ای ایران»، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۱
- مهرآذین، هاشم، «مهندسی ترافیک»، نشر پندار، ۱۳۷۳
- مسعودی، حیدرقلی، «اقتصاد مهندسی ـ تجزیه و تحلیل اقتصادی پروژه‌ها»، دانشگاه تهران، ۱۳۷۴.
