تعداد صفحات: ۱۱۰ | قابل ویرایش
فهرست عناوین
مقدمه
۱) رنگرزی
۱-۱) رنگینه و رنگدانه
۱-۲) طبقه بندی مواد رنگزا:
۱-۲-۱) طبقه بندی مواد رنگزا طبق ساختمار شیمیائی:
۱-۲-۲) طبقه بندی مواد رنگزا بر طبق نوع کاربرد:
۱-۲-۳) مواد رنگزای طبیعی
۲) رنگینه های اسیدی
۳) رنگینه های پری متالیزه یا متال کمپلکس
۴) رنگینه های دندانه ای (کرومی)
۵) رنگینه های راکتیو
۶) عوامل مؤثر بر نایکنواختی رنگرزی
مقدمه
استفاده از رنگ در کالاهای نساجی و تزئینی بدلیل زیبائی و تاثیر آن در روح انسان از زمانهای خیلی قدیم معمول و متداول بوده است. پیشرفت های زیادی از دیرباز در کار رنگرزی و تولید مواد رنگزا بوجود آمده است بطوریکه امروزه این صنعت با استفاده از جدیدترین فنون رنگرزی و بکارگیری انواع مختلف مواد رنگزا توانسته است مطلوب ترین کالاهای رنگرزی شده را در فام های متعدد به بازار عرضه نماید.
تاریخ رنگرزی بطور دقیق مشخص نیست ولی بررسیها نشان می دهند که پارچه های رنگ شده که از مکانهای مقدس در مصر بدست آمده اند مربوط به ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می باشد. همچنین قدمت پارچه های رنگی در هند به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می رسد. طبق مطالعاتی که صورت گرفته، مشخص گردیده است که این هنر از مناطق باختر و از هند به سایر نقاط جهان منتقل شده و انگیزه آن لکه های بجا مانده از آب میوه روی پارچه که بطور تصادفی پیش آمد، بوده است.
در ایران قبل از اسلام، رنگرزی سنتهای بسیاری داشته و رنگرزان از احترام خاصی برخوردار بوده اند. نقوش دیواری شوش، سربازانی را نشان می دهد که لباسهای چند رنگ به تن دارند که به نظر می رسد این نقوش به وسیله نوعی چاپ با قالب باشد. کلافهای نخ و کاسه های کوچک خاص رنگرزی در حجاریهای تخت جمشید نیز نمونه هایی از توسعه هنر رنگرزی در ایران می باشد.
به تبع وجود دستبافتهای متنوع درایران و گسترش نساجی و قالیبافی در طول تاریخ، رنگ و رنگ آمیزی نیز در ایران از تنوع و گسترش خاصی برخوردار بوده است. کشف” فرش پازیریک ” که رنگهای سرخ تیره، سبز، آبی، زرد کمرنگ و نارنجی در آن بکار رفته، نشان از آشنایی ایرانیان با رنگرزی الیاف در دوره هخامنشی دارد.
رنگرزی
به منظور رنگین نمودن منسوجات به موادی نیاز می باشد که بدون کاستن از خواص مورد نظر و مطلوب منسوج خصوصیت رنگی بودن را در آن ایجاد نماید. اگر چه این مواد پس از قرار گرفتن در کالا از نقطه نظر فیزیک نوری و جذب و انتشار نور تفاوتهای عمده ای حداقل از نقطه نظر بیننده ندارند معهذا آنها را می توان به دو گروه رنگینه (Dye) و رنگدانه (Pigment) تقسیم نمود.
بطور کلی رنگرزی به عملیاتی گفته می شود که طی آن کالای نساجی در محلولی که شامل مواد رنگرزی و مواد ضروری دیگر است رنگین شود و رنگ بالنسبه با دوامی بدست آورد.
این بدان معنی است که رنگ کالای رنگرزی شده نباید به آسانی در اثر شستشو و یا در معرض نور زایل گردد. درجات ثبات رنگ پارچه بوسیله مقایسه نسبی تعیین شده است و شاید ماده رنگرزی که بتوان ضمانت عدم تغییر زمینه آن را در تمام شرایط نمود، وجود نداشته باشد. اختلاف زیادی در ثبات مواد رنگرزی مختلف وجود دارد.
