تعداد صفحات: ۱۴۷ | قابل ویرایش
فهرست مطالب پایان نامه سیره اخلاقی و سیاسی امام سجاد (ع)
عنوان صفحه
مقدمه……………………………………… ۱
بخش اول؛ اعتقادات
فصل اول؛ توحید…………………………….. ۳
۱-۱-۱. الوهیّت……………………………….. ۳
۱-۱-۲. خالقیت……………………………….. ۷
۱-۱-۵. ربوبیّت……………………………….. ۱۰
۱-۱-۴. عبادت………………………………… ۱۴
۱-۱-۵. امید و ناامیدی………………………… ۱۸
۱-۱-۶. دعا………………………………….. ۲۱
فصل دوم؛ نبوت……………………………… ۲۶
۱-۲-۱. نبوت…………………………………. ۲۶
فصل سوم؛ امامت…………………………….. ۲۹
۱-۳-۱. امامت………………………………… ۲۹
فصل چهارم؛ جزای رب العالمین…………………. ۳۶
۱-۴- ۱. جزای رب العالمین (معاد)……………….. ۳۶
۱-۴-۲. شفاعت………………………………… ۴۱
بخش دوم؛ اخلاق
مقدمه؛ محاسبه و مراقبه نفس…………………… ۴۳
فصل اول؛ حسنات…………………………….. ۴۶
۲-۱-۱. ذکر …………………………………. ۵۱
۲-۱-۲. شکر………………………………….. ۵۳
۲-۱-۳. تقوی…………………………………. ۵۶
۲-۱-۴. پارسائی………………………………. ۵۹
۲-۱-۵. یقین…………………………………. ۶۰
۲-۱-۶. زهد………………………………….. ۶۲
۲-۱-۷. صبر………………………………….. ۶۴
۲-۱-۸. رضا و تسلیم…………………………… ۶۶
۲-۱-۹. توکل…………………………………. ۶۸
۲-۱-۱۰. حسن ظن به خداوند متعال………………… ۷۰
۲-۱-۱۱. فقر و غنی……………………………. ۷۲
۲-۱-۱۲. قناعت و کفاف در زرق…………………… ۷۴
۲-۱-۱۳. حسن سلوک و خوش رفتاری با مردم………….. ۷۶
۲-۱-۱۴. عفو و اغماض………………………….. ۸۳
فصل دوم؛ سیئات…………………………….. ۸۶
۲-۲-۱. دنیا…………………………………. ۸۶
۲-۲-۲. پرهیز از محرمات……………………….. ۹۰
۲-۲-۳. طمع………………………………….. ۹۴
۲-۲-۴. غفلت…………………………………. ۹۶
۲-۲-۵. نیت………………………………….. ۹۸
۲-۲-۶. ریا………………………………….. ۱۰۰
۲-۲-۷. بخل………………………………….. ۱۰۲
۲-۲-۸. حسد………………………………….. ۱۰۳
۲-۲-۹. خشم و غضب…………………………….. ۱۰۵
۲-۲-۱۰. توبه………………………………… ۱۰۷
بخش سوم؛ احکام
۳-۱. نماز…………………………………… ۱۱۰
۳-۲. روزه…………………………………… ۱۱۳
۳-۳. زکات…………………………………… ۱۱۵
۳-۴. دین (قرض)………………………………. ۱۱۹
۳-۵. حج…………………………………….. ۱۲۰
۳-۶. جهاد…………………………………… ۱۲۳
۳-۷. امر به معروف و نهی از منکر………………. ۱۲۵
۳-۸. رعایت حدود الهی…………………………. ۱۲۶
نتیجه…………………………………………… ۱۲۸
فهرست منابع و مآخذ …………………………. ۱۲۹
کتابنامه ۱۳۰
چکیده پایان نامه سیره اخلاقی امام سجاد (ع)
خداوند منان هدف از خلقت انسان را عبادت خویش بیان می دارد و آن را رحمت معرفی نموده و طریقی در بر گزیدن بهترین ها، که این مهم جز با معرفت خداوند و جز از طریق برگزیدگان حق و معرفت آنان به دست نیاید. لذا در سیر تحقق این مهم، تحقیق پایانی حاضر انجام گردیده که بیان سیره هدایتی امام سجاد در دوران امامت حضرت و نحوه نشر معارف اسلام بدست اوست که بصورتی ویژه در قالب مناجات و نیایش و عبادات ارائه گردیده و بر سه محور استوار است.
محور اول؛ اعتقادات است که در باب حضرت حق، شناخت خداوند و توصیف اوست و در دنباله بحث خالقیت خداوند بیان می‌شود و چون الله خالق است، چگونگی زیست او را مقدّر میکند لذا در ادامه مبحث، ربوبیّت مطرح می گردد و در نتیجه پرستش و عبادت هم خاص ذات اوست و باید به خداوند امید داشته باشیم و از رحمت خداوند ناامید نباشیم.
