تعداد صفحات: ۱۸۵ | قابل ویرایش
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه
فصل اول : کلیات و مبانی نظری
بخش اول : کلیات
۱-۱) بیان مسئله …………………………. ۲
۱-۲) سوالات اصلی………………………….. ۳
۱-۳) فرضیه ها……………………………. ۳
۱-۴) قلمرو تحقیق…………………………. ۴
۱-۶ ) اهداف پژوهش………………………… ۴
۱-۷ ) روش کار تحقیق………………………. ۴
۵) پیشینه تحقیق………………………….. ۴
بخش دوم : مبانی نظری
۱-۲-۱) مفهوم ژئوپولیتیک…………………… ۷
۱-۲-۲-) کدهای ژئوپولیتیکی…………………. ۱۱
۱-۲-۳) مفهوم تهدید و فرصت…………………. ۱۲
۱-۲-۴) بحران های قومی (تبیین نظری)…………. ۱۴
۱-۲-۵) آسیای مرکزی، نام و موقعیت…………… ۱۶
فصل دوم : جغرافیای سیاسی آسیای مرکزی و دریای خزر
۲-۱) موقعیت آسیایی مرکزی …………………. ۱۹
۲-۲) روابط خارجی…………………………. ۲۱
۲-۳)نقش آسیای مرکزی در امنیت جدید خاورمیانه…. ۳۵
۲-۴) نگاهى به منابع انرژی آسیای مرکزی و حوزه خزر ۳۸
۲-۵) سازمان های منطقه ای………………….. ۴۰
۲-۶)دریای خزر……………………………. ۵۰
۲-۷) رژیم حقوقی در یای خزر……………….. ۵۹
فصل سوم : جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان
۳-۱) موقعیت جغرافیایی کشور قزاقستان………… ۶۸
۳-۲) اقلیم………………………………. ۷۰
۳-۳) منابع آب……………………………. ۷۱
۳-۴) دریاچه آرال…………………………. ۷۴
۳-۵) مشکلات زیست محیطی دریاچه آرال………….. ۷۵
۳-۶)عوارض طبیعی………………………….. ۷۸
۳-۷) بنادر مهم…………………………… ۷۸
۳-۸) شهرهای مهم………………………….. ۷۹
۳-۹) انتقال پایتخت از آلماتی به آستانه……… ۸۳
۳-۱۰) اوضاع اقتصادی………………………. ۸۴
۳-۱۱) تولیدات کشاورزی…………………….. ۸۷
۳-۱۲) انرژی……………………………… ۸۹
۳-۱۳)پیشینیه تاریخی………………………. ۹۲
۳-۱۴) جغرافیای انسانی…………………….. ۹۹
۳-۱۵) ادیان و مذاهب………………………. ۱۰۷
۳-۱۶) اوضاع اجتماعی………………………. ۱۱۳
۳-۱۷) تلویزیون در جامعه قزاقستان…………… ۱۲۶
فصل چهارم : ژئوپولیتیک قزاقستان
۴-۱) چکیده ای از جغرافیای قزاقستان…………. ۱۲۸
۴-۲)موقعیت ژئوپولیتکی قزاقستان…………….. ۱۳۰
۴-۳) کدهای ژئوپولیتیکی و تاثیر آن بر روابط کشورها ۱۳۲
۴-۴) کدهای ژئوپولیتیک منفی یا تهدیدات ژئوپولیتیکی قزاقستان ۱۳۳
۴-۴-۲) تنگناهای جغرافیایی…………………. ۱۳۳
۴-۴-۲) تنگناهای جمعیتی……………………. ۱۳۸
۴-۴-۳) مشکلات اقلیمی………………………. ۱۴۱
۴-۵) کدهای ژئوپولیتیک مثبت یا فرصت های ژئوپولیتیکی ۱۴۵
۴-۵-۱) موقعیت جغرافیایی و ارتباطی………….. ۱۴۵
۴-۶-۲) منابع طبیعی متنوع و فراوان………….. ۱۴۷
۴-۶-۳)تولید وسیع غلات……………………… ۱۵۱
۴-۶-۴) وسعت سرزمین و عمق استراتژیک…………. ۱۵۳
۴-۶-۵) انتقال پایتخت از آلماتی به آستانه……. ۱۵۴
۴-۶-۶)در اختیار داشتن میراث استراتژیک شوروی سابق ۱۵۵
