تعداد صفحات: ۱۱۰ | قابل ویرایش
بیان مسئله
با توجه به اینکه فطرت انسان فطرتی است حق خواه و حق پسند، پس از مشخص شدن حق برای فرد، فطرت و عقل سلیم، حکم به پیروی از آن می کند اما این مساله ما را با این سوال مواجه می کند که چرا در طول تاریخ همواره افراد در مواجه با حق به دو دسته تقسیم می شوند عده ای در برابر آن سرتسلیم فرود آورده و می پذیرند وعده ای آن را نمی پذیرند و گاهی موضع گیری نیز می نمایند.
با توجه به این مساله برآن شدم تا به تبیین زمینه ها و عوامل موثر در پذیرش یا انکار حق بپردازیم.
واژه حق و مشتقات آن
راغب گوید: اصل حق به معنی مطابقت و موافقت است و در مجمع ذیل آیه ۷ از سوره انفال گوید : حق آنست که شی در موقع خود واقع شود »
در المعجم آمده : «حق در لغت به معنی صحیح شده ثابت شد و صدق آن به ثبوت رسیده آمده است چنانچه فعل تحقق از همین ماده به معنی واقع شد و به وقع پیوست به کار می رود.»
در لسان العرب هم چنین آمده «حق نقیض باطل است وجمع آن حقوق وحقایق است و همچنین حق به معنی صدق حدیث و به معنی تعیین بعد از شک نیز می باشد.»
رائدالطلالب حق را به معانی زیر دانسته است:
- درستی وثواب
- عدل
- یقین
- ثابتی که در آن شکلی نیست
- شایسته
- صدق در سخن
- کثیرالعلم»
در قاموس المحیط آمده است:
حق از اسماء الله تعالی یا صفات او وقرآن می باشد و به معنی ضدباطل و امر واجب و عدل و اسلام ، مال و ملک و موجود ثابت و صدق و مرگ و دوراندیشی می باشد ومفرد حقوق است و حقیقت ضدمجاز است.»
در کتاب مجمع البحرین نیز در باب حق و مشتقات آن آمده است:
« در تیلون الکتاب الله حق تلاوته » یعنی آن را تغییر نمی دهند و تحریف نمی کنند ، «فحقق علیهم القول» به معنی واجب است آمده است (کلمه حق ) ، «یحقق الله الحق» به معنی ثابت و آشکار می کند خداوند حق را .»
«حقیق علی» یعنی بر من واجب است، «الحق المعلوم» غیر زکات است و آن چیزی است که مرد بر خودش واجب بداند و به قدر وسع و توانائیش . «الحاقه» یعنی ساعت و روز قیامت و به آن نامیده شده از آن جهت که در آن روز امور ثابت می مانند حساب و ثواب و عقاب به قوع می پیوندند و به حقیقت می رسند وهمینطور گفته می شود :«حققت القیامه» یعنی خلائق را احاطه می کند ، حقایق یعنی آنچه حق وثابت است.
ویژگیهای حق از نظر قرآن کریم
با توجه به آیه ۱۷ سوره رعد که می فرماید:
«انزل من السماء فسالت اودیه بقدرها فاحتمل السبل زبدا رابیا و مما یوقدون علیه فی النار ابتغاء حلیه او متاع زبد مثله کذلک یضرب الله حق و الباطل فاما الزبد فیذهب جفا واما ما ینفع الناس فیمکث فی الارض کذلک یضرب الله الامثال.»
خدا از آسمان آبی نازل کرد که در هر رودی به قدر وسعت و ظرفیتش سیل آب جاری شد و بر روی سیل کفی برآمد چنانچه فلزاتی را نیز برای تجمل وزینت «مانند طلا ونقره» یا برای اثاث و ظروف «مانند آهن ومس» در آتش ذوب کنند مثل آب کفی برآورد خدا به مثل این «آب وفلزات و کف برروی آنها» برای حق و باطل مثل می زند که «باطل» چون کف بزودی نابود می شود و اما آن آب و فلز که به مردم خیر می رساند در زمین مدتی باقی می ماند خدا مثل آنها را برای فهم بدین روشنی بیان می کند.
ویژگی ۱: باطل به تبع حق پیدا می شود و با نیروی حق حرکت می کند.
همانطور که کفی که روی آب است و حرکت می کند این طفیل آب است و در ضمن به نیروی خود حرکت نمی کند بلکه نیروی آب آنرا حرکت می دهد حق و باطل هم چنین اند ، اگر معاویه در عالم پیدا می شود و آن همه کارهای باطل می کند آن نیروی معاویه نبود نیروی ایمان و معنویت است ولی معاویه بر روی این نیرو سوار شده است و حرکت می کند.
