پایان نامه مبانی فلسفی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان

تعداد صفحات: ۱۲۴ | قابل ویرایش

فهرست مطالب مبانی فلسفی تفسیر المیزان

پیشگفتار………………………………… ۱

فصل اول: کلیات

۱-۱ جایگاه علم تفسیر در میان مسلمانان ……… ۶

۲-۱ تعریف تفسیر …………………………. ۷

۳-۱ دلیل نیاز به تفسیر …………………… ۸

۴-۱ پیدایش تفسیر ………………………… ۹

۵-۱ داناترین صحابه به معانی قرآن ………….. ۱۰

۶-۱ اهل بیت آگاه به معانی قرآن ……………. ۱۱

۷-۱ مفسران صحابی ………………………… ۱۳

۸-۱ عبدالله بن مسعود………………………… ۱۴

۹-۱ اُبَیْ بن کعب ………………………….. ۱۵

۱۰- ۱عبدالله بن عباس ………………………… ۱۵

۱۱-۱ ویژگی تفسیر صحابه ……………………. ۱۶

۱۲-۱ مکتب تفسیری مفسران آگاه ………………. ۱۷

۱۳-۱ شکل گیری مکاتب تفسیری ………………… ۱۸

۱۴-۱ تاویل گرایی فصل مشترک همه مکاتب تفسیری …. ۲۰

۱۵-۱ مکاتب تفسیری…………………………. ۲۲

۱۶-۱ مکتب روایی محض ………………………. ۲۲

۱۷-۱ مکتب کلامی …………………………… ۲۴

۱۸-۱ مکتب عرفانی …………………………. ۲۵

۱۹-۱ معروف‌ترین تفاسیر عرفانی ………………. ۲۶

۲۰-۱ مکتب فلسفی…………………………… ۲۷

۲۱-۱ تفسیر المیزان ……………………….. ۳۰

۲۲-۱ روش تفسیری المیزان …………………… ۳۲

۲۳-۱جنبه روایی المیزان ……………………. ۳۴

۲۴-۱ جنبه عقلی المیزان ……………………. ۳۷

۲۵-۱ جنبه فلسفی المیزان …………………… ۳۸

فصل دوم: خداشناسی

۱-۲ خداشناسی ……………………………. ۴۵

۲-۲ ضرورت بحث …………………………… ۴۶

۳-۲ برهان صدیقین ………………………… ۴۹

۴-۲ تحقیق ………………………………. ۵۲

۵-۲ صفات الهی …………………………… ۵۳

۶-۲ انقسام صفات …………………………. ۵۶

۷-۲ عینیت صفات با ذات ……………………. ۵۷

۸-۲ تحقیق……………………………….. ۵۸

۹-۲ توحید……………………………….. ۵۸

۱۰-۲ تحقیق……………………………….. ۶۰

۱۱-۲ توحید در ربوبیت………………………. ۶۰

۱۲-۲ توحید در الوهیت………………………. ۶۱

۱۳-۲ تحقیق……………………………….. ۶۳

۱۴-۲ علم الهی ……………………………. ۶۳

۱۵-۲ چگونگی علم خدا به اعمال انسان …………. ۶۸

۱۶-۲ تحقیق……………………………….. ۶۸

۱۷-۲ قضا و قدر …………………………… ۶۹

۱۸-۲ نظرات مختلف در مورد قضا و قدر …………. ۷۱

۱۹-۲ شبهه فخر رازی ……………………….. ۷۴

۲۰-۲ تحقیق……………………………….. ۷۶

۲۱-۲ عدل الهی ……………………………. ۷۷

۲۲-۲ وجود شر در عالم ……………………… ۷۸

۲۳-۲ تحقیق ………………………………. ۸۰

۲۴-۲ آیا فعل خداوند تابع مصلحت است؟ ………… ۸۱

۲۵-۲ تحقیق……………………………….. ۸۲

۲۶-۲ اثر صادر از خداوند واحد و مطلق است. ……. ۸۲

۲۷-۲ تحقیق……………………………….. ۸۴

۲۸-۲ تنها خدا در ذات خود استقلال دارد. ………. ۸۴

