پایان نامه پژوهش مقایسه ای خمریات ابونواس با منوچهری و حافظ

تعداد صفحات: ۲۲۰ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

فصل اول: زندگینامه سه شاعر ……………… ۱

-ابونواس………………………… ۲

-منوچهری………………………… ۶

-حافظ…………………………… ۸

-پی نوشت فصل اول………………… ۱۲

فصل دوم: باده و اساطیر مربوط به پیدایش آن .. ۱۳

-باده در لغت……………………. ۱۴

-اساطیر مربوط به پیدایش باده……… ۱۵

-پی نوشت فصل دوم………………… ۲۶

فصل سوم: پیشینه ی خمریه سرایی در میان اعراب و ایرانیان   ۲۷

-تعریف خمریات…………………… ۲۸

-خمر در شعر جاهلی……………….. ۲۸

شاعران جاهلی که به شراب نوشیدن تفاخر می کردند     ۲۸

شاعران جاهلی که تا حدودی شراب را وصف می کردند     ۳۰

-خمریات در دوره اسلامی(زمان پیامبر و خلفای راشدین) ۳۵

-خمریات در دوره اموی…………….. ۳۶

-وصف باده در اوستا………………. ۳۷

-خمریات در ایران بعد از اسلام……… ۳۹

-خمریات غیر عرفانی………………. ۴۰

-خمریات عرفانی………………….. ۴۳

-مناسبت اصطلاحات خمری با حالت بیخودی، فناورسیدن به وحدت ۴۴

-مناسبت اصطلاحات خمری با پخته شدن عارف ۴۶

-مناسبت اصطلاحات خمری با فقر………. ۴۶

-مناسبت اصطلاحات خمری با افشای راز…. ۴۷

-مناسبت اصطلاحات خمری با عقل ستیزی…. ۴۸

-مناسبت اصطلاحات خمری با غم زدایی….. ۴۹

-مناسبت اصطلاحات خمری در مبارزه با ریا کاری   ۴۹

-پی نوست فصل سوم………………… ۵۱

فصل چهارم: ریخت و شکل خمریات ابونراس، منوچهری و حافظ ۵۴

-شکل خمریات ابونراس……………… ۵۵

-گرد کردن معانی خمری در یک قصیده واحد ۵۵

-ارتباط معنایی یا وحدت فنی در محور عمودی قصاید    ۵۷

-عمیق کردن معانی خمری……………. ۵۷

-مبارزه با سنت های جاهلی اعراب……. ۵۹

-داستان پردازی خمری……………… ۶۱

-غالب بودن صورت بر محتوا…………. ۶۲

-بکار بردن لغات فارسی……………. ۶۴

-بیان عقاید شعوبی……………….. ۶۵

-خمریات منوچهری…………………. ۶۶

-ارتباط معنایی یا وحدت فنی در محور عمودی شعر ۶۷

-داستان پردازی………………….. ۶۸

-دوری و بیزاری منوچهری از سنت های جاهلی ۷۰

-غالب بودن صورت بر محتوا…………. ۷۰

-خمریات حافظ……………………. ۷۱

-پی نوشت فصل چهارم………………. ۷۲

فصل پنجم: مقایسه مضامین خمری ابونواس، منوچهری و حافظ ۷۳

-وصف شراب………………………. ۷۴

-اسامی مشترک……………………. ۷۴

-اسامی غیر مشترک………………… ۷۸

-نام هایی که ابونواس برای شراب آورده است ۷۸

-نام هایی که منوچهری برای شراب آورده است ۹۳

-نام هایی که حافظ برای شراب آورده است ۹۴

-وصف کیفیت و چگونه نوشیدن شراب……. ۹۹

-وصف قدمت شراب………………….. ۹۹

-وصف رنگ شراب ………………….. ۱۰۱

-بوی شراب………………………. ۱۰۳

-وصف مزه شراب…………………… ۱۰۵

-روشنی شراب…………………….. ۱۰۷

-تشبیه شراب به آفتاب…………….. ۱۰۸

-تشبیه شراب به چراغ……………… ۱۰۹

-تشبیه شراب به آتش………………. ۱۰۹

-تشبیه شراب به شمشیر…………….. ۱۰۹

-تشبیه شراب به صبح………………. ۱۱۰

-شراب خام یا پخته……………….. ۱۱۱

-حباب های شراب………………….. ۱۱۲

-وصف شراب صاف…………………… ۱۱۳

-تشبیه شراب به اشک………………. ۱۱۴

-تشبیه شراب به جان………………. ۱۱۴

-شرایط و چگونگی نوشیدن شراب………. ۱۱۶

-شراب خواری در شب و صبح …………. ۱۱۷

-نوشیدن شراب در فصل بهار…………. ۱۱۹

-شراب نوشیدن در جشن ها واعیاد…….. ۱۲۱

– واکنش حکومت ها به شراب نوشی…….. ۱۲۴

-جرعه افشاندن بر خاک ……………. ۱۲۸

-به یاد کسی شراب نوشیدن …………. ۱۳۱

-بانگ نوشانوش…………………… ۱۳۲

-نوشیدن سه جام پیاپی…………….. ۱۳۴

-نوشیدن چهار جام بر اساس چهار طبع…. ۱۳۴

-رطل گران گرفتن…………………. ۱۳۵

-وصف تاثیر بر نوشنده…………….. ۱۳۷

-شراب باعث زدودن غم از نوشنده میشود.. ۱۳۷

-شراب قدرت تشخیص نیروی عقل نوشنده را زایل میکند   ۱۳۸

-شراب به نوشنده شادی می بخشد……… ۱۳۹

-شراب به جان قوت و نیرو می بخشد…… ۱۳۹

-شراب به نوشنده شجاعت می‌بخشد……… ۱۴۰

-شراب باعث آشکار شدن اسرار نوشنده میشود ۱۴۰

-شراب باعث دوری از بخل میشود……… ۱۴۰

-شراب باعث بی خوابی میشود………… ۱۴۱

-در صورت شراب خوردن زیاد انسان قادر به راه رفتن نیست و باید برای حرکت بر روی شکم بخزد……. ۱۴۱

-شراب باعث ضعف و سردرد میشود……… ۱۴۲

-شراب باعث میشود نوشنده عرق کرده و چشم ها و گونه هایش به سرخی گرایند…………………….. ۱۴۳

