مقاله سنگ شناسی (کلیات سنگهای رسوبی، آذرین و دگرگونی)

تعداد صفحات: ۵۶ | قابل ویرایش

بافت در سنگهای آذرین

بافت سنگهای آذرین به اندازه، شکل، چگونگی قرار گرفتن و رابطه فیزیکی کانیهای موجود در سنگ اشاره می کند.  برخی سنگها از بلورهای بسیار دانه درشت ساخته شده اند ، بلورهای سازنده برخی دیگر بسیار ریز بوده و گروهی مخفی بلور و یا فاقد بلور می باشند. به طور کلی سنگ‌های آذرین دارای یکی از بافت‌های درشت بلور، ریز بلورو یا شیشه‌ای هستند.

بافت پورفیری:  بافت پورفیری یکی از معمولی‌ترین و فراوانترین بافتهای سنگهای آتشفشانی (ولکانیک) است. در این سنگها بلورهای درشت در یک زمینه‌‌ی ریزدانه و یا شیشه‌ای قرارگرفته‌اند. این اختلاف اندازه‌‌ی بین بلورها و زمینه سنگ ناشی از تغییر شرایط تبلور ماگما است. بلورهای درشت در اعماق زمین به آرامی شکل می‌گیرند و در اثر خروج ناگهانی مواد مذاب و سردشدن سریع آن در سطح زمین، زمینه ی‌ ریزبلور یا شیشه‌ای شکل می‌گیرد. این بافت معمولاً در سنگهای آتشفشانی، دایکها، سیلها، و یا توده‌های نفوذی کوچک دیده می‌‌شود.

بافت درشت بلور یا فانریتیک: در اثر انجماد آرام مواد مذاب در اعماق زمین، بلورها فرصت کافی برای رشد پیدا می کنند و گاهی طولشان به چندین سانتی متر نیز می رسد.

مشخصات ماگما

ترکیب : ماگما از عناصرSi, Al , Ca, Na, K, Fe, Mg, H, O تشکیل شده است. مهمترین ترکیبات موجود در ماگما AL2o3,Sio2,H2o,Cao می‌باشند. سنگهای آذرین درونی نمی‌تواند معرف خوبی برای ترکیب شیمیایی ماگما باشند چون کانیهای مختلف بسته به نقطه انجماد خود در مراحل مختلف از ماگما جدا می‌شوند و سنگهای متفاوتی را تشکیل می دهند.

به همین خاطرنماینده و نشانگر قسمت خاصی از ماگما می‌باشد ولی اگر گدازه به سرعت سرد شود در این حالت مراحل تفریق ماگما صورت نگرفته و این دسته سنگها به ترکیب واقعی ماگما نزدیک‌تر هستند. با بررسی این دسته گدازه‌ها آنها را به سه دسته کلی که ۴۵ تا ۷۵ درصد وزنی آنها را سیلیس تشکیل می‌دهند تقسیم کرده‌اند.

۱) ماگمای بازالتی (ماگمای بازیک ) ۲) ماگمای آنذریتی (ماگمای حد واسط) ۳)ماگمای ریولیتی (ماگمای اسیدی)

گازهای محلول در ماگما در حدود ۵% ماگما را تشکیل می‌دهند. تعیین نوع و مقدار واقعی آنها بسیار مشکل است ولی می‌توان مهمترین آنها را، بخار آب همراه با دی‌اکسیدکربن دانست که ۹۰% گازهای خروجی آتشفشانها را تشکیل می‌دهد.

بازالت (سنگ سیاه)

یک سنگ سخت و سیاه و دانه ریز ولکانیکی با کمتر از ۵۲% سیلیس(SiO2) است. بافت سنگ‌های بازالت می‌تواند حفره‌دار و یا متراکم باشد. این ماگماها به دلیل کم بودن میزانSiO2، ویسکوزیته‌ کمی دارند. به همین دلیل گدازه‌های بازالتی بر روی زمین می‌توانند سطحی تا حدودKM 20را بپوشاند.

بازالت‌ها که معادل بیرونی گابرو به شمار می‌روند فراوانترین سنگ آذرین بیرونی در پوسته اقیانوس‌ها هستند در صورتی که ماگمای بازالتی در زیر آب فوران نمایند اشکال ویژه‌ای را که به گدازه‌های بالشتی(Pillow lava) معروفند ایجاد می‌‌کند. وجود این اشکال در توالی‌های سنگی قدیمی در شناسایی محیط‌های دریایی و آبی قدیمی به زمین‌شناسان کمک فراوانی می‌کند.

فراوانترین کانی‌های سازنده‌ی این سنگ عبارتند از، الیوین، پیروکسن و پلاژیوکلاز. رنگ بازالت بر اساس میزان و نوع کانی‌های موجود در سنگ بخصوص الیوین می‌تواند از خاکستری روشن تا خاکستری تیره و سیاه تغییر نماید. دمای گدازه‌های بازالتی معمولاً بین ۱۱۰۰ تا ۱۲۵۰ درجه‌ی سانتیگراد می‌باشد. در صورتی که گدازه‌های بازالتی به سرعت سرد شوند یک نوع شیشه‌ بازالتی سیاهرنگ می‌سازد که تاکی‌لیتtachylite نامیده می‌شوند.

گرانیت (سنگ خارا)

فراوانترین و معمولی‌ترین سنگ پلوتونیک در نواحی قاره‌ای که سازنده‌ی بزرگترین باتولیت‌های جهان محسوب ‌می‌شوند. با توجه به گرانیتی بودن پوسته‌ی قاره‌ها می‌توان نتیجه گرفت که اغلب این سنگ‌های اسیدی از ذوب پوسته تشکیل شده‌اند. گرانیت‌ها سنگ‌هایی به رنگ روشن با کوارتز فراوان ( حداقل ۲۵% ) و دانه درشتند.

طول بلور کانی‌های سازنده‌ی این سنگ‌ها ممکن است به چندین سانتی‌متر نیز برسد وجود این بلورهای درشت تجزیه سنگ را تسهیل کرده و در اثر تجزیه فلدسپات، آنها به کائولن تبدیل می‌‌شود تبدیل می‌شود. کانی‌های اصلی سازنده‌ی آنها عبارتند از کواتز، فلدسپات، آمفیبول و بیوتیت.

کانی‌های آپاتیت، زیرکن، تورمالین، توپازو ……. به صورت کانی‌های فرعی در گرانیت‌ها یافت می‌گردند. سختی‌ و مقاومت‌ گرانیت‌ سبب شده که از آن به طور گسترده در تزئین ساختمان‌ها و سنگ‌فرش پیاده‌رو‌ها و …. به عنوان سنگ نما استفاده گردد. نام گرانیت از کلمه گرانوم Granum به معنی دانه گرفته شده ‌است.