فصل سوم: نبوت

۱-۳ نبوت ……………………………….. ۸۷

۲-۳ تحقیق……………………………….. ۸۷

۳-۳ تفاوت نبی و رسول …………………….. ۸۸

۴-۳ تحقیق……………………………….. ۸۹

۵-۳ اثبات نبوت…………………………… ۸۹

۶-۳ تقریر برهان اول ……………………… ۹۰

۷-۳ تحقیق ………………………………. ۹۰

۸-۳ تقریر برهان دوم ……………………… ۹۲

۹-۳ تحقیق ………………………………. ۹۳

۱۰-۳ بررسی یک شبهه و تقریر برهان سوم ……….. ۹۳

۱۱-۳ تحقیق ………………………………. ۹۴

۱۲-۳ خصایص نبوت ………………………….. ۹۵

۱۳-۳ وحی…………………………………. ۹۵

۱۴-۳ راههای کسب معرفت …………………….. ۹۶

۱۵-۳ وحی در اصطلاح حکما…………………….. ۹۷

۱۶-۳ انواع وحی …………………………… ۹۸

۱۷-۳ اعجاز……………………………….. ۹۹

۱۸-۳ تحقیق ………………………………. ۱۰۱

۱۹-۳ معجزه در قرآن ……………………….. ۱۰۲

۲۰-۳ تحقیق ………………………………. ۱۰۴

۲۱-۳ معجزه پیامبر اسلام ……………………. ۱۰۵

۲۲-۳ جهات اعجاز قرآن ……………………… ۱۰۶

۲۳-۳ تحقیق ………………………………. ۱۰۷

۲۴-۳ معجزاتی دربارۀ قوم بنی اسرائیل ………… ۱۰۷

۲۵-۳ تحقیق ………………………………. ۱۰۹

۲۶-۳ عصمت انبیاء………………………….. ۱۰۹

۲۷-۳ تحقیق……………………………….. ۱۱۲

۲۸-۳ یک شبهه …………………………….. ۱۱۲

۲۹-۳ تحقیق ………………………………. ۱۱۳

فصل چهارم: معاد

۱-۴ معاد ……………………………….. ۱۱۵

۲-۴ چگونگی معاد …………………………. ۱۱۶

۳-۴ تحقیق……………………………….. ۱۱۷

۴-۴ اثبات ضرورت معاد …………………….. ۱۱۸

۵-۴ برهان عدالت …………………………. ۱۱۸

۶-۴ تحقیق ………………………………. ۱۱۹

۷-۴ برهان رحمت ………………………….. ۱۲۱

۸-۴ تحقیق……………………………….. ۱۲۲

۹-۴ برهان غایت…………………………… ۱۲۲

۱۰-۴ تجسم اعمال…………………………… ۱۲۳

۱۱-۴ تحقیق……………………………….. ۱۲۷

۱۲-۴ خلود در عذاب…………………………. ۱۲۷

۱۳-۴ دیدگاه علماء…………………………. ۱۲۹

۱۴-۴ دیدگاه محدثان………………………… ۱۲۹

۱۵-۴ دیدگاه متکلمان……………………….. ۱۲۹

۱۶-۴ اشکالات خلود………………………….. ۱۳۲

۱۷-۴ تحقیق ………………………………. ۱۳۵

۱۸-۴ شفاعت ………………………………. ۱۳۵

۱۹-۴ مفهوم شفاعت …………………………. ۱۳۶

۲۰-۴ اشکالات شفاعت ………………………… ۱۳۶

۲۱-۴ پاسخ به اشکالات ………………………. ۱۴۰

۲۲-۴ شفاعت کنندگان ……………………….. ۱۴۱

۲۳-۴ شفاعت به چه چیزهایی تعلق می‌‌گیرد؟……….. ۱۴۲

۲۴-۴ شرایط شفاعت کنندگان ………………….. ۱۴۲

۲۵-۴ چه موقع شفاعت گناهان را از بین می برد. …. ۱۴۲

۲۶-۴ شفاعت شامل چه کسانی می‌شود. ……………. ۱۴۳

۲۷-۴ تحقیق ………………………………. ۱۴۳

فهرست منابع……………………………… ۱۴۵

پیشگفتار پایان نامه پایان نامه مبانی فلسفی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان

فرزانگانی که در زندگی، مشعلی از دانش فرا راه انسان‌ها افروخته‌اند، حق عظیمی بر بشریت و حق سپاس و ستایش و قدردانی بر ما دارند. اگر بتوانیم قدرشناس و حق گزار آنان باشیم، گام کوچکی در راه ادای تکلیف انسانی و اسلامی برداشته ایم و با جاودانه ساختن نام و یاد آنان خدمتی به فرهنگ و دانش بشری و احترامی به قله‌های رفیع ایمان و معنویت  کرده ایم.

تکریم و بزرگ داشت عالمان و به جاودانگی سپردن سیره و فکر و روش آنان راه‌های گوناگون دارد، از بهترین آن‌ها بیان و بررسی روش‌های علمی آنان است.

فیلسوف و مفسر کبیر مرحوم علامه طباطبایی از چهره های برجسته ای بود که روزگار مانند او را کمتر آورده است. او در تفسیر و فلسفه و مباحث اجتماعی درخشید و آثار گران‌بهایی از خود به‌جا گذاشت که حاکی از تفکر عمیق و نورانی و برهان قاطع اوست، علمای بزرگی را تربیت کرد که در طلیعه آن‌ها شهید آیت الله مطهری، شهید آیت  الله بهشتی و علمای دیگر قرار دارند که مشعل علم و دانش را روشن نگه داشتند. استاد شهید مرتضی مطهری در توصیف  شخصیت علامه طباطبایی می فرماید، او مردی است که صد سال دیگر تازه باید بنشینند و افکار او را تجزیه و تحلیل کنند و به ارزش او پی ببرند.

آنچه در علامه طباطبایی وجود داشت، جامعیت او در علم، معرفت، ایمان و عمل صالح او بود. علم عمیق برهانی و معرفت دقیق شهودی و عرفانی و نیز اخلاق و شایستگی‌های کرداری و رفتاری او را مستعد و آماده ساخته بود تا از نور قرآنی الهام گیرد و چنین شگفتی‌ای از علم و کمالات را ایجاد کند.

مجموعۀ صفات یاد شده که سیرۀ علمی و عملی آن نادرۀ دوران را تشکیل و شخصیت حقیقی و ارکان وجودی او را شکل می‌دهد از او تندیس فرزانگی و مجسمۀ علم و اخلاق ساخت. تراوشات بیانی و نوشتاری علامه طباطبایی نشان دهنده دریای وجودی وی است. او شخصیت جامعی بود که ظرف فلسفه و عرفان و تفسیر را از مظروف دینی پر ساخت و با بال عقل و نقل منتشر کرد.

جایگاه علم تفسیر در میان مسلمانان

قرآن به منزله اصیل ترین منبع معارف ناب اسلامی و حقایق قدسی که ره آورد ۲۳ سال ارتباط آسمانی ترین انسان با حقیقت مقدس ربوبی است. مهم‌ترین و قدیمی ترین کتاب مسلمان‌ها و بر مبنای تحقیق محققین اسلامی و اعتراف مستشرقین غربی، تنها کتابی است که بیشترین تالیف و تحقیق درباره آن نگاشته شده است.

کتب تفسیری عظیم ترین و با ارزش‌ترین بخش این مجموعۀ نفیس دینی و اسلامی به شمار می رود و علم تفسیر یکی از شریف‌ترین شاخه های علوم اسلامی محسوب می‌شود که رسالت تبیین و توضیح کلام الهی و کشف و فاش ساختن اسرار وحی را در حد توان بشری بر عهده دارد.