ویژگی ۲: زوال باطل وبقای حق:
زایل شدنی بودن و نیست و نابود شدن باطل و دوام و استمرار بقای حق است «اماالزبد فیذهب جفا و اما ماینفع فیمکث فی الارض» بی فایده ها از بین می روند تا چه رسد به مضرها.
رابطه میان انسان و حق
آیا میان انسان و حق سازگاری طبیعی وجود دارد؟ آیات فطرت وخمیرمایه انسان فطرتی است حق پسند ؟ این مسئله از نظر مکتبها و ادیان گوناگون یک مساله تاریخی ریشه دار است که خیلی درباره آن بحث شده است.
«یک نظر این است که انسان موجودی است شرور و بدخواه وظالم که جز قتل و غارت و دزدی و حیله و دروغ از او سر نمی زند، درون انسان، انسان رابه بدی می کشاند و که بسیاری از فیلسوفان ماتریالیست دنیای قدیم و شمار کمتری از ماتریالیستهای دنیای جدید چنین نظریه ای داشته اند.
نظریه دیگر می گوید طبیعت و سرشت بشر بر خیر است انسان موجودی صلجو و خیرخواه است که عکس نظریه قبلی است و می گویند انحراف بشر علت خارجی دارد جامعه انسان را منحرف و فاسد می کند و انحراف را معلول علل خارجی و عرضی می داند.»
اما قرآن می گوید : هنگامی که خداوند اعلام کرد : «انی جاعل فی الارض خلیفه» جانشینی از من در حال آفرینش است فرشتگان گفتند: «اتجعل فیها من یفسد فیما و سیفک الدما» خدایا یعنی چه ؟ یک موجود شریر و خونریز می خواهی بیافرینی نخن نسبح بحمدک و نقد س لک» موجودی خلق کن مثل ما که سرشتمان سراسر خوبی است اما خدا جواب داد :«انی اعلم مالاتعلمون» شما نمی فهمید.
خداوند وجود خودخواهی و خونریزی و فساد را در سرشت انسان نفی نکرد ولی با جمله «انی اعلم ما لاتعلمون» فهماند که در سرشت انسان همه اش حیوانیت و خودخواهی نیست وجودی مرکب از نور و ظلمت و وجود این ترکیبش باعث شده در صورت زیرپاگذاشتن حیوانیت و به اسارت گرفتن آن از هر موجودی بالاتر برده شود.
کتابنامه
- ابن شهرآشوب، منافت ال ابی طالب، ۱۴۰۵ ق، بیروت ، دارالاضواء
- ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی بن میثم، شرح نهج البلاغه ، ۱۳۶۳ ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
- ابن منظور ، محمد بن مکرم، لسان العرب، ۱۴۱۴ ق ، بیروت، دارصادر
- امام سجاد (ع) ، صحیفه سجادیه، مترجم حسین انصایان، ۱۳۷۶ ، تهران، پیام آزادی .
- تمینی ، عبدالواود، غررالحکم و دررالکلم، ۱۳۶۸ ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- حرانی، ابومحمد، تحف العقول عن آل الرسول، ۱۴۰۴ ق، قم، جامعه مدرسین قم.
- حرعاملی، حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشیعه، ۱۴۰۹ ق، تهران، دارالکتب الاسلامیه .
- حسن زاده املی، حسن، ممدالهمم در شرح خصوص الحکم، ۱۳۷۸ف تهران، سازمان چاپ،
- حکیمی، محمدرضا، الحیاه ، ترجمه احمدآرام، ۱۳۷۱ ، تهران، دفتر نشر فرهنگ.
- خوانساری ، جمال الدین محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم با مقدمه و تصحیح میرجلال الدین حسینی، ۱۳۶۰ ، تهران، دانشگاه تهران.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، رهزنان دین، ۱۳۷۹ ، تهران، دریا.
- دلشا تهرانی، مصطفی، ماه مهرپرور(تربیت در نهج البلاغه) ، ۱۳۷۹ ، تهران، دریا.
- دلشاد تهرانی،مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۷۷، تهران، موسسه نشر و تحقیقات ذکر.
- رازی ، فخرالدین محمدبن عمر الخطیب، التفسیر الکبیر، ۱۴۰۲ ، بیروت، دارالحیاء التراث العربی./
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ۱۴۱۲ ق ، بیروت، دارالعلم.
