تعداد صفحات: ۱۶۰ | قابل ویرایش
فهرست مطالب پایان نامه گاه نگاری سفال های تپه پردیس
عنوان صفحه
فصل اول : ویژگی های جغرافیایی دشت تهران
۱-۱ مقدمه ………………………………………………………………….. ۲
۱-۲ ویژگی های جغرافیایی دشت تهران …………………………………… ۴
فصل دوم : مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناسی در دشت تهران
۲-۱ نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران …………….. ۹
فصل سوم : معرفی استقرارهای دشت تهران
۳-۱ تپه صادق آبادی ………………………………………………………. ۱۶
۳-۱-۱ توصیف سفال ……………………………………………………… ۱۷
۳-۱-۱-۱ نقوش هندسی …………………………………………………… ۱۸
۳-۱-۱-۲ نقوش حیوانی …………………………………………………… ۱۸
۳-۲ تپه فخر آباد …………………………………………………………… ۱۹
۳-۳ تپه معین آباد ………………………………………………………….. ۲۰
۳-۴ تپه نوده ……………………………………………………………… ۲۱
۳-۵ تپه ده ماسین ………………………………………………………….. ۲۲
۳-۶ تپه احمد آباد ………………………………………………………….. ۲۳
۳-۷ تپه ارسطو ……………………………………………………………. ۲۵
۳-۷-۱ تپه پیش از تاریخی ارسطو ……………………………………….. ۲۵
۳-۷-۲ سفال ……………………………………………………………….. ۲۷
۳-۸ تپه پویینگ……………………………………………………………. ۳۰
۳-۸-۱ تپه پویینگ ………………………………………………………… ۳۰
۳-۸-۲ تاریخچه مطالعات تپه پویینگ …………………………………….. ۳۱
۳-۹ تپه مافین آباد …………………………………………………………. ۳۴
۳-۱۰ تپه شغالی پیشوا …………………………………………………….. ۳۵
۳-۱۰-۱ سفال ……………………………………………………………… ۳۶
۳-۱۱ تپه سفالین پیشوا…………………………………………………….. ۳۷
۳-۱۱-۱ محوطه باستانی سفالین ………………………………………….. ۳۷
۳-۱۲ تپه چشمه علی ……………………………………………………… ۳۸
۳-۱۲-۱ تاریخچه و نتایج حفاری چشمه علی …………………………….. ۳۸
۳-۱۲-۲ نقش سفال ……………………………………………………….. ۴۷
۳-۱۲-۲-۱ نوسنگی جدید …………………………………………………. ۴۷
۳-۱۲-۲-۲ کالکولتیک انتقالی ………………………………………………. ۴۸
۳-۱۲-۲-۳ کالکولتیک جدید ………………………………………………. ۵۵
۳-۱۳ تپه پردیس ………………………………………………………….. ۵۹
۳-۱۳-۱ لایه نگاری تپه پردیس ………………………………………….. ۶۰
۳-۱۳-۲ گاه نگاری نسبی تپه پردیس بر اساس ترکیب سفالها ……………. ۶۴
۳-۱۳-۳ گاه نگاری مطلق تپه پردیس …………………………………….. ۶۶
۳-۱۳-۴ توصیف سفال ……………………………………………………. ۶۷
۳-۱۳-۴-۱ دوره پارت ……………………………………………………. ۶۸
۳-۱۳-۴-۲ دوره کالکولتیک قدیم …………………………………………… ۶۹
۳-۱۳-۴-۳ دوره انتقالی کالکولتیک ………………………………………… ۷۰
۳-۱۳-۴-۴ دوره نو سنگی جدید ………………………………………….. ۷۹
فصل چهارم : گاه نگاری مقایسه ای سفالها تپه پردیس و
مقایسه آن با استقرارهای پیش از تاریخ دشت تهران
۴-۱ نتیجه گیری …………………………………………………………… ۸۵
۴-۲ دوره نوسنگی جدید …………………………………………………… ۸۶
۴-۳ دوره انتقالی کالکولتیک ……………………………………………….. ۸۷
۴-۴ دوره کالکولتیک قدیم …………………………………………………… ۸۸
منابع……………………………………………………………………….. ۱۶۰
چکیده گاه نگاری سفال های تپه پردیس
دشت تهران که از منظر جغرافیای باستان شناختی جز شمال فلات مرکزی ایران محسوب می گردد یکی از متسعد ترین مناطقی است که قدیمی ترین جوامع روستایی خاورمیانه را در خود جای داده است . از توزیع جمعیت جوامع انسانی دوره پارینه سنگی جدید ، میان سنگی و نو سنگی اولیه ( به عبارتی نوسنگی قبل از سفال ) ساکنان شمال فلات مرکزی اطلاع چندانی در دست نیست ولی در حدود ۸۰۰۰ سال قبل شاهد رشد و افزایش بی سابقه جمعیت در پایکوه های سلسله جبال البرز جنوبی می باشیم که تا حدود ۵۰۰۰ سال قبل تداوم داشت.
