پایان نامه بررسی نقوش روایتگری در سفالینه های دوره سلجوقی تا پایان عصر تیموری

تعداد صفحات: ۳۲۷ | قابل ویرایش

فهرست مطالب پایان نامه نقوش روایتگری در سفالینه های سلجوقی

موضوع: بررسی نقوش روایتگری در سفالینه های دوره ی سلجوقی تا پایان عصر تیموری

فصل اول: ۱- تصویرگری ادبیات روایی بر روی سفالینه ها (دوره سلجوقی تا پایان عصر تیموری)

بخش اول: ۱-۱- ویژگی های ادبیات روایی ایران

• گونه های مختلف ادبیات ایرانی…………………………………………………………..
• داستانی…………………………………………………………………………………………….
• پیدایش شعر روایی در زبان فارسی عصر اسلامی…………………………………..
• زمینه های فردی و اجتماعی شعر غنایی……………………………………………….
• عمده شکل های شعر غنایی فارسی……………………………………………………..
• داستان در ادب کلاسیک فارسی…………………………………………………………..
• ادبیات در دوره ی (سامانیان- غزنویان- سلجوقیان- ایلخانیان و تیموری)…
• بنیان های روایت………………………………………………………………………………

بخش دوم: ۱-۲- تصویرگری متون روایی در نگارگری ایران………………………….

۱-۲-۱- تاثیر سبک مانوی بر اولین تصویرگری کتب اسلامی……………………………

۱-۲-۲- نگارگری دوران (سلجوقی- ایلخانی- تیموری)…………………………………

۱-۲-۳- معیارهای ترکیب بندی در نگارگری………………………………………………….

۱-۲-۴- تحولات تدریجی ترسیم انسان در نقاشی ایران…………………………………..

بخش سوم: ۱-۳- مضامین بکار گرفته شده در سفالینه های ایران…………………..

۱-۳-۱- تاثیر مضامین ادبی ساسانی بر سفال اوایل اسلام………………………………….

۱-۳-۲- منع تصویرگری و حضور خط در تزیین سفالینه های اسلامی……………….

۱-۳-۳- مضامین سفالینه های اسلامی…………………………………………………………..

۱-۳-۴- سفالینه های اسلامی از جهت تکنیک لعاب زنی و نقش زنی………………

۱-۳-۵- مضامین سفالینه ی عهد ایلخانی و تیموری……………………………………

بخش چهارم: ۱-۴- مقایسه نقوش روایی در نگاره ها و ظروف سفالی…………

۱-۴-۱- ویژگی صفحه آرایی نگاره ها و سفالینه ها (از جهت نوشتاری- تصویرگری)

۱-۴-۲- ظروف سفالی با مضمون تصویر و نوشته……………………………………………

۱-۴-۳- مقایسه ی نگارگری و سفالگری از جهت چگونگی نقش زنی…………………

۱-۴-۴- همنشینی نقوش تزیینی با خوشنویسی………………………………………………..

۱-۴-۵- تاثیر نگاره های ادبی بر تصویرگری سفالینه ها……………………………………

۱-۴-۶- عناصر تصویری مشترک بین نگاره ها و سفالینه ها………………………………….

۱-۴-۷- وضوح اشعار و جلوه ی آن در تصویرسازی نگاره ها و سفالینه ها…………

فصل دوم: ۲- ویژگی نقاشی سفالینه های عصر سلجوقی………………………………

بخش اول: ۲-۱- لعابهای دوره سلجوقی………………………………………………………..

۲-۱-۱- ویژگی لعاب زرین فام و ارتباط آن با فراورده های سفالی سلجوقی………..

۲-۱-۲- سفال زرین فام…………………………………………………………………………………

۲-۱-۳- ویژگی تصویری و نوشتاری سبک ری……………………………………………….

۲-۱-۴- سفال زرین فام کاشان……………………………………………………………………….

۲-۱-۵- شهرهای ساخت سفال زرین فام (گرگان، ساوه)…………………………………..

بخش دوم: ۲-۲- ویژگی نقاشی سفالینه های عصر ایلخانی…………………………..

۲-۲-۱- سفالینه ی دوره مغول و ایلخانی در سده های هفتم و هشتم ه. ق…………..

۲-۲-۲- کاشیکاری دوره ایلخانان مغول…………………………………………………………..

۲-۲-۳- وضعیت سفالگری در دوره ایلخانی……………………………………………………

۲-۲-۴- محتوای تصویری سفالینه های ایلخانی……………………………………………….

بخش سوم: ۲-۳- ویژگی نقاشی سفالینه های عصر تیموری…………………………….