۴-۶-۷) نرخ با سوادی بالا…………………… ۱۵۷
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات
۵-۱) جمع بندی و نتیجه گیری………………… ۱۵۹
۵-۲) آزمون فرضیه ها………………………. ۱۶۱
۵-۳)پیشنهادات……………………………. ۱۶۴
منابع و ماخذ…………………………….. ۱۶۶
چکیده
قزاقستان از جمله چهارده جمهوری شوروی سابق است که به دنبال فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ تحت عنوان «جمهوری قزاقستان» اعلام استقلال نمود. این کشور در بخش شمالی آسیایی مرکزی قرار گرفته و با حدود ۱۶ میلیون نفر جمعیت، وسعتی بیش از ۰۰۰/۷۰۰/۲ هزار کیلومتر مربع دارد.
در این پژوهش به مطالعه و تحلیل «فرصت ها و تهدیدهای ژئوپولیتیکی» قزاقستان پرداخته و با تدوین «کدهای ژئوپولیتیکی» این کشور به این نتیجه رسیده ایم که «تنگناهای جغرافیایی» به خصوص عدم دسترسی به آب های آزاد و «تنگناهای جمعیتی» شامل ترکیب ناموزون و نامتجانس جمعیت و تراکم جمعیت پایین مشکلات ژئوپولیتیکی زیادی برای این کشور ایجاد نموده است.
این کشور علیرغم فرصت های ژئوپولیتیکی خوبی که در اختیار دارد (ذخایر عظیم نفت و گاز، منابع طبیعی متنوع و وسعت سرزمین) به دلیل تنگناهای جغرافیایی و جمعیتی که با آنها روبرو است نمی تواند به جایگاه یک قدرت جهانی دسترسی یابد.
اهداف این پژوهش عبارتند از: ترسیم حوزه های ژئوپولیتیکی و ژئواکونومی جدید ایران در آسیای مرکزی و قزاقستان، شناخت زمینه ها و فرصت های همکاری اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران و قزاقستان، یافتن راهکارهای کاربردی برای تبدیل فرصت ها و تهدیدهای ژئوپولیتیکی قزاقستان به فرصت های همکاری این کشور با ایران.
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و روش کار بهره گیری از منابع مکتوب شامل کتب مرجع، مجلات تخصصی و سایت های اینترنتی می باشد.
مقدمه
ایران کشوری است با تمدن سه هزار ساله و یکی از چهار تمدن بزرگ و باستانی جهان می باشد که در کنار کشورهایی چون یونان ، روم ، چین و مصر قرار می گیرد و از دوران قبل از میلاد مسیح یعنی از زمان عیلامی ها و بعد مادها دارای حوزه تمدنی وسیعی بوده است و با آغاز دوران پادشاهی و به نوعی دوران هخامنشی، حوزه سیاسی و حکومتی ایران به مناطق خراسان بزرگ که شامل بخشهایی از آسیای مرکزی امروز هم می شد گسترش یافت.
بعدها با تلاش دولت های بعدی ایران و بویژه در دوره ساسانیان عمده این مناطق و سرزمین های حاشیه دریای خزر به تمدن ایران پیوستند و به صورت استان های شمالی ایران در آمدند و تا قرون اخیر یا بخشی از قلمرو سیاسی ایران محسوب می شدند و یا در ارتباط مستقیم با دولت ایران بودند.
