تحقیق ساختار، زیرساخت و ملزومات توسعه فناوری در ایران

تعداد صفحات: ۳۴ | قابل ویرایش

چکیده

بررسی‌های به عمل آمده از وضعیت علم و فناوری در کشور در اسناد برنامه‌های سوم و چهارم توسعه و ارزیابی انجام گرفته از چهار ساله اول برنامه سوم توسعه و نیز مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد که متأسفانه ساختار مناسب علوم و فناوری در کشور بصورت فرابخشی بوجود نیامده و اکثر مطالعات آنرا به عنوان یک عامل بازدارنده می‌دانند.

بررسی تحلیلی ساختار، زیر ساخت و ملزومات توسعه فناوری در ایران نشان میدهد که این سه ستون اصلی متاسفانه در زوایای گوناگونی دچار اخلال و اشکال گردیده و با وضعیت موجود و تداوم آن انتظار هماهنگی این زمینه توسعه با سایر زمینه های دیگر رشد وتوسعه به تحقق نخواهد پیوست.

این مقاله با نگاهی بنیادی و روشی تحلیلی مبتنی بر محتوا و با الگو گرفتن از مطالعات مروری در نظر دارد تا به گونه ای علمی ساختار، زیر ساخت و ملزومات توسعه علمی و فناوری کشور را به نقد بکشد. در پایان این مطالعه نیز براساس مطالب متن به هشت تاکید در سیاستگذاری و برنامه ریزی در راستاس تقویت نظام علمی و فناوری کشور بسنده شده است.

مقدمه

جهان در نیم قرن اخیر شاهد تحولات و دگرگونیهای گسترده ای در عرصه علوم و فناوری و توسعه اقتصادی، اجتماعی کشورها بوده است. منشاء این دگرگونیها سه نیروی متعامل: جهانی شدن اقتصاد و گسترش سریع موافقتنامه‌های تجاری بین کشورها، توسعه شتابان علوم و فناوری بطور عام و انقلاب در فناوری اطلاعات و تحول در مفاهیم دانش و انقلاب معرفت شناختی هستند. حاصل این دگرگونیها ظهور فاز جدیدی از توسعه را منجر گردیده که اصطلاحاً اقتصاد مبتنی بر دانش نامیده می‌شود.

تحولات جهانی و توسعه پایدار مبتنی بر توسعه دانش و مدیریت، فضای رقابت را در عرصه جهانی به شدت گسترش داده و لزوم تغییر و تحولات در محیط منطقه‌ای و جهانی را پدید آورده است.

روند تحولات فناوری در جهان

از نظر عده زیادی از دانشمندان جهان بدون کار، مقطع جدیدی از تاریخ بشریت است که هم اکنون آغاز شده است و باید بررسی نمود که برندگان و بازندگان این مقطع از تاریخ چه کسانی هستند.

آیا انقلاب تکنولوژیک به تحقیق رؤیای آرمانشهر دیرپا می‌انجامد که ماشین‌آلات، جایگزین کار آدمی می‌شود و در نهایت با آزادسازی انسان او را به دوران «پس بازار» هدایت می‌کند؟ تحولاتی که از نظر تاریخی در عرصه تکنولوژی صورت گرفته موجب دگرگونیهای عمیق اجتماعی و اقتصادی گردیده است.

کشف نیروی بخار در ابتدا توانست دگرگونی عظیمی را در عرصه تولید پدید آورد و سپس با جایگزینی ذغال سنگ با نفت و کشف الکتریسیته توانستند بار عظیم کار را از دوش آدمی برداشته و بر دوش ماشین بگذارند و با پایان یافتن جنگ جهانی دوم، اختراع کامپیوتر و روباتها، توسط عده‌ای از دانشمندان به عنوان سومین رویداد بزرگ جهان شمرده شدند.

بدون تردید کامپیوترها قادر به اعمال پیچیده‌ای هستند که باید با برداشتی جدید با آنها برخورد نمود و هم اکنون عده‌ای معتقدند که به زودی تواناییهای رایانه می‌تواند از هوش انسان پیشی گیرد.

