تحقیق نقش کاشی کاری مسجد گوهر شاد در نهادینه سازی فضای قدسی

تعداد صفحات: ۴۴ | قابل ویرایش

فهرست

مقدمه

فعالیت معماری رفع نیاز انسان رابرروی این کره خاکی میسر میسازد.این نیاز می تواند هم به صورت مادی باشد وهم نیازهای روحی ومعنوی .همانند خانه که علیرغم انکه رفع نیاز انسان است جهت سرپناه یا خواب واستراحت محیطی است جهت آرامش وبازسازی روحی افراد.

می خواهیم بدانیم که چراوقتی مکان عبادتی می سازیم فرم رادرقالب الگوهایی ازقبل شکل گرفته محدود می کنیم .درادامه به ذکراین نیاز می پردازیم .واینکه چه ویژگی هایی دراین بناها آن ها را ازسایربناها جدامی کند.

چکیده

کاشیکاری درطول تاریخ معماری ایرانی به عنوان سازوکاری درایجاد فضای قدسی مطرح بوده است. از جمله نمونه های برجسته در این خصوص می توان به کاشیکاری مسجد گوهرشاد اشاره کرد. این کاشیکاری دربردارنده چهار ویژگی معماری ایرانی است(برگرفته از یکی از اذکار نماز:”سبحان الله والحمدلله ولااله الا الله و الله اکبر”):

۱) تسبیح    ۲) تحمید   ۳) تهلیل   ۴) تکبیر

کاشیکاری مانند سایر شئون و تدابیر تزئینی حوزه معماری ایرانی همواره میان حوزه های بصری و بصیرتی وجود مخاطب ارتباط درونی برقرار ساخته و توانسته مفاد ارزشی دین اسلام را به بهترین وجه ممکن برتابد.

مطالعه کاشیکاری مسجد گوهرشاد این امکان موثر رافراهم خواهد ساخت تا مخاطب بتواند به یکی از با ارزشترین تمهیدات هنرمندان و معماران این دیار در راستای اثر بخشی اندیشه های دینی خود پی ببرد.

کاشیکاری این مسجد که دربردارنده دو عنصر طراوت و تلالو است برموازین الگوهای ازلی و خاطره های قدسی هنرمند ایجاد شده است .

این تحقیق که به شیوه اسنادی و با نیم نگاهی به مطالعات پیمایشی در هنگامه تجزیه و تحلیل داده ها فراهم شده، افزون براینکه می کوشد تا پژوهشگران معرفت دینی و هنرمندان دین باور را با یکی از شاخص ترین تحرکات ذوقی معماری ایرانی یعنی کاشیکاری آشنا سازد، محورپژوهشی خودرابراساس سازوکارهای خاص کاشیکاری مسجد گوهرشاد به عنوان عصاره تکنیکهای کاشیکاری مکاتب گذشته قرارداده است.

واژگان کلیدی: دین.معرفت دینی.زیبایی شناسی.کاشیکاری.هنراسلامی

مفهوم فضا

ارسطو فضا را در بر گیرنده چیزهای گوناگون تعریف می کند ، گویی فضا مجموعه ای از غلافهای جهان شمول است که از آنچه در زیر گنبد آسمان می گنجد تاریز ترین چیزها را در بر می گیرد فضا الزاما از برون ، محدود و خالی و از درون انباشته است . فضای خالی وجود ندارد ، هر چیز جای خود ، مکان خود و وضع خود را داراست.

در واقع برای معمار ، فضا یا فاصله بین زمین ، دیوارها و سقف ، هیچ و پوچ نیست بلکه بر عکس کار اصلی ایجاد فضای خالی است تا چیزی را در بر گیرد . معمار به فضا شکل قطعی می دهد تا آسایش و آزادی برای حرکت نسبی مورد نیاز مردم حاصل شود.

معماری ، هنر ساختن فضاهای درون تهی است و از درون و برون تعریف می شود . دیوار ها دو سوی دارند . ما نه تنها با ذهن ، بلکه با جسم خویش به آثار معماری نفوذ می کنیم . هر نوشتار انتقادی یا تاریخ معماری باید به این وجه دو گانه پر و خالی در ساختمان توجه داشته باشد و اثر معماری که تنها از بعد خارجی طراحی شده باشد دیگر اثر معماری نیست بلکه صحنه نمایش است.

رمز پردازی در مسجد

با اینکه وجود تعابیری چون عرش و کرسی و درخت زندگی در قرآن کریم حاکی از مفاهیم رمز پردازانه دینی و زمینه های آن در اسلام است ، اما منابع مکتوب در زمینه نمادهای دینی در معماری اسلامی اندک است . مهم ترین نماد در مورد مسجد وجود رحمت آفرین پیامبر اسلام (ص) و خانه او یعنی همان مسجد است .

او قلب مسلمانان است و مسجد قلب جامعه اسلامی . در دین شناسی هرچه که مرکزیت میابد ، مقدس می گردد . مکان مقدس دارای جریانی از تقدس و تبرک است که آنچه را به آن منسوب یا متصل است مقدس می گرداند . این روح تقدس به همراه انگیزه های زیبا شناسانه مهد رمز پردازی مسجد است .

مسجد به نمادی ترین عمل ، یعنی همان گذر از دنیا به عالم روحانی دست می زند . دروازه مسجد که در دو طرفشان مناره هایی است اشاره به دروازه بهشت و در رحمت الهی دارد ، گاه درگاه با حالتی تو رفته که نمازگزاران را به داخل فرا می خواند و به استقبال آنها می آید.

با ورود به حیاط مسجد که فضایی خالی است بیننده متوقف می شود و این نمادی از ذکر است از طرفی وسعت حیاط مسجد ، عمومی بودن آن و تعلق نداشتن به قشر و گروه خاصی را به نمایش می گذارد.

توحید در طرح های هنری

نکته اساسی در هنر اسلامی که باید بدان توجه کرد عبارت است از طرح های هندسی که به نحو بارزی وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را نمایش می دهد همراه با نقوش اسلیمی که نقش ظاهری گیاهی دارد آنقدر از طبیعت دور می شود که ثبات را در تغییر نشان می دهد و فضای معنوی خاصی را ابداع می نماید که رجوع به عالم توحید دارد .

معماری اسلامی چون دیگر معماری های دینی به تضاد میان فضای داخل و خارج و حفظ مراتب توجه می کند . هنگامی که انسان وارد ساختمانی می شود میان درون و بیرون تفاوتی آشکار مشاهده می کند این حالت در مساجد به کمال خویش می رسد به این معنی که آدمی با گشت میان داخل و خارج سیر میان وحدت و کثرت و خلوت و جلوت می کند.

هر فضای داخلی خدمتگاه و محل توجه به باطن و هر فضای خارجی جلوتگاه و مکان توجه به ظاهر می شود بنابراین نمایش معماری در عالم اسلام نمی تواند همه امور را در صرف ظاهر به تمامیت رسانیده و از سیر و سلوک در باطن تخلف کند به همین اعتبار هنر و هنر مندی به معنی عام در تمدن اسلامی عبادت و بندگی و سیر و سلوک از ظاهر به باطن است.