۲-۳-۱- وضعیت سفالگری تیموری……………………………………………………………….

۲-۳-۲- سفالگری تیموری و تاثیرپذیری از چین…………………………………………….

۲-۳-۳- تکنیک ها و طرح های عهد تیموری…………………………………………………..

فصل سوم: ۳- ارتباط مضامین ادبی- روایی با نقوش سفالینه های عصر سلجوقی- ایلخانی- تیموری……………………………………………………………………………………………..

بخش اول: ۳-۱- ارتباط مضامین ادبی روایی با نقوش سفالینه های عصر سلجوقی…..

۳-۱-۱- ظروف مینایی و ارتباط نگاره های مکتوب با آثار سفالی این سبک……………..

۳-۱-۲- نقوش ظروف مینایی دوره ی سلجوقی……………………………………………….

۳-۱-۳- کاربرد نقوش بر روی ظروف سفالی……………………………………………………

بخش دوم: ۳-۲- بررسی نقوش نوشتاری- تصویری زرین فام ((اعم از کاشی و سفال) دوره ایلخانی- تیموری)

۳-۲-۱- سه سبک عمده ی نقاشی زرین فام……………………………………………………..

۳-۲-۲- عدم ارتباط متن و تصویر در آثار زرین فام سده ی ۷ ه.ق………………………

۳-۲-۳- اشعار کاشی های زرین فام ایلخانی………………………………………………………

۳-۲-۴- بررسی کاشی بناهای مذهبی و غیرمذهبی (کاخ ها)……………………………….

۳-۲-۵- کاشیکاران دوره ی ایلخانی…………………………………………………………………..

۳-۲-۶- کاشی های زرین فام ایلخانی با مضمون عاشقانه و تصویر زوج عشاق………..

۳-۲-۷- عدم تطابق تصویر و اشعار روی کاشی های زرین فام سده ی ۸ ه.ق…………

۳-۲-۸- تجلی شاهنامه بر کاشی های سده ی ۷ و ۸ ه.ق……………………………………….

۳-۲-۹- شناخت نقشی از شاهنامه اسب سوار و باز(شاهین)…………………………………

۳-۲-۱۰- عناصر چینی- ایرانی بر کاشی های تخت سلیمان………………………………….

۳-۲-۱۱- تطابق اشعار با کاربرد ظرف……………………………………………………………….

۳-۲-۱۲- اشعار، چگونه در اختیار کاشیکار قرار می گرفت؟…………………………………

۳-۲-۱۳- اهمیت اشعار روی کاشی و ظروف در تصحیح متون ادبی……………………..

۳-۲-۱۴- نقاشی روی ظروف سفالین لعابدار……………………………………………………..

بخش سوم: ۳-۳- بررسی وجوه اشتراک نقوش سفالینه ها و نگاره های مکتوب (با معرفی چند نمونه)…………………………………………………………………………..

۳-۳-۱- شباهت های نقوش نگارگری با سفالگری دوره ی سلجوقی………………………….

۳-۳-۲- بررسی و مقایسه ی نقش کاشی با مضمون بیژن در چاه با نگاره ی آن…………..

۳-۳-۳- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون ضحاک ماردوش با نگاره ی آن…..

۳-۳-۴- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون ایرج و برادران با نگاره ی آن……..

۳-۳-۵- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون خسرو و شیرین با نگاره ی آن…….

۳-۳-۶- بررسی و مقایسه ی نقش سفالینه با مضمون بهرام و آزاده با نگاره ی آن………..

۳-۳-۷- بررسی نقش فتنه و گوساله……………………………………………………………………….

چکیده مقاله نقوش روایتگری در سفالینه های سلجوقی

دین اسلام با بستر فرهنگی ناب و منحصر به فردی که در خود داشت؛ به شکوفایی و بالندگی تمام زمینه های علم و هنر یاری رساند. از برکت اسلام در بین هنرها، سفالسازی نیز قابلیت هایی از خود بروز داد. این سفالینه ها، گاه در بردارنده پیام و مفاهیمی خاص بودند و بر این مبنا اعتقادات و باورها و اندیشه های انسان را در خود جای دادند.