هم اکنون دانشمندان معتقدند که تا پایان نیمه اول قرن بیست و یکم این امکان وجود خواهد داشت که کامپیوترهای انسان‌گونه با ایجاد تصاویر سه بعدی لیزری و زنده، قادر به ارتباط با انسان‌های واقعی در زمان و مکان واقعی شوند به نحوی که حتی شاید از انسانهای واقعی هم قابل تشخیص نباشند و این موجودات جدید هوشمند سزاوار عزت و احترام خواهند بود.

مروری بر مطالعات رقابت پذیری و فناوری

هرچند اولین مباحث طرح شده در مورد عوامل مؤثر بر توسعه تکیه بر مزیتهای نسبی و صرفه های اقتصادی ناشی از عملکرد جمعی را دارد، اما در اواخر قرن بیستم بسیاری از محققان دانشگاهی ، دست اندرکاران سرمایه گذاری ، صاحبان صنایع و نیز مدیران و سیاستگذاران صنعتی و منطقه ای به باور مشترکی در خصوص توسعه رسیده بودند ، « رقابت پذیری » و مخصوصاٌ «رقابت پذیری بین المللی » کلید طلایی بود که مجموعه مطالعات قرن بیستم بدان دست یافته بودند. ( ۲۰۰۰ Willoughby)

این مفهوم پس از انتشار کتاب « مزیت رقابتی » میشل پورتر در سال ۱۹۸۰ به سرعت بسط و توسعه یافت  . خود پورتر در سال های بعد این مفهوم را به نحوه بهتری پرورش داد و معرفی  نمود.

بیشتر محققینی که موضوع رقابت پذیری و ایجاد مزیت های رقابتی را مورد بررسی قرار داده اند به نوعی راه پورتر را ادامه داده و همگی آنان به یک پاسخ معنی دار دست یافته اند و آن عامل « نوآوری های فناورانه » می باشد که به عنوان محور اصلی قدرت رقابت پذیری بنگاه و به دنبال آن اقتصاد ملی است ( ۱۹۸۴ ، Dosi ) .از این روی رقابت بین المللی در نوآوری فناورانه و نیز تجارت فناورانه ، هسته مرکزی مطالعات و سیاست گذاری های بازارگرا گردید ( ۲۰۰۰ ، Dodgson ).

مبانی نظری توسعه فناوری از دیدگاه مکاتب

عوامل مؤثر در فرآیند توسعه فناوری، شامل کشش تقاضا و فشار عرضه است و تعامل بین محرکه‌ها (انگیزش‌ها) توانمندی‌ها و نهادهای مرتبط نیز به توسعه فناوری می‌انجامد.

مبانی نظری فرآیند توسعه فناوری در مکاتب مختلف مورد توجه قرار گرفته و اقتصاددانان بعد از دوره کلاسیک نیز مفهوم و مصداق فناوری را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. این نظریه را از جنبه‌ فناوری، می‌توان به نظریه‌های تولید نئوکلاسیک، نوآوری نئوکلاسیک و رشد درون‌زا تقسیم نمود.

اقتصاددانانی که از نظریه انقلابی شومپیتر در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی پیروی نمودند، نظریه‌ای را شکل دادند که به آن نظریه اقتصاد تکاملی اطلاق می‌گردد. نظریه فوق نیز به دو نظریه نهادگرا و طبیعت‌گرا قابل تقسیم است. شومپیتر دو نظریه مختلف را در رابطه با توسعه فناوری ارائه داده است. این نظریه‌ها به الگوی تخریب خلاق و انباشت خلاق معروف هستند (حاجی حسین، ۱۳۸۳).