خدای متعال، پیامبران را برای انجام رسالت خود برگزید و بدنبال نبوت امامت که در اسلام امری ضروری بوده و حیات جامعه اسلامی بدون آن غیر ممکن است مطرح می‌شود مبحث بعدی مرگ و بازگشت انسان به سوی خدا یعنی معاد است که مطرح می‌شود و اینکه درسیر جزای رب العالمین در قیامت، مساله شفاعت از جمله مسائل مهم در حسابرسی اعمال بندگان است.
محور دوم؛ اخلاق است؛ انسان باید نسبت به نفس خودش محاسبه و مراقبه داشته باشد و حسنات را انجام و از سیئات دوری نماید. ذکر خداوند بر دهان بشر جاری باشد و شکر نعمتهای او را داشته باشد و اینکه تقوی و پارسائی در دنیا و یقین در عقیدت داشته و زهد بر اساس تقوی و صبر در برابر مصائب و رضا و تسلیم در برابر پروردگار و توکل به خداوند درکارها را پیشه خود سازد و حسن ظن به خداوند متعال داشته و اظهار فقرو حاجت پیش دیگران نکند.
در زندگی قناعت به آنچه خدا قسمت او کرده و کفاف در رزق داشته و در رفتار با مردم حسن سلوک داشته باشد و نیز در برابر مردمی که به او بد کرده اند عفو و اغماض داشته و دنیا را بازار آخرت بداند و از محرمات بپرهیزد و باز اینکه طمع نسبت به مال مردم نداشته و از یاد خداوند غفلت نداشته باشد در کارها نیت را خالص نموده و از ریا و بخل و حسد و خشم و غضب دوری کند و اگر این رذایل از ا وسر زد، با توبه بدرگاه پروردگار خویش لباس مذلت و خواری را از خود دور سازد.
مقدمه سیره اخلاقی و سیاسی امام سجاد
«یا غایَه امالِ الْمُحِّبینَ، اَسْئَلُکَ حُبَّکَ وَ حُبَّ مَنْ یُحِبُّکَ وَ حُبَّ کُلَّ عَمَلِ یُوصِلُنی اِلی قُرْبِکَ وَ اَنْ تَجْعَلَکَ اَحَبَّ اِلَیَّ سواکَ.
ای انتهای آرزوی دوستان از تو خواستارم، محبت خودت و محبت آنکه ترا دوست می دارد و دوست داشتن هر عملی را که مرا به قربت رساند و اینکه قرار دهد تورا محبوبتر بمن از آنچه غیرتوست.»
«او فرزند حسین بن علی(ع) سومین امام شیعیان جهان، مادرش شهربانویه و مشهورترین لقبش زین العابدین و سجّاد است. امام سجّاد (ع) در سال سی و هشت قمری دیده به جهان گشود و دوران کودکی خود را در شهر مدینه سپری کرد.
حدود دوسال از خلافت جدش امیر مومنان (ع) را درک نمود و پس از آن مدت ده سال شاهد حوادث دوران امامت عموی خویش امام مجتبی (ع) بود. و پس از شهادت امام مجتبی (ع) در سال پنجاه هجری به مدت ده سال در دوران امامت پدرش حسین بن علی (ع) که در اوج قدرت معاویه در ستیز و مبارز با او بود در کنار حضرت قرار داشت.
در محرم سال شصت و یک هجری درجریان قیام و شهادت پدر(ع) درسرزمین کربلا حضور یافت. پس از فاجعه کربلا بود که حضرت عهده دار رهبری و هدایت امت گردید و در آغاز این راه که همراه دیگر اسیران اردوگاه حسینی به اسیری به کوفه و شام برده شد، سرپرست و تکیه گاه اسیران در کوران مصائب و گرفتاریها بود و با سخنرانیهای آتشین خود ضمن رسوائی یزید و حکومت وی به معرفی خود و طریق هدایت پرداخت.»
اما در دوران امامت خویش بدلیل وجود خلفای ظالم و ستمگر، فرصت و مجالی چون صادقین برای تبلیغ راه هدایت نیافت، لذا سیره هدایتی این امام بزرگوار بیشتر از طریق دعاها و مناجاتها و سخنان ایشان به جهان بشریت ارائه شده است. امام شاهد بود که تمام ارزشهای اخلاقی و دینی از ناحیه حکومت اموی در حال نابود شدن است. این بود که به اصلاح جامعه و تهذیب اخلاق اجتماعی آن پرداخت و نفوس بیمار مردمی را که به پیروی از امرای خود تسلیم شهوات و هواهای نفسانی شده بودند با فضائل اخلاقی و کرامات برجسته خود معالجه نمود.
دعا در سیره اخلاقی و سیاسی امام سجاد (ع)
و دعا هم باب دیگریست در مبحث توحید که امام زین العابدین روشنگر راه ما بندگان در این زمینه شده اند ادعیه حضرت از ایمان عمیق ایشان به خدای متعال و کمال معرفتشان به ذات مقدس آفریدگار سرچشمه می گیرد، امام خود می فرماید:
«هیچ چیز در پیشگاه خداوند محبوبتر از این نیست که بنده ای چیزی از او درخواست نماید.»
