تعداد صفحات: ۳۹ | قابل ویرایش
فهرست مطالب
مقدمه
فصل اول. پژوهشی در تاریخ مرمت نقاشی
۱ـ۱. پیشینه ی مرمت نقاشی در جهان
۱ـ۲. نگاهی گذرا به پیشینه ی مرمت در ایران
فصل دوم. بررسی مبانی نظری و علمی مرمت و رتوش در نقاشیها
۲ـ۱. بازسازی و موزون سازی کمبودها در آثار نقاشی
۲ـ۱ـ۱. دیدگاههای موجود در زمینه ی موزون سازی و بازسازی بخشهای کمبود آثار نقاشی
۲ـ۱ـ۱ـ۱. دیدگاه سنتی
۲ـ۱ـ۱ـ۲. دیدگاه متضاد با دیدگاه سنتی
۲ـ۱ـ۱ـ۳. دیدگاه مبتنی بر اصل ۶ اینچ و ۶فوت
۲ـ۱ـ۱ـ۴. دیدگاه مبتنی بر تشخیص دستگاهی
۲ـ۲. انواع کمبود در آثار نقاشی
۲ـ۳. انواع بازسازی رنگی
۲ـ۳ـ۱. موزون سازی قسمتهای کمبود در قشر کهنگی
۲ـ۳ـ۲. موزون سازی ریختگی های لایه ی رنگ
۲ـ۳ـ۳. پر کردن قسمتهای کمبود و بازسازی رنگی
فصل سوم. مطالعه و بررسی تعدادی از تابلوهای موزه ی امام علی (ع) و موزه ی هنرهای زیبا ـ مجموعه ی فرهنگی سعد آباد
۳ـ۱. تابلوهای بررسی شده در موزه ی امام علی (ع)
۳ـ۱ـ۱. جوانمرد قصاب (حسین قوللر آقاسی)
۳ـ۱ـ۲. جنگ خیبر
۳ـ۱ـ۳. وقایع کربلا
۳ـ۱ـ۴. بارگاه سلیمان
۳ـ۱ـ۵. جوانمرد قصاب (حسن اسماعیل زاده)
۳ـ۲. تابلوهای بررسی شده در موزه ی هنرهای زیبا ـ مجموعه ی فرهنگی سعد آباد
۳ـ۲ـ۱. مجلس شیرین و فرهاد
۳ـ۲ـ۲. جشن مشروطیت
۳ـ۲ـ۳. پرنده ی شکار شده
۳ـ۲ـ۴. مصیبت کربلا
۳ـ۲ـ۵. چوپان و گوسفندان
۳ـ۲ـ۶. مهتاب در جنگل
۳ـ۲ـ۷. منظره
مقدمه
فرآیند درمان و مرمت تابلوهای نقاشی، بویژه آنهایی که در ابعاد بزرگ کار شده اند، جزو پیچیده ترین و دشوار ترین فرآیندهای مرمتی است. در این میان موزون سازی رنگی مرحله ای بسیار حساس است.
در مرمت یک اثر و خصوصاً یک تابلوی نقاشی هدف مرمتگر این است که مراحل عملیاتی مانند آسترگیری، نوارگیری یا وصالی است در نهایت از نظر بیننده قابل شناخت نباشد، ولی در مرحله ی موزون سازی رنگی که باید به صورت علمی و موافق با معیارهای مرمتی انجام گیرد هدف اصلی این است که قسمت تعمیری با بدنه ی اصلی هماهنگ شود، نه این که کاملاً مشابه آن باشد (جزدر آثار خاص).
امروزه در اکثر موزه های دنیا اصل ۶ اینچ و ۶ فوت مرسوم است. بدین معنی که ناظران، اشیاء قرار گرفته در فاصله ی ۶ فوتی خود را کامل مشاهده می کنند، اما متخصصین از فاصله ی ۶ اینچی اشیاء می توانند تشخیص بدهند که کدام قسمتها جدید و کدام قدیمی اند.
سوالی که در این جا مطرح می شود این است که آیا در موزه های کشور ما نیز چنین اصلی در مورد آثار نقاشی رعایت می شود و اساساً چه اصول و مبانی در این مورد خاص رعایت می شود؟ گزارشی که در پیش روست ما حصل تحقیقی است که در همین زمینه انجام گرفته است. این تحقیق در دو بخش کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته و با توجه به تعدد تصاویر آورده شده در بخش گزارش تحقیقات میدانی، سعی گردیده است تا از زیاده گوئی پرهیز شود و تنها به توضیحاتی کوتاه در باب هر تابلو بسنده گردد، آنچنانکه تصاویر خود گویای همه چیز هستند.
پیشینه مرمت نقاشی در جهان
هر چند نوشتن یک تاریخ تفضیلی برای مرمت آثار دشوار است، صرف نظر از مراحل مقدماتی می توان گفت که پس از شکل گیری مجموعه های خصوصی، مرمت بصورت ناحیه ای شروع شد. و با موقعیتی که حوادثی چون جنگها و تاخت و تازها برای تأسیس موزه های عمومی در اروپا به وجودآورد، مرمت نیز گسترش و سامان بیشتری یافت.
حفاری های قرن ۱۹ م نیز موجب پر شدن مجموعه های خصوصی و عمومی از آثار، و مواجه شدن مرمتگران با یک سری وظایف جدید گردید.