با پایان یافتن دوران هفتاد ساله حاکمیت کمونیستی بر این منطقه و ظهور پدیده شگرف فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در آخرین سال های قرن بیستم، که به همسایگی جدید ایران با دولتهای تازه استقلال یافته ی آسیای مرکزی (و قفقاز) منجر شد، مردم ما و حتی محققین و دانشگاهیان، به یکباره با همسایگانی جدید مواجه شدند که شناخت کمی از ایشان داشتند.
اما با تاریخ این سرزمین تا حدودی آشنا بودند. توجه به همسایگی ایران در دریای خزر با چهار کشور قزاقستان، ترکمنستان، روسیه و آذربایجان و سابقه تاریخی و فرهنگی خود در منطقه، منافع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی زیادی برای ما خواهد داشت. برای ایران تنظیم روابط با کشورهای آسیای مرکزی یک ضرورت است.
بیان مسئله
«یکی از مسائلی که در استراتژی ملی کشورها در نظر گرفته می شود، بررسی، مطالعه و تحلیل امکانات و توانایی های ناشی از عوامل مختلف جغرافیایی – انسانی یک کشور تحت عنوان «فرصت های ژئوپولیتیکی» و مشکلات و محدودیت های آن کشور تحت عنوان «تهدیدهای ژئوپولیتیکی» است که از آن به عنوان تدوین «کدهای ژئوپولیتیک» یاد می شود.
این عوامل ژئوپولیتیکی با توجه به نقشی که در افزایش یا کاهش قدرت و منافع ملی یک کشور دارند هم می توانند به صورت عوامل مثبت (با کارکرد مثبت)، قدرت یک کشور را افزایش داده و هم می توانند به صورت عوامل منفی (با کارکرد منفی)، قدرت یا منافع ملی آن کشور را به چالش بکشانند.
تدوین کدهای ژئوپولیتیک یا «استراتژی ژئوپولیتیکی» علاوه بر اینکه پایه و اساس سیاست خارجی کشور را تشکیل می دهد، همچنین مشخص می کند که یک کشور با توجه به وزنی که در سطح جهانی، منطقه ای یا محلی دارد چگونه قدرتی به حساب می آید و بر اساس آن کدامیک از کدهای سه گانه مذکور را می توان برای آن کشور تدوین نمود.
با پیدایش دولتهای جدید در آسیای مرکزی، قزاقستان از جمله کشورهایی است که بدلیل موقعیت و ویژگی های خاص ژئوپولیتیکی، مورد توجه قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای قرار گرفته است. در این پژوهش به مطالعه و بررسی ویژگی های یاد شده بر پایه ی تقسیم بندی فوق می پردازیم و کدهای ژئوپولیتیکی کشور قزاقستان را در دو قالب فرصت ها و تهدیدات بیان خواهیم کرد.
وضعیت ژئوپولیتیکی قزاقستان بدلایل مختلف با دیگر کشورهای آسیای میانه تفاوت دارد و این کشور را می توان مهمترین کشور این منطقه دانست زیرا این سرزمین همواره مکمل استراتژی اقتصادی و استراتژی دفاعی قدرتهای همجوار و قدرتهای فرامنطقه ای بوده است.
ژئوپولیتیک و ژئواستراتژی
ژئواستراتژی مفهومی بسیار مرتبط با ژئوپولیتیک دارد. می توانیم واژه ژئواستراتژی را کاربرد ژئوپولیتیک در برنامه ریزی نظامی در بالاترین سطح به منظور استفاده بهینه از منابع دفاع ملی تعریف کنیم.
با توجه به گسترش حیطه عملیات نظامی در نیمه اول قرن بیستم وامکان نامحدود شدن جنگها، ژئو استراتژی وظیفه جغرافیای نظامی را در سطح کلان در چنین جنگ هایی بر عهده گرفت. ژئواستراتژی علم کشف روابط حاکم بین استراتژی و محیط جغرافیایی است.