این جوامع که از رشد بالایی برخوردار بودند به ناگاه در آغاز دوره شهر نشینی متوقف شده اند و اثری از آنها نیست . یک چنین گسستی و تفاوت در ظهور ساختار سیاسی و اجتماعی جوامع شمال فلات مرکزی بنگریم . همچنین چون متاسفانه در سالهای اخیر در دشت تهران کاوشهای علمی و هدفمندی صورت نگرفته بود.
با توجه به کاوشهای اخیر تپه پردیس و تپه چشمه علی و ارایه گاهنگاری مطلق با استفاده از کربن ۱۴ و همچنین مطالعات میان رشته ای مانند استخوان جانورشناسی و گیاه شناسی و همچنین مطالعت زمین باستان شناسی ، دریچه ای نو به مطالعات باستان شناسی در این حوزه باز نمود و با ارائه سوالات و فرضیات جدید سعی در هرچه علمی تر کردن این مطالعات در این بخش از ایران نمود.
مقدمه
با مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناختی در فلات مرکزی ایران در می یابیم که بیشتر این مطالعات در دشت قزوین و شمال شرقی فلات متمرکز بوده است و در دشت تهران تا سالهای اخیر مطالعات اندکی صورت پذیرفته است.
دشت حاصلخیز تهران در شمار یکی از مناطق مهم و کلیدی باستانی است که از دوره پارینه سنگی تا بحال و بطور پیوسته جمعیت های انسانی مختلفی را در خود جای داده است. این جوامع نقش اساسی در شکل گیری اولین هسته های حکومتی در هزاره پنجم و چهارم ق .م داشته اند. همین مطالعات اندک باستان شناسی در چند دهه اخیر بیانگر اهمیت دشت تهران در دوره های تاریخی و اسلامی نیز می باشد. وجود شهرری بعنوان پایتخت ایران در دوره های مختلف تاریخی خود گواه این واقعیت است.
نگارنده در این پایان نامه سعی در معرفی مناطقی که در سالهای اخیر مورد بررسی و حفاری قرار گرفته اند نموده است. به علت غنای سفالهای بدست آمده از تپه پردیس (که تمام ادوار مس و سنگ را شامل میشود) من به مقایسه سفالهای این تپه با طیف وسیعی از مناطق دیگر دشت تهران مانند .تپه صادق آبادی.، . معین آباد. ، فخرآباد. و غیره نموده ام. نتیجه این مطالعات پایان نامه ای است که هم اکنون در دست دارید. این پایان نامه در چهار فصل به صورت زیر تنظیم شده است،
در فصل اول به مطالعات جغرافیایی دشت تهران پرداخته ام. به دلیل وجود ارتفاعات متعدد، دشت ری همواره از منابع آبی مطمئنی برخوردار و کانونی برای زندگی انسانها بوده است . فصل دوم به تاریخچه مطالعاتی که در گذشته در این دشت صورت گرفته اختصاص دارد. در فصل سوم به معرفی بیشتر مناطق مورد بررسی و یا حفاری شده این دشت پرداخته ام. به دلیل اهمیت تپه چشمه علی به صورت کامل به مطالعات پیش از انقلاب و پس از انقلاب آن همت گمارده ام.
