تعداد صفحات: ۲۸۰ | قابل ویرایش
فهرست
مقدمه ۷-۱
باب اول
اوضاع سیاسی، اجتماعی فرهنگی و ادبی دوران سید رضی
فصل اول: اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی ۲۹-۹
بخش اول: اوضاع سیاسی ۹
بخش دوم: اوضاع اجتماعی ۱۵
بخش سوم: اوضاع فرهنگی و ادبی ۱۹
الف: نقش آل بویه در نهضت فکری و ادبی قرن چهارم ۲۱
ب: مظاهر فرهنگی و ادبی قرن چهارم ۲۲
۱- شعر ۲۳
۲- نثر ۲۷
۳- نقد ۲۸
۴- علم لغت ۲۸
فصل دوم: سید رضی شاعری از تبار علی(ع) ۷۷-۳۰
بخش اول: زندگینامه ی سید رضی
الف: ستاره ای از افق بغداد ۳۰
ب: شجره نامه ۳۱
۱- پدر( ابواحمد) ۳۲
۲- مادر( شیرزنی از تبار ناصرللحق) ۳۷
۳- ناصر کبیر یا فاتح مازندران ۳۸
ج: روزگار وصل و غنچه های پیوند ۳۹
د: غروبی نابهنگام ۴۱
هـ: ویژگیها و خصوصیات بارز اخلاقی رضی ۴۴
بخش دوم: زندگی علمی، ادبی و اجتماعی سیدرضی
الف: اساتید و مشایخ رضی ۴۹
ب: دانش آموختگان و تربیت یافتگان و روایت کنندگان مکتب رضی ۵۶
ج: مجتمع علمی« دارالعلم» یا اولین دانشگاه علوم اسلامی ۵۸
د: مناصب (نقابت، قضاوت، ریاست « امیرالحاج» ۶۱
هـ: تألیفات ۶۳
- شعر( دیوان اشعار) ۶۴
۲- سیره نویسی ۶۵
۳- رسائل( مجموعه ی مکاتبات) ۶۵
۴- فقه ۶۵
۵- نحو ۶۵
۶- تفسیر ۶۶
الف: حقائق التأویل فی متشابه التنریل ۶۶
ب: معانی القرآن ۶۶
۷- بلاغت ۶۷
الف: تلخیص البیان فی مجازات القرآن ۶۷
ب: نهج البلاغه ۶۷
ب۱: گردآورنده ی نهج البلاغه واقعاً کیست؟ ۶۸
ب۲: ادبیات نهج البلاغه ۷۴
ب۳: پژوهش های دانشمندان در اقیانوس نهج البلاغه ۷۵
باب دوم:
نقد و بررسی دیوان سیدرضی ۲۵۶-۷۸
فصل اول: دیوان رضی ۷۹
الف: نسخه های دیوان در کتابخانه های ایران و جهان ۸۵
ب: شروح یا نگاره هایی بر دیوان ۸۹
ج: اغراض و موضوعات موجود در دیوان ۹۰
فصل دوم: مدایح ۹۲
الف: ممدوحان رضی ۹۴
ب: ساختار قصیده های مدح ۱۰۹
ج: مضامین و مفاهیم مدیحه های رضی ۱۱۴
ج۱: شجاعت ۱۱۴
ج۲: بخشش و بخشندگی ۱۱۶
ج۳: خردورزی و نیک اندیشی( عصاره ی چهار خلیفه) ۱۱۹
ج۴: مقام ومنزلت اجتماعی ۱۲۱
ج۵: تبریک اعیاد و مناسبتها ۱۲۴
ج۶: بلیغان در نگاه بلیغ ۱۲۵
مدیحه های رضی در یک نگاه ۱۲۶
فصل سوم: رثاء« سوگنامه» ۱۳۰
الف: افرادی که شاعر در سوگ آنها مرثیه سرایی کرده است ۱۳۳
ب: فرهنگ عاشورا در سوگنامه های حسینی (۵ مرثیه با بررسی محتوایی آنها) ۱۳۸
ج: غمنامه ی مادر و تجلیل از مقام و منزلت زن مسلمان ۱۵۳
د: بررسی ساختار سوگنامه های رضی ۱۵۸
هـ : مضامین و موضوعات سوگنامه ها ۱۶۲
هـ ۱: سرانجام و سرنوشت انسان ۱۶۴
هـ ۲: پدیده ی مرگ و تأثیر آن بر مرثیه های رضی ۱۶۵
هـ ۳:بزرگداشت و بیان فضائل متوفی ۱۶۷
هـ ۴: تسلیت و همدردی با بازماندگان متوفی ۱۷۱
هـ ۵: اعلان جنگ با مرگ ۱۷۲
هـ ۶: تجلی رثای دوران جاهلیت در سوگنامه های شاعر ۱۷۳
نقد وبررسی سوگنامه های سید سوگوار ۱۷۴
فصل چهارم: فخر و حماسه ۱۷۸
الف: بررسی ساختار فخریات ۱۸۱
ب: مضامین فخریه های رضی ۱۸۲
ب۱:افتخار به اصل ونسب( شجره ی طیبه) ۱۸۳
ب۲: شاعری الگو در میدان اخلاق و عمل ۱۸۹
ب۳: قله ی عظمت در کوهسار ادب ۱۹۵
ج: ابعاد و ویژگی های فخریات رضی ۱۹۷
د: مقایسه ای میان فخریه های رضی و متنبّی ۲۰۰