هنرمند سفالگر با توجه به جو فرهنگی زمانه، بر بستر و زمینه کار خود، که همانا خشت های کاشی و ظروف مختلف باشد، به تصویرگری و تزیین آثار سفالی پرداخته و در این راه از دو عنصر بصری خط و نوشته یاری گرفت؛ این پروژه با مطالعه و بررسی سفالینه های منقوش به خوشنویسی و تصاویری که گویا و روایت کننده داستانی در دوره های سلجوقی، ایلخانی و تیموری هستند به پرسش های اساسی همچون ویژگی مضامین ادبی دوره های مذکور، تفاوت مضامین ادبی، درصد فراوانی مضامین ادبی، استفاده از انواع خوشنویسی در رساندن پیام و همچنین ارتباط و عدم ارتباط تصویر و نوشته بر کاشی و سفال پرداخته است.

واژگان کلیدی: ادبیات، هنر، سفال، کاشی، دوره، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، ایران.

مقدمه:

سفالگری از دیرینه هنرهایی است که بشر جهت رساندن پیام و احساس درونی خویش به آن پرداخته است. این هنر تجلی گاه باورها و اعتقادات بشر است. نقوشی که بر سفالینه ها نقش می بندد بخشی از این جهان بینی را بر آیندگان آشکار می نماید.

آثار به جای مانده از ادوار مختلف نشان از سلیقه و ذوق مردم آن روزگار دارد، سفالگری که از دستاوردهای بزرگ تمدن اسلامی است؛ با ورود اسلام ویژگی هایی را کسب نمود؛ در دوران اسلامی به علت حمایت سلاطین و حکام و حتی عامه ی مردم درمی یابیم سفالگری، هنر- صنعتی است که تحت اختیار قشرهای مختلف بوده است و همه بر مبنای نیاز خود از آن مستفیذ شده اند.

با منع اسلام مبنی بر تحریم کاربرد طلا و نقره؛ این هنرمندان سفالگر بودند که با ایجاد لعابهای درخشان و گیرا جای ظرفهای طلا و نقره را در خانه های اقشار مردم پر نمودند؛ اسلام که با تصویرگری انسان مخالف بود هنرمند را بر آن داشت که از چشمه ذوق و استعداد خود استفاده نماید.

به این ترتیب هنرمند مسلمان از خلاقیت خویش جهت تصویرگری سفالینه ها بهره برد؛ ابتدا از نقوش ادوار قبل از اسلام به طور محدود در نقش زنی بهره گرفت. بعدها خود به طراحی نقوش ساده و تجریدی انسانی- گیاهی- حیوانی و ساخت سفالینه با لعبهای گوناگون همت گمارد. و استفاده از خط و خوشنویسی به دلیل اهمیت و سفارش اسلام در راس تزیینات قرار گرفت. و به مرور زمان اشعار شاعران بزرگ، جهت ترویج فرهنگ ایرانی به کار گرفته شد.

پیشینه تحقیق و ضرورت انجام تحقیق

طبق بررسی صورت گرفته جهت یافتن پیشینه تحقیق و با مطالعه پایان نامه ها و کتب مربوط به سفال با مطالبی مواجه شدم که برخلاف عناوینی که دارند اشاره کوچکی به تصاویر کار شده بر روی سفالینه ها شده است و یا حتی محقق فقط به معرفی تصویری(بدون شرح تصویر و متن نوشته)اکتفا نموده است و بیشتر جنبه فنی آثار تولید شده مد نظر بوده است.

۱- به عنوان مثال پایان نامه ای با عنوان بررسی نقوش کاشیهای زرین فام در دوره سلجوقیان و مغولان ۶ تا ۸ ه.ق خانم ناهید صالحی نیا محقق این رساله در ابتدا به تاریخچه و مراحل تکامل کاشی بین النهرین و عیلام و هخامنشی و… ساسانی و دوره اسلامی پرداخته درخلال فصول مختلف به مراکز ساخت کاشی و هنرمندان کاشی ساز و اهمیت کاشی در معماری و نحوه ساخت آن همچنین به موضوعات اساطیری همچون سیمرغ در نقاشی ایران و سیمرغ در شاهنامه و ویژگی پر سیمرغ و شکل سیمرغ و اژدها در کاشی زرین فام پرداخته است.

در این بین اشاره بسیار اندکی به مضمون حماسی و ادبی شده است. در این تحقیق به بررسی نقوش پرندگان و حیوانات اهلی و غیر اهلی و نباتات و مفهوم لوتوس پرداخته شده است با این اوصاف کل اثر در حیطه مضامین اساطیری سیمرغ و اژدها و … و بررسی تکنیکی کاشی زرین فام پرداخته است. در این پایان نامه فقط در صفحه ۳۴ اشاره کوتاهی به تصویر دو دلداده نموده و به شرح تصویر پرداخته و در صفحه ۶۳ که عنوان کتیبه و خط دارد در ۳ صفحه به آیات و روایات و خطوط مورد استفاده در کتیبه های کاشی های محرابهای مساجد اشاره کرده است.