مهمترین این مطالعات در تپه چشمه علی توسط اشمیت انجام شده که فقط دو خبرنامه با گزارشی محدود از آن منتشر شده است. با مرگ دلخراش اشمیت در سانحه هوایی نتایج کارهای او در این محوطه منتشر نشده است لذا آگاهی ما از چگونگی شکل گیری فرهنگ ها، الگوی استقرار و به طور کلی تطور فرهنگی اقتصادی اجتماعی و سیاسی جوامع این منطقه بسیار اندک بوده است.
ویژگی های جغرافیای دشت تهران
ماسیف عظیم البرز که در دوران چین خوردگی الپی تکوین یافته با قللی مرتفع و دره های عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی ۶۰۰ کیلومتر بین دریای خزر و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب به وسیله دره عمیق سفیدرود از کوههای طالش جدا شده از سوی شرق به کوههای خراسان می پیوندد و حبله رود آنرا به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند.
ارتفاع و عرض رشته کوههای البرز متفاوت است. عریض ترین و مرتفع ترین ناحیه این کوهستان ها قله دماوند در البرز میانی یا اصلی است و هر چه از دو سوی آن به دو طرف شرق و غرب پیش برویم هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته می شود. ارتفاعات البرز دارای دو دنیای اقلیم نباتی متمایز در دو سوی شمالی و جنوبی خود می باشد.
اگر بر روی یکی از قلل این کوهستان بایستیم و به دو جبهه شمالی و جنوبی بنگریم بسهولت خواهیم دید که دو قضیه متفاوت اقلیمی و پوشش گیاهی در آن به وضوح مشاهده می شود. دامنه های شمالی با پوشش انبوه از نباتات و درختان جنگلی انبوه و دامنه جنوبی خشک و بدون درخت و نبات می باشد.
چون البرز تا دریای خزر فاصله چندانی ندارد اختلاف سطح موجب پیدایش جریانات جوی و رگبارها و بارانهای طولانی شدید می شود که به طور مداوم جبهه های شمالی مشرف به دریا را مورد حمله قرار می دهد، در حالی که همین ارتفاعات غالبا مانع بزرگی برای گذشتن بخارهای دریای خزر و جریانات جوی بسوی حاشیه های جنوبی می گردد و در این صورت است که تقسیم آب و رطوبت یکی از نقش های بارز این رشته کوهستانها می باشد. دشت تهران درست در بخش جنوبی البرز مرکزی و در ارتفاع ۱۱۹۱ متر از سطح دریاهای آزاد جهان قرار گرفته است. در حد شمالی این دشت رودخانه های لار ، جاجرود، و کرج جاری می باشند و البرز مرکزی را به سه قسمت تقسیم می کند.
نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران
بررسی های باستان شناختی در تپه چشمه علی با ورود دمورگان باستان شناس فرانسوی به این منطقه آغاز شد.(واندنبر،۱۹۵۹، . ۱۲۱). وی در سالهای ۱۲۹۱و ۱۲۹۲ ه.ش نخستین بار دست به تحقیقات باستان شناختی در این محوطه زد. تحقیقات دمورگان را در سال ۱۳۰۳ ه.ش دایت وابسته امور سفارت فرانسه در ایران دنبال کرد.در سال ۱۳۱۲ ه.ش اریک اشمیت پس از پایان کاوش در تپه حصار از طرف موزه دانشگاه فیلادلفیا با مشارکت موزه هنرهای زیبای شهر بوستون و بنیاد ویلیام بویس به سرپرستی هیئت باستان شناختی ری در جنوب تهران منصوب شد.