فصل پنجم: غزلیات و حجازیات ۲۰۴
ترانه های سرزمین یار( حجازیات) ۲۰۶
الف: بررسی ساختارغزلیات ۲۱۰
ب: مضامین وموضوعات غزلهای رضی ۲۱۳
ج: ابعاد و ویژگی های غزلهای رضی ۲۱۵
حجازیات یا ترانه های سرزمین یار: ۲۱۸
الف: ساختار ترانه های سرزمین یار( غزلهای حجازی) ۲۱۸
متن و ترجمه غزل« لیله السفح» ۲۱۹
نقد وبررسی غزل« لیله السفح» ۲۲۴
برگزیده غزل« یا ظبیه البان…» ۲۲۹
ب: بررسی مکانهای سرزمین حجاز در حجازیات ۲۳۲
ج: مضامین و موضوعات غزلهای حجازی ۲۳۳
د: جایگاه حجازیات و تأثیرآن بر ادبیات عرب ۲۳۴
فصل ششم: هجویات ۲۳۷
الف: موضوعات و مضامین هجوهای رضی ۲۳۸
۱) هجو اخلاقی ۲۳۸
۲) هجو سیاسی ۲۴۰
ب: نمونه هایی از هجویات رضی ۲۴۱
فصل هفتم: پند و اندرز و حکمتها
الف: نمای کلی حکمتهای رضی ۲۴۳
ب: نمونه هایی از سخنان حکیمانه ی رضی ۲۴۴
زبده البحث (چکیده پایان نامه به زبان عربی) ۲۴۹
منابع ۲۶۵
چکیده انگلیسی ۲۶۹
مقدمه
موضوع: برای شناخت و شناساندن شخصیتهای برجسته علمی، یکی از بهترین روشها بررسی آثار مکتوب آنان است که بازتاب آرا و اندیشه ها و تجلیگاه علم و دانش آنهاست از آنجائیکه شناخت دقیق افکار و اندیشه های هر یک از بزرگان می تواند چراغ روشنگری فراروی نسل جوان باشد ما را بر آن داشت تا برای تحقق این آرمان مقدس، دست به دامن آسمان پرستاره ی علم ادب ببریم تا چراغی برگیریم.
لذا در این کهکشان، ستاره ای را رصد کردیم که هرچند غبار غرض ورزی وجهل آمیخته با گذشت زمان، چهره ی عالمتاب او را تا حدودی پوشانده است و آنگونه که شایسته شخصیت او بوده برای جهان علم و ادب شناخته نشده است.
وی شخصیت بی نظیری است که با داشتن مناصب فقاهت و زعامت و نقابت علویان و مناصب مختلف سیاسی، هیچگاه شیفته مظاهر و زخارف دنیوی نشد و لذا بواسطه ی اتصال به حقیقت هستی، اهل دل بود. عاطفه ی سرشار، روحیه ی حساس، وقریحه ی وقاد او باعث گردید که برای بیان حقایق و ثبت وقایع سلاح قدرتمند خود را بکار گیرد و در جهت تحقق اهداف و آرمانهایش گوش به ندای دل دهد که نتیجه آن اشعار نغز و دلنشین و سخنان زیبای اوست که دیوان شعری با چنین گلهایی فراهم آورد.
با توجه به اینکه دیوان اشعار این نادره ی دوران بازتاب اندیشه های عمیق و آئینه ی تمام نمای سلوک عرفانی اوست ایجاب می کند که برای شناسایی اندیشمند فرزانه و شاعر گرانمایه، دیوان اشعار او را درکنار آثار گرانبها و ارزشمند فقهی و کلامی اش کاملاً مورد نقد و بررسی علمی و ادبی قرار گیرد.
اهداف: لذا در این کار تحقیقی هدف ما بر آن بوده است که آرا و اندیشه های یگانه ی دوران را از میان اثر ارزنده ی ادبی اش( دیوان اشعار) مورد ارزیابی و نقد بررسی قرار داد تا از میان اشعار به بازخوانی نظریات و افکار عالمانه « شاعر فقیه» بپردازیم.
محتوا
پایان نامه ی حاضر در قالب دو باب تدوین شده است که در باب اول به بررسی اوضاع اجتماعی و ادبی قرن چهارم پرداخته که در این فصل علاوه بر بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی، به نقش آل بویه در حرکت فکری و فرهنگی قرن چهارم و مظاهر فرهنگی و ادبی این قرن در قالب محصولات فرهنگی نظیر: شعر، نثر، نقد و علم لغت می پردازد.
