پایان نامه بررسی سروده های زنان شاعر اندلس

تعداد صفحات: ۱۶۸ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

مقدمه

بخش اول :

موقعیت جغرافیایی و تاریخی سرزمین اندلس

۱-۱ واژه‌ی اندلس ………………………. ۵-۴

۲-۱ جغرافیای اندلس ……………………… ۵

۳-۱ نگرشی کوتاه به تاریخ اندلس …………. ۸-۷

۴-۱ فتح اندلس به دست مسلمین ……………… ۸

بخش دوم

۱-۲ شعراندلس ………………………….. ۱۲

۲-۲ مراحل شعر اندلس ……………………. ۱۳

۳-۲ ویژگی‌های شعر اندلسی…………………. ۱۷

۴-۲ مضامین شعری در اندلس ……………….. ۲۰

۵-۲ موشح و زجل ………………………… ۲۶

۶-۲ زجل در ادب اندلسی…………………… ۲۹

بخش سوم

۱-۳ جایگاه اجتماعی و فرهنگی زن در اندلس ….. ۳۱

۲-۳ زن و علوم گوناگون ………………….. ۳۲

۳-۳ نقش زنان در ادبیات اندلس ……………. ۳۸

۴-۳ زن و هنر ………………………….. ۴۱

۵-۳ نقش زنان اندلس در سیاست …………….. ۴۵

بخش چهارم :

مشهورترین زنان شاعر اندلس

۱-۴ شاعر قرن دوم

حسانه التمیمیه ………………………… ۴۹

۲-۴ شاعران قرن‌های سوم و چهارم …………… ۵۵

قمر ………………………………….. ۵۶

عائشه بنت احمد القرطبیه ………………… ۵۸

حفصه بنت حمدون الحجاریه ………………… ۶۱

أنس القلوب ……………………………. ۶۳

مریم بنت یعقوب الأنصاریه ………………… ۶۷

۳-۴ شاعران قرن پنجم ……………………. ۷۰

الغسانیه البجانیه ……………………… ۷۱

زینت المریه …………………………… ۷۴

اعتماد الرمیکیه ……………………….. ۷۵

بشینه بنت المعتمد ……………………… ۷۸

العبادیه ……………………………… ۸۴

غایه المنی ……………………………. ۸۶

ام الکرام بنت المعتصم بن صمادح ………….. ۸۸

أمه العزیز…………………………….. ۹۰

صفیه بنت عبدالله الرّیی…………………….. ۹۲

ام العلا بنت یوسف ………………………. ۹۳

ولاده بنت المستکفی………………………. ۹۶

مهجه بنت التیانی القرطبیه ……………… ۱۰۴

عتبه ………………………………… ۱۰۵

۴-۴ شاعران قرن ششم و هفتم ……………… ۱۰۶

حفصه بنت الحاج الرکونیه ……………….. ۱۰۷

حمده بنت زیاد بن بقی العوفی ……………. ۱۱۸

نزهون بنت القلاعی غرناطیه ………………. ۱۲۲

شلبیه الأندلسیه ……………………….. ۱۲۹

هندکنیز أبی محمد عبدالله بن مسلمه الشاطبی ….. ۱۳۲

أسماء العامریه ……………………….. ۱۳۳

أم الهناء بنت القاضی ………………….. ۱۳۴

قسمونه بنت اسماعیل الیهودی …………….. ۱۳۵

ام السعد بنت عصام الحمیری ……………… ۱۳۷

سلمی بنت القراطیسی ……………………. ۱۳۸

کلید تمرکز زنان شاعر اندلس …………….. ۱۴۰

نتیجه گیری……………………………. ۱۴۲

فهرست منابع و مآخذ ……………………. ۱۴۸

چکیده عربی …………………………… ۱۵۶

چکیده انگلیسی…………………………. ۱۵۷

چکیده

اندیشه تألیف این موضوع زمانی در فکرم شکل گرفت که احساس نمودم بررسی حرکت و جنبش ادبی زنان اندلس نیاز بیشتری به تحقیق و پژوهش دارد. بنابراین این موضوع یعنی «سروده های زنان شاعر اندلس» را برای رساله خودانتخاب کردم.

این رساله شامل بخش­های زیر است:

– بخش اول شامل شرایط جغرافیایی و تاریخی این سرزمین است.

– بخش دوم شامل شعر اندلسی، ویژگی­ها وتفاوت­های آن با شعر شرقی، فنون شعری از قبیل (وصف، غزل، فخر، مجون، حکمت، موشح و زجل و…) است.

– بخش سوم به پنج گفتار اختصاص دارد. در این بخش سعی شد تا جایگاه اجتماعی و فرهنگی زن در اندلس، زن و علوم گوناگون، نقش زن در ادبیات اندلس، زن و هنر و نقش زنان اندلس در سیاست رامعرفی کنم.

-بخش چهارم که مهمترین بخش این تحقیق را دربر می­گیرد به «بررسی سروده­های زنان شاعر اندلس» اختصاص دارد. در این بخش سعی کردم تعداد سی تن از زنان شاعر را که آزاد و یا کنیز بوده­اند معرفی ­کنم و این شاعران را برحسب قرونی که در آن می­زیسته­اند، دسته­بندی نمایم.