-شراب باعث عبوس شدن نوشنده میشود …. ۱۴۴

-وصف آلات شراب نوشی………………. ۱۴۵

-نام آلات پرورش و نوشیدن شراب……… ۱۴۶

-نام های همسان………………….. ۱۴۶

-نام های غیر همسان………………. ۱۴۸

-توجه به اساطیر در مورد آفرینش جام ها ۱۵۲

-وصف ظروف با اشکال مختلف…………. ۱۵۳

-مانند کردن ظروف شراب به پرندگان….. ۱۵۴

-جام های منقش…………………… ۱۵۴

-مانند کردن ظرف شراب به چراغ……… ۱۵۵

-مانند کردن ظرف شراب به خوشه پروین… ۱۵۶

-مانند کردن ظرف شراب به نمازگزار….. ۱۵۶

-وصف خم شراب……………………. ۱۵۹

-وصف مجلس شراب………………….. ۱۶۱

-وصف ساقی………………………. ۱۶۲

-نحوه آرایش ساقی………………… ۱۶۳

-لذت بردن از چشم ساقی……………. ۱۶۸

-لذت بردن از لب های ساقی…………. ۱۶۸

-لذت بردن از گونه های ساقی……….. ۱۶۹

-لذت بردن از آب دهان ساقی………… ۱۷۰

-پیر می فروش……………………. ۱۷۱

-تشخیص…………………………. ۱۷۴

-لذت بردن همه حواس ……………… ۱۷۴

-لذت گرایی……………………… ۱۷۵

-امیدواری به بخشش خداوند…………. ۱۷۶

-گوش ندادن به نصیحت ناصحان……….. ۱۷۶

-دفن شدن در زیر تاک انگور و یا شسته شدن با باده   ۱۷۷

-استفاده از طنز برای رسوایی زاهدان… ۱۷۸

-مبارزه با رذیلت های اخلاقی……….. ۱۷۹

-تاثیر فلسفه و عفان بر خمریات ابونواس و حافظ ۱۸۱

-فرجامین سخن……………………. ۱۸۴

-همانندی ها از لحاظ توصیفات………. ۱۸۶

-همانندی ها از لحاظ فکری…………. ۱۸۸

-تفاوت ها از جهت توصیفات…………. ۱۸۸

-تفاوت ها از جهت فکری……………. ۱۸۸

-پی نوشت فصل پنجم ………………. ۱۹۰

-کتابنامه ……………………… ۱۹۲

-پیوست شماره ۱………………….. ۱۹۸

-پیوست شماره ۲………………….. ۲۴۶

ابونواس

ابونواس حسن بن‌هانی بن عبدالاول بن صباح مکنّی به ابونواس، از شاعران برجسته ی دوره ی عباسی بود. وی در یکی از روستاهای اطراف اهوازدر سال ۱۴۵ هـ.ق بدنیا آمد. در مورد ملیت پدرش‌هانی روایات مختلفی ذکر کرده اند. بعضی‌ها می‌گویند از مردم دمشق و جزو سپاهیان مروان آخرین خلفای عباسی بود. عده ای دیگر هم او را ایرانی الاصل خوانده اند. اما مادرش جلبان مسلما ایرانی است.

هنگامیکه ابونواس دو یا شش ساله بود به همراه پدر و مادر به بصره آمد. شهری که ابونواس پس از این سفر تا سن سی سالگی در آنجا اقامت گزید. چون حسن به سن درس خواندن رسید، پدر او را نزد کسی فرستاد تا قرآن را به او تعلیم دهد. پس از مدت کوتاهی پدر او بمرد و مادر سرپرستی او را بر عهده گرفت.