بررسی تاریخی آثار بر جای مانده از علما و دانشمندان اسلامی اعم از شیعه و سنی نشان می دهد که علم تفسیر از همان سده های نخست ظهور اسلام و نزول آیات الهی از علوم مورد اهتمام مسلمانان بوده است رافعی – از دانشمندان بزرگ اهل سنت- ادعا می‌کند از ابتدای تاریخ در همۀ تاریخ عالم کتابی نبوده است که به اندازه قرآن بر آن شرح و تفسیر نگاشته یا درباره اش تالیف و تصنیف  شده باشد. (مصطفی صادق رافعی، اعجازالقرآن، چاپ دوم بنیاد قرآن ص ۱۰۷)

هم او در کتاب اعجاز القرآن می نویسد «صاحب کشف الظنون تفاسیر زیادی برای قرآن نقل و نام آن‌ها را برده است که بالغ بر سیصد و کسری است. چنانچه می‌گوید تمام تفاسیر را احصاء نکرده و هر کدام از این تفاسیر در مجلدات زیادی آمده است که بعضی تا صد یا متجاوز از آن بوده و در بعضی از کتب تراجم است که «ابوبکر ادفوی» که به سال ۳۸۷ وفات کرده و در علم قرائت و ادبیات و بسیاری از علوم دیگر پیشوا و منفرد بوده است، کتابی در صد مجلد در تفسیر قرآن به نام «الاستغناء» تالیف کرده است که از نظر «ارنست رینان» در یکی از کتابخانه های اندلس که سوخته است تفسیری در سیصد جلد وجود داشته است» (همان).

ویژگی تفسیر صحابه

• سادگی و بی پیرایگی، در حدی که برای حل مشکل یا برطرف ساختن ابهام، با عبارتی کوتاه و بیانی رسا، در غایت ایجاز ارائه می‌شد.
• سلامت و پیراستگی از جدل و اختلاف. در آن دوران، مبنا و جهت‌گیری و استناد در بین معنای آیه یکی بود.
• پیراستگی آن از تفسیر به رای.
• پاک بودن آن از اساطیر و افسانه‌ها که از جمله آن اسرائیلیات (داستان‌های بنی اسرائیلی) است.
• قاطعیت و خالی بودن از شک و تردید و بر نتافتن تردید ها؛ در آن دوران، مستند تفاسیر واضح و صریح و ابزار روشن کننده مراد آیه فراوان بود و دلایلی که برای تفسیر آیه اقامه می‌شد به خوبی آشکار بود. (معرفت، تفسیر و مفسرون، ج ۱، ص ۲۹۳)

تفسیر در آغاز کار تنها به صورت شفاهی آموخته می‌شد و در سینه ها می ماند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد. در تمام عهد رسالت و دوره صحابه و عصر تابعان نخستین، وضع تفسیر بر همین منوال بود تا این که در دوره تابعان  رفته رفته در دفاتر و لوح‌هایی ثبت و ضبط شد و بدین گونه در نیمه‌های قرن دوم که تدوین حدیث رواج یافت، در کنار آن تدوین تفسیر هم آغاز شد. شاید بتوان گفت: نخستین کسی که تفسیر را در دفتر ها و لوح‌ها نوشت، «مجاهدبن جبر» است.

ابن ابی ملیکه می گوید: مجاهد را دیدم که درباره تفسیر قرآن از ابن عباس می پرسید و همراه خود لوح‌هایی داشت. ابن عباس به او می گفت: بنویس و او می نوشت» (تفسیر طبری ج ۱، ص ۳۱ ). او تفسیری ناپیوسته دارد که از سوره بقره تا پایان قرآن را به ترتیب شامل می‌شود.

