تعداد صفحات: ۱۵۲ | قابل ویرایش
«مقدمه»
اَلحَمُدللِه الذَّی هَدانا لِهذا وَ ما کُنا لِنَهتَدی لَولا اَن هَدانا اَللهُ (ستایش خدای را که ما را بدین [راه] هدایت نمود ، و اگر خدا ما را راهبری نمی کرد ما خود هدایت نمی یافتیم).
حمد و سپاس خدای را که به عنوان خالق «ماسوی الله» هر موجودی را در راه سعادت خودش تا نهایت کمالش راهنمایی کرده و فرموده : «رَبُنّا الَذی اَعطی کُلَ شَیءٍ خَلقه ثُمَّ هَدی».(پرودگار ما کسی است که هر چیزی را خلقتی که در خور اوست داده ، سپس آن را هدایت فرموده است).
و هیچ موجودی را از قائده به کمال رسیدن مستثنی نکرده و انسان را که اشرف مخلوقات دانسته ، کمال و سعادت عظمی عنایت فرموده و به سوی آن هدایت کرده است.و عقل را راهنما به سوی کمال و منشا شکوه و سربلندی انسان قرار داده است.
اما از آنجایی که سعادت و کمال انسان منحصر به سعادت مادی نمی باشد ، بلکه جهان معنا هر دو جهان را شامل می گردد به همین خاطر خداوند متعال اول عقل آفرینش یعنی حضرت محمد (ص) را به عنوان نبوت برگزید و او را به بندگانش حجت قرار داد: «حُجَهُ اَللهِ عَلَی العِبادِ النَبِّیُ و الحُجَه فیما بَینَ العِبادِ وَ بَینَ اَللهِ اَلعَقلُ».(حجت خداوند بر بندگان پیامبر است و حجت میان بندگان و خدا عقل است).
و آن حضرت را خلیفه خود بر روی زمین قرار داد تا راهنما و هدایت گر خلق به سوی او باشد و ایشان بشارت دهنده و ترساننده نیکان و بدان قرار داد تا حجت را بر مردم تمام گرداند.
پیشینۀ تحقیق
تا کنون کمابیش پیرامون آداب و اسلوب گفتگو در قرآن کریم و روشهای تبلیغی انبیای الهی و روش تبلیغی و دعوت پیامبر اسلام (ص) کتب و مقالاتی نگاشته شده که گاه مورد استفاده در رساله موجود هم بوده است.
مانند ۱- راه و رسم تبلیغ نوشته گروهی از فضلای قم.۲- مقاله قانون عملی پیامبر اسلام (ص).۳- آداب و اسلوب گفتگو در قرآن کریم و روایات با نگاهی به کتاب مقدس از عبدالله ستوده ارشد علوم قرآن ، ۱۳۸۷. ۴- شیوه های هدایتی و تبلیغی انبیا از دیدگاه قرآن و روایات از طیبه خداویسی ، ۱۳۸۶.
می توان وجه امتیاز رسالۀ موجود نسبت به تالیفات پیشین را اولاً فراهم نمودن یک بخش تأویلی از آیات قرآن کریم را در کنار بخش تفسیری آن که مرتبط با موضوع می باشد در نظر گرفت که رسالۀ حاضر علاوه بر تفسیر به تأویل ، تا جایی که امکان داشته پرداخته است. و
ثانیاً به گردآوری شیوۀ رسول اکرم ( ص) در یک مجموعه که به طور مستقل و تخصصی (قرآنی و روایی) به هر یک از آنها پرداخته شده است. و علت انتخاب موضوع ، علاقمندی این جانب به دانستن روش های دعوت اسلام و جذابیت موضوع مورد بحث و فهم و درک بیشتر از دین تشیع ، فهم آیات قرآن کریم چه از جهت ظاهری و چه از جنبۀ تأویلی و شناخت رسول اکرم (ص) و اهل بیتش «علیهم السلام » که امید است باری تعالی با الطاف و عنایت خویش این حقیر را در جهت گام نهادن و سوق دادن به این جهت یاری فرماید.
معنی لغوی و اصطلاحی حکمت
واژۀ « حکمت » به معنی استواری و دانش درست که شکی در آن راه ندارد می باشد. شریف عاملی در مفردات خود آورده است : « حکمت در اصل به معنای منع از جهل و زشتی است از این رو بعضی آن را به عدل و علم و بعضی آن را به معرفت برترین اشیاء به برترین علوم تفسیر کرده اند.»
« حاکم » و هر چه که به معنای آن باشد مانند کسی است که حکم می کند ، همانگونه که در تاج العروس آمده است. «حکیم بر وزن فعیل ٌ به معنای فاعل یا کسی است که اشیاء را محکم می کند و به معنای صاحب حکمت و عالم نیز گفته شده است.»
حکم به معنای عدالت در قضاوت آمده است و اکثر لغویین د رکتابهای شان اشاره به این معنی ، داشته اند. چنانکه راغب می گوید: «اصل کلمۀ حکم منع کردن جهت اصلاح است . و از این رو لجام و افسار را مانع چارپا دانسته اند زیرا او را محکم نگه می دارد.