منابع

منابع فارسی

1. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (۱۳۸۳)، «گزارش اقتصادی سال ۱۳۸۲ و نظارت بر عملکرد چهار ساله اول برنامه سوم توسعه»، جلد دوم (حوزه‌ی فرابخشی)، بخش دوم، فصل سی و دوم پژوهشی ۱۲۲۹-۱۲۰۳.
2. معاونت فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، (۱۳۸۳)، «پیشنهادیه مقدماتی سند توسعه فناوری».
3. مضطرزاده، فتح‌اله، (۱۳۸۲)، «زمینه‌سازی برای دستیابی به نظام توسعه فناوری» فصلنامه ستاد پیشبرد علوم-ایران ۱۴۰۰، علم و آینده، سال دوم، شماره ۶، صفحات ۱۴-۱۲.
4. میلی منفرد،‌ جعفر (۱۳۸۱)، «فرآیند توسعه فناوری»‌ جلد دوم سیاستها و راهبردهای علم، فناوری و فرهنگ،‌ مجموعه مقالات چهل و چهارمین نشست رؤسای دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی، تهران، صفحات ۶۹-۶۸.
5. میرزاده، حمید، (۱۳۸۱)، «نقش حیاتی شورای ملی علوم و فناوری در افزایش بخش علم و فناوری ایران» صفحات ۸۲-۷۹.
6. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مجله تحقیقات و فناوری
7. صدیق، محمد جعفر و همکاران (۱۳۸۱)، «نقش پارکهای تحقیقاتی در توسعه تحقیقات دانشگاهی»، صفحه ۲۱۴.
8. شریعتی‌نیاسر (۱۳۸۱)، «مراکز رشد (انکوباتورها)؛ زمینه‌ساز اشتغال پایدار»
9. سالاری، امین و همکاران، (۱۳۸۲)، «فن بازار، بستر مبادلات تکنولوژی»، پارک فناوری پردیس با همکاری نشر آتنا، صفحات ۱ و ۳۹-۳۸.
10. حاجی حسینی، حجت‌اله، (۱۳۸۳)، «مبانی نظری توسعه فناوری از دیدگاه مکاتب» فصلنامه توسعه تکنولوژی، سال دوم، شماره پنجم، صفحات ۵ و ۱۴.

‌‌

منابع خارجی

1. Antonelli G.and N.Deliso (Edited 1997) “Economics 08 Structural and technological change”. Routledge, London.
2. Khalil,T, 2000, “Mongement 08 Technology the Key to competitveness and wealth creation”, Lonlon Mc Graw hill.
3. Metcal&e Js (1995) “Technology systems and Technology Policy in an Evolutionary Frame work” Cambridge journal of Econmics 19:25-46.
4. Nunzia Carbonara (2004); “Innovation processes within geographical clusters: a cognitive Approach”, Technovation 24 ,17–۲۸.
5. Chung (2002) ; “Building a national innovation system through regional innovation systems ” , Technovation 22 ,485–۴۹۱.
6. Joseph Z. Shyu , Yi-Chia Chiu, Chao-Chen You (2001); “A cross-national comparative analysis of innovation policy in the integrated circuit industry”, Technology in Society 23, 227–۲۴۰.
7. Thiruvenkatam, Ravichandran (2000) ; “Redefining Organizational Innovation: Towards Theoretical Advancement”,  The Journal of High Technology Management Research, Volume 10, Number 2, pages 243–۲۷۴.
8. Philip Shapira  , Hans Klein   & Stefan Kuhlmann (2001); “Innovations in European and US innovation policy”, Research Policy 30 , 869–۸۷۲.
9. Charles Edquist  & Leif Hommen (1999); “Systems of innovation: theory and policy for the demand side”, Technology In Society 21, 63–۷۹.
10. Alexander Kaufmann & Franz Tِdtling (2001); “Science–industry interaction in the process of innovation: the importance of boundary-crossing between systems Research Policy 30, 791–۸۰۴.
11. Autio, E. (1998);” Evaluation of RTD in regional systems of innovation”. Eur. Planning Stud. 6 (2), 131–۱۴۰.
12. Braczyk, H., Cooke, P., Heidenreich, M. (Eds.), (1998); Regional Innovation Systems. UCL Press, London.
13. Cooke, P., Boekholt, P., Tِdtling, F.( 2000); The Governance of Innovation in Europe: Regional Perspectives on Global Competitiveness. Pinter, London.
14. Dasgupta, P.S., David, P.A.(1992); “Toward a New Economics of  Science”. CEPR Publ. 320, Stanford University.