او مجبور شد حسن را بعلت تهیدستی به مغاز عطاری بفرستد، تا با مزد اندکی که از عودتراشی عاید او می‌شد، به امرار معاش خانواده کمک کند. اما با اینکه ابونواس در بازار دستهایش به کار عود تراشی مشغول بود، لیکن دلش همچنان شیفته ی علم و ادب بود. بصره، شهر محل سکونت او، که در آن زمان از مراکز علم و فرهنگ بود، محدثان و راویانی مطلع، چون اصمعی و ابوعبیده، و نحویان و لغت شناسان بنامی چون ابوزید انصاری را در خود می‌دید.

این مساله باعث شد که شیفتگان این علوم از هر جایی به جانب بصره روانه شوند. ابونواس هم که بسیار شیفته ی علم و دانش بود، فرصت را مغتنم شمرد و نزد ابوعبیده و خلف الأحمر پیشوای اهل لغت رفت و زانوی شاگردی زد.

منوچهری

ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد از جمله شاعران خوش قریحۀ فارسی در نیمۀ اول قرن پنجم هجری است. تخلص وی یعنی منوچهری ظاهرا از نام ، فلک المعالی منوچهر بن قابوس گرفته شده است، گویا شاعر در اوایل کارش به خدمت این امیر زیاری مشغول بوده و از این جهت بر نام خود را نیز از نام همین امیر اخذ کرده است.

پس از فوت فلک‌المعالی از مازندران آهنگ ری کرد و در آنجا به خدمت علی بن عمران و طاهر دبیر عمید عراق از جانب سلطان مسعود رسید. منوچهری در قصیده ای که در مدح علی بن عمران به مطلع زیر سروده به این سفر خود اشاره کرده و می‌گوید:

او پس از عزل طاهر و آمدن بو سهل حمدوی به جای وی و در اثنای جنگ علی بن عمران با علاء الدوله کاکویه و به وزارت رسیدن احمد عبدالصمد که در حدود سال ۴۲۴ هـ.ق رخ داد. عازم دربار مسعود غزنوی شد. از میان اشعار شاعر چنین برداشت می‌شود که او قبل از این سفر از طریق اطرافیان سلطان با او در ارتباط بوده و به همین دلیل سلطان او را از ری بر پشت پیل به حضور طلبیده است.

منوچهری به دستور سلطان مسعود و به امید فضل و بخشش او و نیز به پشتگرمی احمد عبدالصمد وزیردانش دوست سلطان، قدم در راه نهاد و به درگاه سلطان رسید. از این زمان به بعد تا پایان عمر، شاعر در رکاب سلطان مسعود باقی ماند و زبان به مدح او گشود.

حافظ

خواجه شمس الدین محمد متخلص به حافظ، یکی از بزرگترین شاعران ایران و جهان است. وی در قرن هشتم هجری زندگی می‌کرد. در غالب مأخذها نام پدر او را بهاء الدین نوشته اند و ممکن است بهاءالدین علی الرسم لقب او بوده باشد.