طبقه بندی مواد رنگزا طبق ساختمار شیمیائی
مواد رنگزا طبق ساختار شیمیائی به گروههای مواد رنگزای آزو، آنتراکنیون، ایندیگوئید، تری آریل متان، پلی متین، فتالوسیانین، نیترو، نیتروز و دیگر مواد رنگزائی که در هیچیک از طبقات فوق نمی گنجد، تقسیم بندی شده است که در اینجا بطور مختصر درباره هر یک از این طبقات شرح داده خواهد شد.
- مواد رنگزای آزو:
مواد رنگزای آزو از لحاظ تجاری مهمترین طبقه مواد رنگزا هستند که تقریباً بیش از ۵۰% کل مجموع مواد رنگزای تولید شده در جهان را تشکیل می دهند، همچنین بیشترین تعداد از مواد رنگزای مطالعه شده و بیشترین حجم از مقالات مربوطه به این طبقه می باشد، بدو دلیل آنها دارای اهمیت ویژه ای هستند. اول اینکه دارای قدرت رنگی زیادی هستند (قدرت رنگی مواد رنگزای آزوحدود دو برابر بیشتر از مواد رنگزای آنتراکینون است).
دوم اینکه آنها از مواد واسطه ای ساخته می شوند که به آسانی تهیه می شوند و بخصوص که دامنه وسیع این مواد واسطه سبب می شود که فام های متنوع رنگی ایجاد شود.
ساختمان زیر نمایش ساده از ساختار شیمیائی مواد رنگزای آزو را نشان می دهد. که در آن R و R’ معمولاً ترکیبات آروماتیک هستند.
R-N=N-R’
بر حسب تعداد گروههای آزوی موجود در ساختار رنگینه به مونو، دیس ، تریس، و پلی آزو تقسیم می شوند.
- مواد رنگزای آنتراکینون:
مواد رنگزای آنتراکینونی بعد از مواد رنگزای آزو مهمترین طبقه از مواد رنگزا هستند. در مقایسه با مواد رنگزای آزو که هیچ همتای طبیعی ندارند، عامل رنگزای (ریشه یا کروموژن) همه مواد رنگزای قرمز طبیعی مهم بر اساس بنیان آنتراکینون می باشد. معروفترین آنها آلیزارین با فرمول ۱و۲- دی هیدروکسی آنتراکینون می باشد.
مواد رنگزای اسیدی
از آنجائی که عموماً این دسته از مواد رنگرزی از طریق یک حمام شامل اسیدهای معدنی یا آلی رنگرزی می شوند و همه آنها نمکهای سدیم اسیدهای آلی هستند و جز رنگی فعال بصورت آنیون است، نام اسیدی گرفته اند. بیشتر مواد رنگزای اسیدی نمکهای اسید سولفونیک هستند، اما تعدادی وجود دارند که شامل گروههای کربوکسیل می باشند.
مواد رنگرزی اسیدی به لحاظ داشتن جاذبه و تمایل ذاتی نسبت به الیاف پروتئینی مشخص شده اند ولی برای رنگرزی نایلون نیز بکار می روند. گرچه ساختار شیمیائی مشابهی با مواد رنگرزی مستقیم دارند، اما بسیاری از آنها نسبت به الیاف سلولزی تمایل ندارند. وزن مولکولی مواد رنگزای اسیدی بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ گرم بر مول می باشد.معمولاً آنها که وزن مولکولی کوچکتری دارند قابلیت مهاجرت یونی خوبی داشته، بنابراین حصول رنگرزی یکنواخت آسانتر است. مواد رنگرزی اسیدی که دارای وزن مولکولی بالائی هستند، قابلیت مهاجرت خوبی ندارند، در نتیجه اگر به هنگام رنگرزی کنترل و دقت کافی نشود، نتیجه رنگرزی نایکنواخت خواهد بود.
بطور تقریبی حدود ۶۰% این رنگها پایه آزو، حدود ۱۵% ساختمان آنتراکنیون و حدود ۱۲% ساختار تری فنیل متان دارند. فرمول کلی آنها را می توان با RSO3Na نشان داد که R مشخص کننده مولکول اصلی رنگ می باشد.