پس امام خود در این شیوه پیشرو است:
«حمد مخصوص خداست که غیر او را نخوانم و اگر غیر او را بخوانم دعایم مستجاب نشود، خدایا درهای دعای صارخان و فریادکنندگان را به سویت باز می بینم و می دانم که توئی که دعای امیدواران را مستجاب کنی، خدایا بشنو دعایم را ای بهترین کسیکه دعا کنندگان خوانندش، خدایا تو نزدیک و اجابت کننده دعائی. عمل به اطاعتت را روزی ما گردان خدایا شاید دوست نداشتی که بشنوی دعایم را پس دورم ساختی!! به کرمت ای پروردگارم دعایم را آغاز میکنم.»
«پروردگار من! بر محمد و آل محمد رحمت فرست و مرا به پاداش دعائی که در حق پدر و مادرم بجای آورم بیامرز.»
«پروردگار من! دعای مارا عبادت شمرده ای و ترک دعا را گردنکشی نامیده ای و تهدید کرده ای که گردنکشان جز به سوی دوزخ راه نخواهند داشت، ترا به نعمتهای تو یاد آورند و در برابر فضل و کرم تو سپاس گذارند و به فرمان تو دست دعا بدرگاه تو برآورند و از بخشش بی منتهای تو عطای افزون طلبند و نجات خویش را در این خواهشها و تمنیات جویند.»
شفاعت
در مسیر جزای رب العالمین در قیامت، مسئله شفاعت از جمله مسائل مهم در حسابرسی اعمال بندگان است که امام سجّاد(ع) در این زمینه نیز رهنمودهای لازم را بیان می دارند:
«خداوندا! گناهان من، مرا در پیشگاه تو برخاک مسکنت نشانیده اند، اگر خود خاموش بمانم کس به حمایت من سخن نخواهد گفت و اگر به شفاعت برخیزم شایسته عنوان شفاعت نباشم، کرم خویش را به شفاعت من برانگیزان و بخشایش خود را بر جان گناه کرده من ارزانی فرمای. پروردگارا! به روح مقدس محمد و آل محمد رحمت فرست، رحمتی که هم به روز رستاخیز از ما شفاعت کند و هم به روز تنگدستی دستگیر ما باشد! الهی، مرا می بینی که پشتیبان ندارم پس عزت خویش را به پشتیبانی من بگمار. به من می نگری که کس به شفاعتم بر نخیزد، پس فضل خویش را به شفاعتم برانگیزان. خداوندا! آن کسان که بدرگاه تو رویی سپیدتر و آبرویی گرانمایه تر دارند، به شفاعتم دم بر آورند.»
«پروردگار من! پیامبر ما را در روز رستاخیز از همه کائنات به ذات اقدس خود نزدیکتر جای ده و شفاعت او را از دیگران زودتر بپذیر و قدر و منزلتش از دیگران عالی تر و شریفتر گردان.»
«ای پروردگار من! مرحمت تو زبان مرا به عرض حاجت گشود احسان تو مرا بدرگاه تو راهنمایی کرد اکنون محمد و آل محمد را در پیشگاه تو به شفاعت آورده ام تا مرا از حضرت خویش نومید باز نگردانی.»
منابع و مآخذ
- قرآن کریم، انتشارات دلیل ما، پاییز ۸۱
- اسرار، مصطفی، دانستنیهای صحیفه سجادیه، انتشارات محیا، سال ۱۳۷۵
- پیشوائی، علی، سیره پیشوایان، موسسه امام صادق، قم، سال ۱۳۷۷ هـ.ش
- حرّانی، حسن، تحف العقول، کتابفروشی اسلامیه سال ۱۴۰۰ هـ.ق
- حائری، جعفر، سخنان علی بن الحسین (ع) احمد صادق اردستانی، موسسه مطبوعاتی خزر
- سپهری، محمد، رساله الحقوق، دارالعلم قم، سال ۱۳۷۴
- شریف قرشی، باقر، تحلیلی از زندگانی امام سجّاد (ع) محمد رضا عطائی، موسسه چاپ و انتشار آستان قدس رضوی ، ۱۳۷۲، جلد اول
- بشرّ، عبدالله، اخلاق، محمدرضا جباریان، انتشارات هجرت، چاپ سوم، سال ۱۳۷۸
- صدوق،محمد، امالی، آیت الله کمره ای انتشارات کتابچی، پاییز ۱۳۷۰
- عسگری، مرتضی، نقش ائمه در احیاء دین، مجمع علمی اسلامی، چاپ فتاحی، سال ۱۳۷۱، جلد اول
- فاضل، جواد، صحیفه کامله سجادیه، سپهر تهران، سال ۱۳۵۹
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، دارالعلم قم، سال ۱۳۷۹
- قمی، عباس، منتهی الآمال، کتابفروشی اسلامیه، سال ۱۳۳۸ شمسی جلد دوم.