براساس آنچه تذکره‌نویسان آورده اند، نیاکان او از کوهپایه‌های اصفهان به شیراز کوچ کرده اند. پدر او شغل بازرگانی داشت و مادرش از اهل کازرون، و خانه ایشان در دروازه کازرون واقع شده بود. گویا بهاء الدین فرزندان دیگری هم داشته که همگی از حافظ بزرگتر بوده اند. با مرگ پدر فرزندان پراکنده شدند و جز حافظ کم سن و سال کسی از ایشان در کنار مادر نماند. بنابراین زندگی بر او و مادرش سخت گردید تا اینکه اندکی بزرگتر شد و در نانوایی محله بخمیرگیری مشغول شد.

او از این راه توانست، تا حد زیادی به زندگیشان سرو سامان بخشد. حافظ با اینکه به کار و فعالیت مشغول بود، هرگز خیال و سودای آموختن علم و کسب کمالات علمی و معنوی را به دست فراموشی نسپرد. به همین جهت هم او همزمان با فعالیت در نانوایی به تحصیل علم نیز می‌پرداخت

شیراز در آن روزگار یکی از مراکز مهم علمی و ادبی ایران و همینطور جهان اسلام به حساب می‌آمد. و این خوشبختی نصیب حافظ شد تا بتواند به آسانی مجالس درس بسیاری از عالمان و ادیبان زمان خود را تجربه کند. او همچنین کتابهای مهم دینی و ادبی از قبیل؛ کشاف زمخشری و مطالع الانظار قاضی بیضاوی و مفتاح العلوم سکاکی و امثال آنها را نزد عالمان و ادیبان بزرگ خواند و فرا گرفت.

باده در لغت

باده در لغت به نوشابه ای اطلاق می‌شود که مستی می‌آورد. مولف غیاث اللغات ذیل کلمه ی باده نوشته است^(۱):

«باده شرابی که خام از خام برآورده استعمال نمایند و بر عرق نیز اطلاق کنند واین منسوب به باد است، چه باد غرور را گویند و خوردن شراب نیز غرور می‌آرد».

در فرهنگ رشیدی دربارۀ معنای باده آمده است که ^(۲): «شراب چه باد و غرور در سر می‌آورد».

مولف فرهنگ جهانگیری هم باده را به دو معنای شراب و پیاله می‌داند.^(۳) او در ادامه بیتی از حکیم سنایی را به عنوان شاهد آورده که به شرح زیر می‌باشد:

باده ی نخست به معنای پیاله بوده و باده ی دوم بر شراب دلالت دارد.

شادروان دکتر محمد معین معادل پهلوی این لغت را «batak» دانسته^(۴) ودرنهایت مولف برهان قاطع در توضیح این لغت گفته است که^(۵): «باد به معنی شراب هم به نظر آمده و مخفف باده نیز هست».

کتابنامه و مراجع

1. اعشی، میمون بن قیس، دیوان اعشی، تصحیح محمد احمد قاسم، بیروت: انتشارات مکتب الاسلامی، (۱۴۱۵ هـ. ۱۹۹۴م).
2. افرام البستانی، فواد، المجانی الحدیثه، قم: ذوی القربی، (۱۳۸۶).
3. انجو شیرازی، جمال الدین، فرهنگ جهانگیری، ویراسته دکتر رحیم عفیفی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، (۱۳۵۱)
4. الانصاری، حسان بن ثابت، دیوان حسان بن ثابت، تصحیح دکتر ولید عرفات، بیروت: دارصادر، (۱۹۷۴م)
5. انوری، دیوان انوری، تصحیح سعید نفیسی، تهران: پیروز، (۱۳۳۷).
6. اوحدی، رکن الدین، کلیات اوحدی، به کوشش سعید نفیسی، تهران: امیر کبیر، چاپ دوم، (۱۳۷۵)
7. بلخی، جلال الدین محمد، کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیر کبیر، (۱۳۴۵).
8. بلعمی، ابو علی، تاریخ بلعمی، تصحیح محمد تقی بهار، بکوشش محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات زوار، چاپ دوم (۱۳۵۲).
9. پورداود، ابراهیم، یسنا، زیر نظر دکتر بهرام فره وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، (۱۳۵۶).