تعداد صفحات: ۲۲۲ | قابل ویرایش
مقدمه:
در سراسر تاریخ افراد بشر همواره درپی بهبود توانایی خویش برای دریافت و جذب اطلاعات درباره محیط پیرامون خود و افزایش سرعت، وضوح و تنوع در انتقال مربوط به خود بودهاند . آنان کار برقراری ارتباط را با استفاده از اشارات سر ودست و علایم صوتی آغاز کردند.
و برای انتقال پیامهای خود به توسعه و تکمیل یک رشته ابزار غیر لفظی پرداختند : موسیقی ، رقص ، طبل ، آتشهای نشانه ، نقاشی و دیگر نمادهای ترسیمی مانند پیکتوگرام از این دستهاند. در پی پیکتوگرام ، ایدئوگرام که اهمیت ویژهای داشت ، زیرا به بیان موضوعی یا اندیشه انتزاعی کمک میکرد.
اما آنچه به نوع بشر در دنیای حیوانی ، یک موقعیت ممتاز بخشید تکامل زبان بود. که به ارتباط انسانی ، رسایی و دقت بخشید. تمام این ابزارهای ارتباط که هم زمان از آنها استفاده میشد، درفرآیند تشکل افراد به صورت جامعه و برای بقاء آنان ابزاری ضروری بود.
خط، دومین پیشرفت و دستاورد عمده بشری، به کلام ، دوام و بقاء و به جوامع استمرار بخشید. خط یا نوشتن ، که همانا استفاده از نشانههای نموداری برای توصیف منظم زبان گفتاری است، به نظر برخی صاحب نظران موثرترین رویداد در سراسر تاریخ فرهنگی و یکی از بزرگترین دستاوردها در تاریخ تمدن است .
عصر پیش از تاریخ با اختراع خط پایان یافت و آدمی از تاریکی آن دوره به روشنی تاریخی پای نهاد و نوشتههایی برجا گذاشت و تصویر روشن یا روشنتری از خود و پیرامون خود به آیندگان نشان داد.
نخستین انقلاب فرهنگی تا انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی
نخستین انقلاب فرهنگی با اختراع خط آغاز شد. خط یا نوشتن، که همانا استفاده از نشانههای نموداری برای توصیف منظم زبان گفتاری است، به نظر برخی از صاحبنظران، هوشمندانهترین و مؤثرترین رویداد در سراسر تاریخ فرهنگی و یکی از بزرگترین دستاوردها در تاریخ تمدن است.
عصر پیش از تاریخ یا اختراع خط پایان یافت. آدمی از تاریکی آن دوره به عهد روشن تاریخی پای نهاد و نوشتههایی بر جای گذاشت و تصویر روشن یا روشنتری از خود و پیرامون خود به آیندگان نشان داد.
خط، تدبیر و ابزاری است برای نگاه داشتن و انتقال هرگونه پیام یا اطلاع در زمان حال و آینده. نیاز بشر به برقراری ارتباط، پیش از خط نیز به قوت خود باقی بود، اما این نیاز را حافظه و ارتباط شفاهی برآورده میساخت.
از عصر خط تا عصر چاپ
خط، ابتکار و تدبیری بود برای غلبه بر این محدودیتها و از میان برداشتن مانعهای سر راه انتقال. در طول تاریخ و در جامعههای مختلف، از مواد گوناگونی برای نوشتن استفاده شد، مانند سنگ ، چوب، استخوان، نی، برگ و پوست درختان، پوست جانوران، عاج فیل، پارچه، لوحههای گلی، صفحههای موم اندود و سرانجام کاغذ.
هر کدام از اینها امکانات کاربردها و محدودیّتهای خود را دارد، اما هیچکدام نتوانسته است جای کاغذ، این وسیله کارآمد و آسان را بگیرد.
نخستین پیشینههای خط از راه کاوشهای باستانشناسی در بینالنهرین و مصر به دست آمده است. قدمت این پیشینهها به هزاره چهارم قبل از میلاد میرسد. سومریان نخستین قومی بودند که از خط در زمینههای مختلف تمدن خود سود بردند و پیشینه بسیاری از فعالیتها، از جمله معاملات و معاهدات بازرگانی خود را بر لوحههای گلی ثبت کردند.