این حفاری طی سالهای ۱۵-۱۳۱۳ ه.ش در سه فصل انجام شد اما بر اثر در گذشت اشمیت در سال ۱۹۶۴ نتیجه این کاوش مهم که از قدیمی ترین زمانها تا سده نهم هجری دوران اسلامی را در بر می گیرد تاکنون به چاپ نرسیده است. تنها اطلاعات قابل استفاده از این حفریات گزارشهای کوتاه بسیار کوتاهی است که در بولتن موزه دانشگاه فیلادلفیا چاپ شده است.
کاوشهای اشمیت در چشمه علی مشخص نمود که جوامعی در حدود ۷۰۰۰ سال قبل در پایکوه های جنوبی دشت تهران استقرار یافته بودند که مشخصه فرهنگی آنان سفال قرمز رنگی بوده است که بعدها بنام سفال نوع چشمه علی معروف گشت. نخستین طبقه بندی دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را با توضیحاتی کلی که از چند سطر تجاوز نمی کند کاوشگر آن اریک اشمیت در سال ۱۳۱۶ ه.ش ارائه کرد.(اشمیت،۱۹۳۵-۱۹۳۶)
منابع
- فاضلی، حسن، بررسی استقرارهای دوران نوسنگی و کالکولتیک در دشت ری، ۱۳۷۸
- ملک شهمیرزادی، صادق، ایران در پیش از تاریخ، ۱۳۷۸، چاپ اول، تهران، معاونت پژوهشی میراث فرهنگی کشور.
- حاتمی،ابوالقاسم،گزارش پژوهشی بررسی و شناسایی آثار باستانی-فرهنگی حوزه فرمانداری ورامین،۱۳۸۲،جلد چهارم،اداره کل میراث فرهنگی استان تهران
- افروند،پوربخشنده،قدیر،خسرو،گزارش پژوهشی بررسی و شناسایی آثار باستانی و تاریخی-فرهنگی حوزه فرمانداری ری،۱۳۸۱،جلد سوم،اداره کل میراث فرهنگی استان تهران
- حاتمی،ابوالقاسم،گزارش پژوهشی بررسی و شناسایی آثار باستانی-فرهنگی حوزه فرمانداری ورامین،۱۳۸۲،جلد پنجم،اداره کل میراث فرهنگی استان تهران
- فاضلی،حسن،مجله علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،۱۳۸۰.
- فاضلی نشلی، حسن، کانیگهام، رابین ، ولی پور، حمید رضا، یانگ روث، گیلمور، گوین، مقصودی، مهران، ۱۳۸۶، گزارش مقدماتی فصل دوم کاوش محوطه باستانی تپه پردیس۸۵-۱۳۸۴، گزارشهای باستان شناسی (۷)، ویژه نامه نهمین گرد همایی باستان شناسی ایران، جلد اول، صفحه ۴۰۶-۴۳۷
- حصاری مرتضی، اکبری حسن،گزارش مقدماتی کاوش محوطه باستانی سفالین پیشوا ،گزارشهای باستان شناسی (۷)،۱۳۸۶، جلد اول، پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری
- حصاری مرتضی ، علی یاری احمد، اکبری حسن، گزارش لایه نگاری و تعیین حریم در محوطه باستانی شغالی پیشوا، گزارشهای باستان شناسی (۷)،۱۳۸۶، جلد اول، پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری
- فاضلی نشلی، حسن؛ ۱۳۸۵، باستان شناسی دشت قزوین از هزاره ششم تا هزاره اول قبل از میلاد، انتشارات دانشگاه تهران
- فاضلی نشلی،حسن،۱۳۸۳،گزارش مقدماتی کاوش محوطه باستانی تپه پردیس و بررسی های باستان شناسی دشت تهران
