تعداد صفحات: ۱۵ | قابل ویرایش
مقدمه
مسجد مهمترین فضای معماری در سرزمینهای اسلامی است که علاوه بر کارکرد دینی و مذهبی و معنوی همواره از نقش اجتماعی سیاسی نیز برخوردار بوده است.اهمیت نقش دینی و اجتماعی مسجد موجب شده است که معماران و برخی دیگر از هنرمندان در همه دورههای تاریخی تلاش خود را در راه خلق فضایی مناسب و شایسته برای نیایش صرف کنند.
به همین جهت است که مساجد هر دوره را میتوان نمونه اعلای معماری و هنر آن دوره به شمار آورد. تقدیس مساجد را میتوان مهمترین عامل حفظ و بقای ساختمان مسجدهای تاریخی دانست. ایرانیان پس از گرایش به اسلام فرهنگ مقدس اسلام را با فرهنگ غنی ایرانی عجین کردند و این شامل تمامی زمینهها و از جمله معماری است.
همانطور که گفته شد تنها چند نمونه مسجد در ایران وجود دارد که به سبک اولین مسجد اسلامی که به دست پیامبر اسلام(ص) ساخته شده، بنا شده است و پس از آن معماری ایران در مسیری شروع به حرکت کرد که زاییده آن حرکت امروزه در جایجای ایران به شکل بناهای عظیم و زیبای مسجد خودنمایی میکند.
تاریخچه مسجد جامع ورامین:
بنای مسجد جامع ورامین در زمان سلطنت سلطان محمد خدابنده آغاز میشود. در این جا قسمتی از سفرنامه مادام دیولافوا را که در هنگام بازدید از ورامین در عهد ناصرالدین شاه قاجار به رشته تحریر کشیده شده است را نقل میکنیم:«… باری پس از چهار ساعت راهپیمایی و پایمال کردن محصول مزارع و شنیدن ناملایمات از زارعین بام مخروطی شکل و گنبد مینای مسجدی که در میان مزارع سر برآورده بود از دور پدیدار شد. این دهکده ورامین است.
کمی بعد به آنجا میرسیدیم و در میان باغها که دیوارهای گلی داشتند. داخل شدیم. در این باغها درختان میوه از قبیل گیلاس و زردآلو و گوجه و هلو، جنگل انبوهی تشکیل میدادند. خوشبختانه نظر به توصیهای که دکتر تولوزان به کدخدا نوشته بود ما توانستیم در خانه او فرود آییم.
پس از تعارفات معموله و کمی استراحت به تماشای مسجد جامع ورامین رفتیم. این بنا در قدیم بسیار عالی و باشکوه بوده ولی اکنون ویرانهای بیش نیست. مومنین هم از ترس فرود آمدن طاق برای عبادت به آنجا نمیروندو بنابراین سیاحت آن مانعی ندارد و هر کس میتواند آزادانه و بدون اشکال به تماشای این خرابه بپردازد.
هنر و معماری در مسجد جامع ورامین:
مدخل مسجد دروازهای ورودی است که تشکیل ایوان را میدهد که سرتاسر ضلع شمالی مسجد است و صحن مسجد حیاطی مستطیل شکل است وسط آن حوضی است که شبیه حوضهای وسط قلعههای مسکونی و رباطها است.
ایوان شبستان بلند و زیبای مسجد جامع دارای کتیبههایی ارزشمند است کتیبههای سوره جمعه در متن و در حاشیه کتیبههای کوفی آن از نمونههای خوب کتیبههای گچبری این عصر است. انواع طرحهای اسلیمی و خطهای عربی، کوفی و فارسی را دارا است.مادام دیولافوا در سفر نامه خود از گنبد مینایی مسجد جامع یاد کرده است.
این مسجد دارای چند کتیبه جالب است اولین کتیبه در سر در صحن مسجد واقع شده است. این کتیبه کاشیکاری بوده. کتیبه سر در حرم یا شبستان اصلی مسجد «یا ایها الذین امنو اذا نودی…» کتیبه بالای محراب و دور تا دور حرم «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض…» کتیبههای بالای سر در ورودی از حرم به شبستانهای شرقی و غربی … اما کاشیکاری مسجد در قسمتهای زیر دیده میشود.
در قسمت سر در اصل مسجد، در زیر قوس اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیینی که از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه پیدا کرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد کاشیکاری از پایه قوس تا راس آن از دو طرف به طور کامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد.
گنبد و نقش های اسلیمی
گنبد یا آسمانه همانطور که از نامش بر می آید، شباهتی رمزی با آسمان و عرش را بیان می کند. گنبد مظهر آسمان و فضای مکعبی شکل زیر آن مظهر زمین و ماده ، و قوس مقرنس کاری شده آن همچون حلقه واسط زمین و آسمان تلقی می گردد.
حضرت رسول در روایت معراج، گنبد عظیمی را وصف می کند که از صدف سفیدی ساخته شده و بر چهار پایه در چهار کنج قرار گرفته و بر این چهار پایه ، این چهار کلام «بسم الله الرحمن الرحیم» از فاتحه الکتاب را نوشته اند و چهار جوی آب، شیر، عسل و شراب طهور که مظهر سعادت ابدی و سرمدی است از آنها جاری است.
پوشش گنبد در ایران سابقه ای دیرینه دارد و به دوره اشکانیان می رسد. کمبود چوبهای استوار و کشیده که در حقیقت عنصر اصلی پوشش مسطح تخت است، سبب شده است که پوشش سغ و گنبد رواج پیدا کند و به خصوص در دهانه های وسیع تر جای پوشش تخت را بگیرد.
منابع و مآخذ
۱- ایران، کلده و شوش _ مادام ژان دیولافوا _ شوالیه دونور _ ترجمه شادروان محمد خبره وشی.
۲- معماری مساجد جهان _ نوشته پروچازکار _ امجد بهوصیل _ ترجمه حسین سلطان زاده.
۳- سرزمین ما _ عزت الله شکری.
۴- معماری شهرهای ایران _ یوسف کیانی.
۵- مصالح ساختمانی دکتر احمد حامی