در فصل دوم این باب به بررسی زندگی نامه ی سیدرضی از ولادت تا وفات می پرازد که در این میان به شجره نامه ی او ، پدر، مادر، و فرزندان بطور کامل توجه شده است و مطالب مفصلی را در باره مقام و منزلت پدرش سیدابواحمد موسوی و نقش اصلاح گرانه ی او در جامعه آن روز و وساطت میان خلفا و سلاطین و بزرگان آورده ایم و در ضمن نکاتی هم درقالب همین بحث درباره ی خصوصیات اخلاقی او بیان کردیم.
در ادامه ی سخن از اساتید و مشایخ رضی و تربیت یافتگان مکتب او و نقش مجتمع عظیم علمی، فرهنگی«دارالعلم» در نهضت فکری و تأسیس مجامع شبیه به آن بطور مفصل بحث شده است. رضی در کنار مناصب و مشاغل رسمی و اشتغال کامل، دست از تدریس و تألیف برنداشت و لذا علاوه بر بیان اسامی تألیفات و فعالیتهای علمی و بررسی شاگردان از اثربسیار ارزشمند او« نهج البلاغه» هم غافل نشده و لذا به بررسی نگاره ها و پژوهش های صورت گرفته در زمینه ی نهج البلاغه و پاسخ به شبهات مطرح شده درباره ی متن و گردآورنده آن نیز پرداخته ایم.
اوضاع سیاسی و اجتماعی و ادبی
شکوفایی ادب عربی در عصر و دوران حکومت چندین قرن عباسیان در تاریخ اسلام از جایگاه بسزایی برخوردار است ودستآوردهای این دوران بر هیچ صاحبنظر منصفی پنهان و ناشناخته نیست ولی امپراطوری عظیم عباسیان با تمام توان و قدرتی که داشت بالاخره دوران اقتدار و عظمتش به سرآمد و دستگاه عظیم خلافت با همه ی شکوه و جلال ظاهری اش دچار ضعف و ناتوانی شدید گردید و خلفا دیگر آن نفوذ و قدرت سابق را نداشتند. اختلافات داخلی در ارکان قدرت و نفوذ و فشار قدرتهای رقیب و خارجی چون ایرانیان، فاطمیان، و … باعث ناتوانی خلفا و در نتیجه سلب اختیار از آنان شد.
با پیروزی دیلمیان و نفوذ در بغداد، از خلیفه ی عباسی جز نام و تشریفات ظاهری و گاهی مذهبی چیزی باقی نمانده بود؛ و در حقیقت قدرت مطلقه در حوزه ی حکومت امپراطور عظیم عباسیان در دست سلاطین آل بویه که به میل خود و به تناسب شرایط خلیفه ای را عزل می کردند و خلیفه ی دلخواه خود را بجای او برمی گزینند.
نیمه دوم قرن چهارم شاهد وقایع بسیار بزرگی بود که در خلافت فرسوده ی عباسیان تأثیرات بسزایی داشت. این دوره که بنام« عصر دویلات» نیز معروف شده است، قدرت سیاسی عباسیان تقریباً به چند بخش تقسیم گردید که هر یک دولتهای کوچکی بودند که در حفظ حاکمیت خود همیشه با یکدیگر در ستیز و کشمکس بودند که مهمترین آنها عبارت است از: عباسیان در عراق، فاطمیان در شمال آفریقا، آل بویه در عراق و ایران، حمدانیان در حلب و موصل، امویان در اندلس، غزنویان در هند وافغانستان، سامانیان در بخارا، آل زیار در گرگان، عقیلی ها در موصل، و خاندان شاهین در بطائح و برخی از قبایل عرب نیز بر اطراف عراق و شام سلطه یافته بودند.
اوضاع اجتماعی
قرن چهارم، عصر طلایی و دوره ی شکوفایی علم و ادب، با وجود همه ی مظاهر فرهنگی، در بطن جامعه همچنان با بی فرهنگی و گاهی هم با امور ضدفرهنگی شدیدی مواجه بود. ظاهر جامعه ی پایتخت از دور همانند سطح آب همچنان آرام و بی حرکت به نظر می رسید ولی در درون آن زندگی با اشکال گوناگون و کاملاً متفاوت خود با سرعت تمام در جریان بود.
اوضاع اجتماعی تحت تأثیر شرایط سیاسی دائماً در تغییر و دگرگونی بود و وضعیت سیاسی هم ثبات چندانی نداشت و هرچند مدت یکبار دچار دستخوش تغییر می شد که جامعه را دچار نابسامانی شدیدی می نمود.
در شرح حال رأس هرم اجتماع همین بس که روزی خلیفه ای را با احترام و جلال و شکوه بر عرش خلافت می نشاندند و روزی دیگر با خفّت و ذلت او را از تخت خلافت پائین می کشیدند. ظاهر خلافت همچنان حفظ می شد ولی با نفوذ قدرت نظامیان آل بویه در دستگاه خلافت روزبه روز از قدرت آن می کاست و حدود و اختیارات آن محدودتر می شد.
روزگاری که مشروعیت سلاطین منوط به تأئید خلیفه بود اکنون سلاطین به دلخواه خود و با آزادی و قدرت تمام خلیفه ای را عزل و دیگری را به جایش نصب می کردند.