مکتب تفسیری مفسران آگاه

درباره این که قرآن را چگونه باید تفسیر کرد نظریه جامع و صریحی از مفسران آگاه به همه معانی قرآن -رسول خدا (ص)  و اهل بیت معصوم آن حضرت – در دست نیست. البته در تفسیر بخشی از آیات قرآن و در بیان اموری مانند نکوهش تفسیر به رای، تفسیر بدون علم، دور بودن تفسیر قرآن از عقول انسان و نکوهش کسانی که بدون صلاحیت لازم به تفسیر قرآن پرداخته‌اند، روایات فراوانی از آن بزرگواران در تفاسیر و کتب روایی، به صورت پراکنده، نقل شده است.

سیره عقلا در محاورات و فهم و تفسیر معانی کلام، بر حسب روش شناسی قرآن این است که معنی و مفهوم هر کلامی را بر اساس مفاهیم عرفی کلمات و ادبیات ویژه آن کلام و باتوجه به همه قراین متصل و منفصل آن‌ها به دست می آورند. در روایات نقل شده از معصومین، نه تنها این روش که در همه زمان ها و در عصر آن بزرگواران معمول بوده است، رد نشده است، بلکه زوایایی از آن تایید شده و این کاشف از قبول این روش نزد آنان است. بر این اساس می‌توان گفت، مکتب تفسیری و نظریه آنان درباره تفسیر قرآن، این است که قرآن را باید به روش عقلایی و عرفی تفسیر کرد.

تفسیر المیزان

تفسیر ارزشمند المیزان به حق برترین تفسیر شیعی است. شخصیت ممتاز علمی و نویسنده آن و پاره ای ویژگی های منحصر به فرد اثر، اعتباری خاص به این تفسیر بخشیده است.

استاد شهید مرتضی مطهری درباره تفسیر المیزان می فرماید: «کتاب تفسیر المیزان یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن نوشته شده است، من می توانم ادعا کنم که بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است».

تفسیر المیزان ۸۰۴۱ صفحه دارد و تاکنون بارها به چاپ رسیده و به فارسی نیز ترجمه شده است. شروع این تفسیر با درس‌های علامه در حوزه علمیه قم همراه بود که برای طلاب علوم دینی گفته می‌شد. با اصرار شاگردانش در جمع آوری آن دروس، علامه درخواست ایشان را پذیرفت. اولین مجلد المیزان در سال ۱۳۳۴ هـ. ش منتشر شد. مجلدات دیگر نیز یکی پس از دیگری به چاپ رسید تا ۲۰ جلد آن تکمیل شد. و آخرین مجلد المیزان در بیست و سوم، ماه رمضان سال ۱۳۵۱ هـ. ش به پایان رسید.

فهرست منابع

1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ۱۳۸۰، دورۀ دو جلدی، چاپ سوم، تهران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
2. ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ۱۳۵۷، قم، نشرالبلاغه.
3. الاوسی، علی ، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان،  ۱۳۸۱، ترجمه سید حسین میر جلیلی، چاپ اول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
4. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی،  الاصابه فی تمییز الصحابه،  ۱۳۸۴.
5. ابن سیده ، علی بن اسماعیل ، المحکم و المحیط الاعظم،  ۱۳۷۹.
6. استرآبادی، محمد امین، الفوائد المدنیه، چاپ سنگی،  دارالنشر لأهل البیت.
7. بابایی، علی اکبر، مکاتب تفسیری، ۱۳۸۵، دوره دو جلدی، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
8. بلاذری، احمد بن یحیی بن جبّار، انساب الاشراف، ۱۳۹۴، بیروت، موسسه علمی پلانتینگا ،  آلوین ،  امیال و عقلانیت.
9. ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح (السنن ترمذی)، ۱۳۸۰ ،  المکتبه الاسلامیه.
10. جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات وجود خدا، ۱۳۸۶، چاپ پنجم، قم، مرکز نشر اسراء.
11. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، ۱۳۸۴، چاپ پنجم، قم، مرکز نشر اسراء.