از تعاریف فوق می توان نتیجه گرفت که واژه حکمت از ریشه « حکم » مشتقاتی دارد که همۀ آنها در تعریف لغوی و توضیح به یک اصل واحد اعاده می گردند و آن تعریف واحد همان « علم به حقایق اشیاء است که قضاوت و عمل کردن به مقتضای آن می باشد و یا علم و تفقه در دین قضاوت بر اساس عدالت می باشد.»
واژه حکمت در اصطلاح، با توجه به این که به حکمت علمی و عملی تقسیم می شود ، در واقع نوعی از قوه عقلی علمی است که همان حکمت الهیه می باشد.
معنی لغوی و اصطلاحی جدل
بعضی از لغویین در تعریف جدل از جهت لغوی این گونه بیان کرده اند:
« جدل » از نظر لغوی به معنی خصومت فراوان و توانایی بر آن می باشد و جدل منطقی ، آن قیاسی است که از مشهورات و مسلمات بدست می آید و هدفش، استعمال و ارائه خصم و فهماندن کسی است که از ادراک مقدمات برهان کوتاهی می کند. و لفظ « جدال » مشارکت در منازعه و مغالبه می باشد گویا هر یک از دو طرف متخاصم از جهت رأی با هم درگیر هستند که اصل در جدال ، گلاویز شدن و به سختی طرف مقابل را شکست دادن می باشد.
و علامه شعرانی گوید : « جدل یعنی دشمنی کردن، کاویدن جدال، مجادله به همان معنی می باشد که خداوند در قرآن کریم می فرماید : « وَ لَقَد صَرَّفنا فی هذَا القرانِ للناسِ من کُلِّ مثلٍ و کان الانسانُ اکثرَ شیءٍ جدلاً».( براستی در این قرآن ، برای مردم از هر گونه مثلی آوردیم ، ولی انسان بیش از هر چیز سر جدال دارد).
همچنین لفظ مجادله به معنای مناظره و مخاصمه کردن و جدل مقابله دلیل با دلیل ذکر شده است. و خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : « وَ جادَلوا باالباطِلِ لِیُد حِضوُا بِهِ الحَقَّ». (به وسیلۀ باطل دفاع نمودند تا حقیقت را با آن پایمال کنند ) . این کار کافران است که با سخن باطل خویش در براندازی گفتار پیغمبران اقدام کردند.
بنابراین در قرآن کریم و روایات جدال کافران معاند که با باطل صورت می گیرد مردود شمرده شده است ولی جدال احسن که مورد تأکید قرآن و روایات می باشد ، برای هدایت عموم مردم است و قابل پذیرش می باشد از این رو می فرماید : « وَ جادِلهم بالتی هی احسن.»
منابع
- قرآن کریم ، (ترجمه فولادوند ، محمد مهدی) ، دارالقران کریم ، تهران ، ۱۳۸۵.
- نهج البلاغه ، حضرت علی (ع) ، (ترجمه و شرح محمد دشتی) ، انتشارات مشهور ، قم،۱۳۷۹ش.
- صحیفه سجادیه ، امام سجاد (ع) ، (ترجمه و شرح سید علی نقی فیض الاسلام) ،مرکز نشر و آثار فیض الاسلام، ۱۳۶۹ ه.
- مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه ، امام صادق (ع) ، (ترجمه و شرح حسن مصطفوی) ، انتشارات قلم ، ۱۳۶۳ش.
- آلوسی ،ش، ۱۲۰۶ ، تفسیر روح المعانی ، اداره الطباعه المنیریه ، مصر.
- آمدی ، ع ، ۱۳۶۶ ه.ش ، غررالحکم ، انتشارات دفتر تبلیغات ، قم .
- ابن بابویه ، م ، ۷۱۱۹، غایه المرام ،موسسه الاعلمی ، بیروت.
- ابن سینا ، ح ، ۱۴۰۳ق ، اشارات و تنبیهات (شرح خواجه نصیر طوسی )، دفتر نشر کتاب.
- ابن مکرم ، ا، ۱۳۷۵ ، لسان العرب ، دار بیروت ، للطباعه و النشر ، بیروت ، ۱۹۵۶م ه.
- احسائی ، ا ، ۱۹۱۹ م ، شرح زیارت جامعه کبیره ،دارالمفید ، بیروت ، لبنان ، ۱۴۲۰ ه.
- استر آبادی ، ض، ۱۴۱۳ ، شرح زیارت جامعه کبیر ،مکتب قرآن.
- اسماعیلی یزدی ، ع، ۱۴۱۷ ه ، ینابیع الحکمه ، مولود کعبه.
- اصفهانی ، ر، ۷۱۲۰ ، مفردات فی غریب القرآن ، موسسه الاعلمی ، بیروت ،لبنان.
- بحرانی ، ک ۱۴۰۴ ق ، شرح نهج البلاغه ( المصباح الکبیر ) ، مطبعه خدمات چاپی ۳۹۶ تهران ، چاپ دوم.
- بحرانی ، ه ، ۱۴۱۵ ق ،تفسیر برهان ،موسسه البعثه ، تهران.
- برقی ، ا ، محاسن ، دارالمکتب الإسلامیه ، قم.