مفهوم ژئواستراتژی پس از پایان جنگ سرد به لحاظ اهداف دچار تغییر و تحول گردید. با تجزیه و تحلیل همه جانبه ژئواستراتژی این امکان فراهم می شود که بسیاری از تحولات ژئوپولیتیکی و دگرگونی در روابط بین الملل را در سطح استراتژیک درک کرد.
کدهای ژئوپولیتیکی
«یکی از مسائلی که در استراتژی ملی کشورها در نظرگرفته می شود، مشخص کردن شرح وظایف حکومت در امور سیاسی و به ویژه سیاست بین الملل است، که اصطلاحا” آن را «استراتژی ژئوپولیتیک» یا تدوین «کد ژئوپولیتیک» برای کشور می نامند، بدین صورت که یک کشور با توجه به وزنی که در سطح جهانی، منطقه ای و محلی دارد، شرح وظائف خود را دراستراتژی ملی اش تعیین می کند.
اگر کشوری یک قدرت جهانی است، کدی جهانی و چنانچه یک قدرت منطقه ای است، کدی منطقه ای و اگر هیچ یک از دو ویژگی بالا را ندارد فقط کد محلی را برای خود تدوین می کند.» (فرجی، ۱۳۸۳، ۱۶)
امروزه، کد ژئوپولیتیک را معادل روانشناسی سیاسی می دانند. در حالیکه کد ژئوپولیتیک در واقع می خواهد چهارچوبی را طراحی کند که استراتژی ملی در درون آن حرکت کند. کدهای ژئوپولیتیکی یک کشور ممکن است توانمندی ها یا آسیب پذیری های آن کشور را تشکیل دهند، که دولت ها براساس این عوامل، سیاست خارجی خود را تدوین می کنند.(علیپور، ۱۳۸۳، ۶۶)
کدهای ژئوپولیتیک با توجه به نقشی که در افزایش یا کاهش قدرت ملی یک کشور دارند هم می توانند به صورت عوامل مثبت (با کارکرد مثبت)، قدرت یک کشور را افزایش داده و فرصت های ژئوپولیتیکی آن کشور به حساب آیند وهم می توانند به صورت عوامل منفی (با کارکرد منفی)، تهدیدات ژئوپولیتیکی محسوب شده و قدرت یک کشور را به چالش بکشانند.
فهرست منابع
- آشنایی با کشورهای مستقل مشترک المنافع-گیتا شناسی ص ۱۰.
- آکینر، شیرین، (۱۳۶۷)، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، تهران، ترجمه محمد حسین آریا.
- ابوالحسنی، صالح، (۱۳۸۲)، جمهوری قزاقستان، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه.
- افشردی، محمد حسین، (۱۳۸۱)، ژئوپولیتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری ایران، تهران، انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
- بوداغ ف، بوداغ، (۱۳۷۴)، خزر دریا یا دریاچه، تهران، مجله مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز، شماره ۱۰
- بوزان-ویور-دو ویلد، باری-اولی-پاپ، (۱۳۸۶)، چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی – یونسکو – دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی – تهران – ۱۳۷۴ .
- جعفری ولدانی، اصغر، (۱۳۸۱)، ژئوپولیتیک جدید دریای سرخ و خلیج فارس، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه.
- سیف زاده، سید حسین، (پاییز ۱۳۷۸)، قفقاز و تراژدی لاینحل هویت ملی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز
- عبداله خانی، ع، عصاریان نژاد، ح، ۱۳۸۵، تهدید در نظریه‌های امنیت، مجله مطالعات دفاعی استراتژیک، شماره آذر ماه،
- عزتی، عزت اله، (۱۳۷۱)، ژئوپولیتیک، انتشارات سمت.
- عزتی، عزت اله، (۱۳۷۳)، ژئواستراتژی، تهران، انتشارات سمت.