گونه های مختلف ادبیات ایرانی:

الف: داستانی

((روایت که به تعبیر آقای معین : revayatنقل کردن مطلب ، یا حدیث می باشد و در تعبیر دوم خود روایت را یکی از شعب علوم ادبی عرب معرفی کرده است که همانا گرد آوردن نقل اشعار و امثال و لغات و اخبار است و در ادامه اینگونه بیان می دارند که راویان در هر چه روایت می کردند سلسله روایت خود را محفوظ می داشتند و سعی می کردند روایت آنان از اعراب بدوی مانند قمتین و تمیم و هذیل و کنایه و امثال آنها باشد واز اعراب شهر یا نزدیک شهر چیزی روایت نمی کردند.

زیرا زبان آنها فاسد شده بود و در تعبیر چهارم خود روایت را به داستان و حدیث ارجاع داده اند)) دایره المعارف معین خلاصه ی ص ۱۶۸۲. در این رهگذر فردی یا افرادی پیدا می شود که این داستان ها را تعریف می کند به این فرد راوی گفته می شود.

Ravi  (راوی) ((آنکه حکایتی ازدیگری نقل کند، روایت کننده ۲- کسی که قصیده ی شاعر را با آواز و سخن خوش نزد ملوک و بزرگان خواند )) همان ص۱۶۲۸ با وجود این تعریف می توان درک کرد که راوی غیر از اینکه داستان، حدیثی را میان جمع تعریف می کند باید سخن و آواز سخن خود را نیز نیکو کرده و کلمات را زیبا و پر طنین ادا کند و این عمل راوی باعث جلب نظر و جذب بشتر مخاطب شده؛ و مجلس تحت تأثیر داستان وجریان داستان قرار می گیرند.

از تعریف های فوق برما معلوم شد که راوی (روایت کننده) روایتی را (حدیث و حکایت، داستان) را برای جمع تعریف می کند؛ و ما در اینجا به اینکه مضمون دقیق این داستان ها چه بود و چه باید باشد اشاره نمی کنیم ولی باید بدانیم داستان، قصه، افسانه و… هر کدام چیست و بدانیم داستان سرایی در ایران تا چه میزان مورد توجه واقع شده است.

فهرست منابع و ماخذ:

   منابع فارسی

• آبوت، پورتر، «بنیان های روایت» ابوالفضل حری، فصلنامه هنر شماره ۷۸ زمستان ۱۳۷۸.
• اشرفی، م.م ، همگامی نقاشی با ادبیات در ایران از سده ۶ تا ۱۱ ه.ق، رویین پاکباز، چ اول، نگاه، ۱۳۶۷.
• اسپرگ، س، گستره و محدوده جامعه شناسی هنر و ادبیات «مقاله خاستگاه اجتماعی شعر»، فیروز شیروانلو، چ اول، توس، ۲۵۳۵.
• اتینگهاوزن، ریچارد، یارشاطر، احسان، اوج های داخشان هنر ایران، هرمز عبدالهی، رویین پاکباز، آگاه، تهران، ۱۳۷۹.
• اتینگهاوزن، ریچارد، گرابر، الگ، هنر و معماری اسلامی(۱) ۱۲۵۰-۶۵۰، یعقوب آژند، چ چهارم، سمت، تهران، ۱۳۸۳.
• بازورث و دیگران، سلسله های تاریخ ایران (سلجوقیان) یعقوب آژند، چ اول، مولی، ۱۳۸۰.
• برزین، پروین، «نقوش انسان بر روی ظروف سفالین از قرن سوم تا هشتم»، مجله هنر و مردم، شماره ۱۳، آبان ۱۳۴۲.
• برزین، پروین، «افتخارات هنری ایران در موزه های جهان برخی از آثار هنری ایران در گالری نلسون امریکا»، هنر و مردم، دوره جدید، شماره ۳۱، اردیبهشت ۱۳۴۴.
• برت، د، «هنر ایران در دوره اسلام» میراث ایران به قلم سیزده تن از خاورشناسان زیر نظر ا.ج. آربری، مترجم احمد بیرشک و دیگران، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۴۶.
• بهرامی، مهدی، صنایع ایران ظروف سفالین، انتشارات دانشگاه تهران، ۳۸.
• بهنام، عیسی، «نقاشی روی ظروف سفالین لعابدار»، هنر و مردم، دوره اول شماره ۴ بهمن ۱۳۴۱.