تعداد صفحات: ۱۵ | قابل ویرایش
چکیده
این مقاله تلاشی است در جهت بررسی سبک کتاب کشف المحجوب نوشته ابوالحسن علی بن عثمان جلابی هجویری که در سه سطح نحوی، واژگانی و بلاغی است.
تلاش شده تا با توجه به جملات و لغات و اصطلاحات ویژگی بارزی را پیدا کرد که از آن برای یافتن سبک کتاب بهره برد. و یا در هر یک از سطوح بدین شکل کار شده است ودر نهایت به نتیجه ای رسیدم که می توان گفت سبک این کتاب کمی با نثرهای هم دوره اش متفاوت است . و البته هنوز هم فضایی برای بررسی باقی است.
مقدمه مقاله بررسی سبک کتاب کشف المحجوب جلایی هجویری
کشف المحجوب از کهن ترین متون صوفیه است که در اوایل قرن ۵ توسط ابوالحسن علی بن عثمان نوشته شده است که هم دوره با تاریخ بیهقی و قابوسنامه و سفرنامه ناصر خسرو است و اما شباهتی با آن کتب ندارد چرا که نه آمیخته ای از تجارب شخصی، و آداب و عادات اجتماعی و باورهای همگانی و نه گزارشی صمیمانه از مشاهدان سیر و سفر حتی به تمامی شرح تجربیات روحانی و یافته های خاطر مولف نیز نیست.
هجویری در روزهای پادشاهی سلطان محمود غزنوی زاده شد. (م :۴۲۱)
علوم متداول عصر، خاصه قرآن، حدیث ، تفسیر ، فقه و کلام را درزادگاه خود آموخت آن چه که که درباره ی شخصیت ومقام او می توان گفت اینکه او طبعی نازک و روحیه ای حساس داشت تنها اثری که از دیرزمان به هجویری نسبت داده اند و امروزه در دست است کشف المحجوب است و از طریق همین کشف المحجوب از دیگر آثار وی می توان آگاهی یافت، هجویری در ضمن سخن و مناسبت های گوناگون از کتب و رسایل خود نام برده است نظیر:
ذهن و قلم هجویری تحت تآثیر زبان عربی بود بخصوص که اصطلاحات تصرف نیز تقریباً همه کلماتی قرآن اند و کمتر واژه ای فارسی مثل دوستی، درویشی، نیستی و … ظرفیت معنایی را داشت که به خوبی بتواند به جای محبت ، فقر و فنا و … به کار رود.
سطح واژگان
نویسنده در جای جای این کتاب، هرکجا که قصد بیان مطلبی را دارد که نسبت به آن تاکید دارد بعد از بیان آن از احادیث پیامبر و ائمه و نیز از آیات قرآن بهره می برد.
۱. صفحه ۱۱ (می گوید : خدای عزوجل دم کرد آنان را که علوم بی منفعت آموزند )
در ادامه آیه ای از قرآن می آورد : « یتعلمون ما یضرُهم و لاینفعهم (۱۰۲/بقره ) و پیامبر نیز فرمود« اُعوذُبک من علم لایَنْفع»
۲. صفحه ۱۳: زمانی که قصد دارد بگوید : « که علم ما صفت ماست و به ما قایم و اوصاف ما متناهی ) از آیه ی ۸۵ سوره اسراء استفاده می کند « مااوتیتم من العلم الاقلیلاً»
۳. صفحه ۱۲. کاربند آن باش که دانی تا به بوکات آن نادانسته نیز بدانی «انتَ لاتعمل بما تعلم ، کیفَ تطلُبُ مالا تعلم»
حروف متروک
برخی از حروف در این کتاب دیگر کاربردی ندارند و معنای آن ها تغییر کرده ودیگر در این معنا استعمال نمی شود.
۱) ص ۶۱ : رسول – صلی الله علیه و سلم – مامور بود به صحبت و قیام کردن به حق ایشان تا رسول (ع) هرک جایی که از ایشان بدیدی گفتی ….. تا در معنای چنانکه ، تا حدی که
۲) صفحه ۷۴: گفت به خدمت برده ام ، که وی به خدمت خداوند مشغول شد و ما به خدمت …
بر دوام (در معنای همیشگی، دایم ( حرف اضافه + اسم )
۳) آنچه به ابتدای کتاب نام خود اثبات کردم (آنچه در معنای این که )
۴) و این اندر ماه رمضان بود. ( اندر در معنای در )
۵) غنا فاضل تر که فقر (که به معنی « از » )
قیدهای تاکیدی
در این کتاب نویسنده بیشتر از قیدهای تاکیدی استفاده کرده است و این برای کتابی که ژاندری تعلیمی دارد امری بدیهی است.
زیرا چه وجود معلوم مر درویش را شوم بود تا حدی که هیچ چیز را در بند نکند الا هم بدان مقدار اندر بند بود
و اندر حقیقت دوستی هیچ چیز خوشتر ازملامت نیست ( در این حصر کرده است برای تاکید)
انقطاع از خلق به دل بود و صفت دل را به ظاهر هیچ تعلق نباشد
امری را که قصد انکار دارد همراه باتاکید بیان کرده است.
۴) باب لبس مرقعات :بار خدایا اگر نه آنستی که جامه ی دوستان تو دارند و الا من از ایشان آن نکشی»
منابع و مآخذ
- سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی : محمد تقی بهار ( ملک الشعرای بهار )، جلد دوم ، انتشارت زوار، تهران ، چاپ اول ، ۱۳۸۱
- درویش گنج بخش ( گزیده ی کشف المحجوب ): به انتخاب و توضیح : دکتر محمود عابدی، انتشارات سخن، تهران ،چاپ اول، پاییز ۱۳۷۶.