در این قرن تمام سبکهای نقاشی مورد محک سلیقه ی دوران قرار گرفت و شاید، علت توجه بیشتر به مشکلات مرمت نقاشی ها نیز همین امر بوده است.
مرمتگر ابتدا با بکارگیری هنر خود در کارگاههای خصوصی روشهای جدیدی را کشف می کرد، ولی با تعصب سعی در پنهان داشتن رموز آنها می نمود. علت عدم نگارش تاریخچه مرمت نقاشی در گذشته همین رسم راز پوشی مرمتگران و کمبود تاریخچه های موردی بود. با کاسته شدن از راز پوشی ها و صراحت روشهای جدید و ثبت اطلاعات اکنون می توان پیشینه ی مرمت را حجم بخشید. توجه دقیق به تاریخ هنر، پیشرفتهای علمی و بخصوص باستان شناسی به روشن شدن پیشینه ی مرمت کمک اساسی می کند.
نگاهی گذرا به پیشینه مرمت نقاشی در ایران
ـ در گذشته حفظ و مرمت آثار و ابنیه ی تاریخی عمدتاً بسته به علاقه ی شخصی و امکانات مالی، بدون کمک دولت صورت می گرفته و هیچ سازمان یا مؤسسه ای وجود نداشته است که بر این امور نظارت کند یا در پیشبرد آن بکوشد، فقط در اماکن مذهبی قدیمی یا جدید، متولیان در چهار چوب وقف نامه ها تعمیراتی انجام می دادند.
ـ بعد ها در دوران قاجار چنین جریاناتی نظم و هماهنگی معقول ـ تری بخود گرفت و با ایجاد وزارت فواید عامه و اوقاف، سازمان متمرکزتری بوجود آمد.
ـ بعد از جنگ دوم جهانی، تحول سریع علوم در اروپا و آمریکا تأثیر قابل ملاحظه ای به پیشبرد دانش مرمت گذاشت. بالطبع در ایران نیز پس از جنگ جهانی دوم پیشرفتهائی حاصل شد، از جمله افتتاح موزه ی ایران باستان و اجرای حفاریهای متعدد باستان شناسی و در اصفهان نیز فعالیت استاد معارفی در دهه ی ۳۰ شمسی در مورد آثار معماری، این فعالیت ها تا زمانی که بخش از وزارت خانه ی فرهنگ به نام اداره ی باستان شناسی در زمینه ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی آغاز به کار کرد ادامه داشت.
با تأسیس وزارت فرهنگ و هنر کارها ارتباط معقول تری یافت و با تأسیس سازمان حفاظت آثار تاریخی و دفاتر فنی این سازمان در شهرستانها (بخصوص دفتر فنی اصفهان)، برنامه های اصولی برای حفاظت آثار تدوین شد.
بازسازی و موزون سازی کمبودها در آثار نقاشی
اگر چه پس از یک درمان اصولی و اتمام عملیات تقویت، استحکام بخشی، تمیز کاری و تثبیت، دوام و بقاء نقاشی ها تا حدود زیادی تضمین می گردد، لیکن در برخی موارد وجود قسمتهای کمبود در بخشهای مختلف یک اثر نظیر لایه ی رنگ و آستر و بستر، با این که از نظر مسائل استحفاظی و استحکامی خطری برای نقاشی ها به حساب نمی آیند، ولی به لحاظ مسائل زیبایی شناسی، ایجاد آشفتگی در وضوح و خوانایی تصاویر و غیره مشکلاتی را در ارائه و نمایش این آثار بدنبال خواهند داشت.
بنابراین شایسته است تا با تأکید بر اصول حفاظت و مرمت با کمترین دخالت ممکن و با احترام همه جانبه به بخشهای اصلی اثر و بدون اینکه هرگونه خدشه و نقصانی متوجه قسمتهای باقی مانده گردد، به برقراری وحدت و هماهنگی نقاشی ها از لحاظ منظری اقدام نمود.
در این راستا موضوع موزون سازی و بازسازی بخشهای کمبود مطرح می شود، ولی نکته ای که می بایست مد نظر داشت این است که هدف اصلی شناخت، معرفی و درک بهتر اثر است و کلیه ی دخالتها می بایست صرفاً با تأکید بر شواهد روشن و آشکار مربوط به وضعیت قبلی آن اثر انجام شده، برگشت پذیری دخالتهای انجام شده در هر زمان به سهولت وبدون در برداشتن کوچکترین آسیبی برای بخشهای اصلی امکان پذیر باشد.
فهرست منابع
۱ـ ضابط نیا، مهدی، بررسی مبانی نظری و علمی مرمت و رتوش در آثار و نقاشیهای مذهبی «مرمت تابلوی شهادت حضرت علی اکبر (ع)، عمل جلال الدین حسینی»، پایان نامه ی کارشناسی مرمت آثار تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان (۱۳۸۳).
۲ـ فرهمند بروجنی، حمید، تمیز کاری نقاشی (رنگ روغن روی پارچه)، پایان نامه ی کارشناسی ارشد مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر: دانشکده ی پردیس اصفهان(۱۳۷۶).
۳ـ کیکاووسی، نعمت ا…، گلگشت در نگارستان، انتشارات نگار (۱۳۷۱)، چاپ اول.