بابلیان، آشوریان و هیتیان نیز روی لوحههای گلی مینوشتند و آنها را با گرمای خورشید یا حرارت تنور میپختند، سخت میکردند و به آنها عمر طولانیتر میبخشیدند. مصریان پاپیروس را اختراع کردند و روی طومارهای پاپیروس نوشتند. نوشتههای مصریان باستان به کتابهای امروزین بیشتر شباهت دارد تا به لوحههای گلین همسایگان همروزگارشان.
چینیان باستان نخست روی باریکههای چوب و خیزران مینوشتند، اما بعدها کاغذ را اختراع کردند و روی آن نوشتند. یونانیان، طومارهای پاپیروس را از مصریان اقتباس، و رومیان شیوه و ماده نوشتن را از یونانیان اخذ و بعدها نیز خود از ماده دیگری استفاده کردند. ایرانیان باستان بر کتیبههای سنگی و لوحههای گلین مینوشتند.
از عصر چاپ تا عصر اطلاعات و ارتباطات
در تاریخ فرهنگی بشر، از ابتدا تاکنون، شاید پس از اختراع خط هیچ رویدادی به اهمیت اختراع چاپ نباشد. این اختراع همچون ضربهای بود که در انبار نهانی را گشود و گنجینههای احتکار شده و پنهانی آن را در اختیار و در دسترس علاقهمندان و همگان گذاشت. چاپ، فروریختن دیوارهای انحصار دانش و شکستن زندان اطلاعات بود. به قول مارتین لوتر، رهبر اصلاحگر کلیسای مسیحی، چاپ رهایی دوم نوع بشر بود، رهایی از جهل (ولادیمیرف، لئون ۱۳۵۰، ص ۱۳) .
چاپ تا اندازه زیادی سرشت روندها و رویدادهای تاریخی را نیز تغییر داد، زیرا دانش و اطلاعای که تا آن زمان در ملکیت قشر محدودی از جامعه بود، روی کاغذ جمع و ثبت شد و در برابر دیدگان علاقهمندان قرار گرفت. چاپ این امکان را فراهم آورد که اندیشهها با سرعت و به سهولت به میان همه آحاد مردم برده شود. همین تأثیر زیر و زبرساز بود که موجب شد اصطلاح «انقلاب دوم فرهنگی» تاریخ بشر را برای اختراع چاپ به کار ببرند.
پایان سدههای میانه و آغاز دوره جدید در تاریخ اروپا با تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تازهای همزمان شد. ظهور طبقه متوسط، شکوفا شدن اقتصاد و افزایش نسبی درآمد مردم در اروپا، جماعتی را فعال و وارد صحنه جامعه کرد که پیش از آن در متن رویدادها و تاریخ حضور نداشتند. مردم عادی به میدان آمدند و در اداره امور کشور با اشرافزادگان انحصارطلب و حلقه بسته نجبا و اعیان شریک شدند.
منابع و مآخذ:
- آرینپور، یحیی (۱۳۵۷)؛ از صبا تا نیما ، جلد اول ، تهران : کتابهای جیبی
- آموزگار ، سیروس (۱۳۵۵) ؛ کتاب و کتابخانه ؛ تهران ، وزارت فرهنگ و هنر
- «آنچه تیراژ را کاهش یا افزایش میدهد» (۱۳۷۱) ، صنعت چاپ ؛ شماره ۱۱۶ ص ۴۹ – ۵۲
- ابوالحمد ، عبدالحمید ، (۱۳۶۶) ؛ «منشور حقوق پدید آورنده» ، کتابنمای ایران ؛ گردآورنده چنگیز پهلوان دفتر یکم ، تهران ص ۲۹۵-۳۰۱
- ادیب سلطانی ، میرشمسالدین ، (۱۳۶۵) ؛ راهنمای آماده ساختن کتاب ، تهران ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
- ارجمند ، لیلا (۱۳۷۳)؛ « جابهجائیهای بازار کتاب از آغاز تا امروز » ، سروش ، دوره ۱۶ ، شماره ۷۲۰
- افشار ، ایرج (۱۳۴۴) ؛ سیر کتاب در ایران : امیرکبیر
- امامی ، کریم (۱۳۶۹) ؛ «باز هم درباره پیمان حق مؤلف » ، نشر دانش ، دوره ۱۰ شماره ۳
- امامی ، کریم (۱۳۷۰) ؛ «صنعت نشر به کجا میرود» ، آدینه ، شماره ۵۷-۵۸
- «بهران نشر» (۱۳۷۳) ؛ چاپ و نشر ؛ دوره ۱ شماره ۲ و ۳ (خرداد و شهریور)