در بخش نتیجه­گیری هم به اغراض مختلف شعری از قبیل غزل، مدح، رثا، هجا، فخر، موشح و … پرداختم.

از مجموعه شعر زنان اندلس به دست می­آید که بیشتر اشعارشان در زمینه غزل بوده است، که گاهی این غزل­ها عفیف و گاهی غیرعفیف بوده­اند.

برخی از آن نیز در سرودن مدح به شهرت رسیده­اند. چنانکه می­بینیم تعدادی از این زنان مدح رابه منظور تکسب، و برخی دیگر برای مدح و ستایش امرا و خلفا، و برخی دیگر از این شاعران که کنیز بوده­اند برای آزاد شدن سروده­اند. زنان شاعر اندلس در میدان هجا نیز کمتر از مردان نبوده­اند و هجای گزنده و زشت­تری نسبت به مردان سروده‌اند.

مقدمه

ستایش خداوندی را سزا است که سرانجام خلقت و پایان کارها به اوباز می­گردد. خدا را بر احسان بزرگش، و برهان آشکار، و فراوانی فضل و برآنچه بدان برما منت نهاده است می­ستائیم، ستایشی که حق او را اداء کند، و شکری را که سزاوار او باشد بجا آورد.به پاداش اخروی ما را نزدیک گرداندو موجب فراوان نیکی و احسان او گردد. از خدا یاری می­طلبیم، یاری خواستن کسی که به فضل او امیدوار، و به بخشش او آرزومند، و به دفع زیانش مطمئن و به قدرت او معترف است و به گفتار و کردار پروردگار اعتقاد دارد.

پس از ثنای پروردگار، انگیزه خودرا از انتخاب این موضوع اختصاراً بیان می­کنم. اندیشه تألیف این موضوع زمانی در فکرم شکل گرفت که احساس نمودم بررسی حرکت و جنبش ادبی زنان اندلس نیاز بیشتری به تحقیق و پژوهش دارد.

در نتیجه در پاسخ به ندای درونی و ارضای حس کنجکاوی خویش لازم دیدم که نگاهی به ادبیات این خطه بیندازم، زیرابرخی از مطالب برایم مبهم ومجهول مانده بود بخاطر اینکه آنگونه که شایسته آن است مورد توجه محققان واقع نشده بود، اگرچه آثار برخی از این زنان شاعر در کتابهایی که به آثار منثور و منظوم زنان اختصاص دارد آمده است، اما شعر زنان اندلسی به شکل خاص و جامع جمع­آوری نشده بود.

معرفی سی تن از زنان شاعر وادیبی که در اعصار مختلف اندلس می­زیسته­اند مرا به سوی این موضوع یعنی «سروده­های زنان شاعر اندلس» سوق دادو در درونم شوق و اشتیاقی برای تحقیقی بوجودآورد و نظرم را بر این موضوع متمرکز کرد که در این رهگذر اشعار و آثار پراکنده آنان در کتاب­های گوناگون، دریچه­ای بود که من از درون آن توانستم تا حدی سیماو سیرت آنان را مشاهده و بررسی کنم.

جغرافیای اندلس

اندلس، از نظر موقعیت جغرافیایی، در جنوب غربی اروپا واقع شده است، که امروزه از بزرگترین استان های اسپانیا به شمار می آید. اندلس در جنوب کشور اسپانیا با وسعت ۸۷۵۷۰ کیلومتر مربع قرار گرفته است. در سال ۱۸۳۳ میلادی از نظر تقسیمات کشوری به ۸ شهرستان: به نامهای ألمریا ( آلمریا- المریه) ، گرانادا ( غرناطه)، جیان ، مالاگا ( مالقه) ، قادس، کورذووا ( قرطبه) ، ولبه و إشبیلیه تقسیم شده و در گذشته پایتخت آن إشبیلیه بوده است ( حجی، ۱۹۹۷، ۳۵-۳۶؛ لوکاس، بیتا، ۱/۳۶۷)

برخی از جغرافیا نویسان مسلمان، اندلس را در ضلع غربی اقلیم چهارم دانسته اند و برخی دیگر آن را از اقلیم پنجم به شمار آورده اند. اما به گفته ی صاعد اندلسی « بیشتر اندلس دراقلیم پنجم و بخش جنوبی آن را در اقلیم چهارم قرار گرفته است». ( مقری ، ۱۹۶۸، ۱/۱۲۹؛ صاعد، ۱۹۱۲، ۶۳)

سواحل شمال و شمال غربی این کشور مجاور اقیانوس اطلس ( البحرالا خضر- البحر المحیط الرومی) نزدیک خلیج بسقایه است که شهر خیخون در آن واقع شده است.

نگرشی کوتاه به تاریخ اندلس

قبل از پرداختن به ماجرای  فتح اندلس لازم است درباره تاریخ این کشور پیش از لشگرکشی اعراب مختصری توضیح دهیم؛ زیرا که در تاریخ اقوام و ملل همیشه علل و وقایعی بوده که می توان ریشه ی آن  را در تاریخ قدیم آنها جستجو و کاوش کرد، تاریخ اسپانیا از اواخر هزاره دوم قبل از میلاد آغاز می شود.

سکنه ی قدیم این کشور از قوم « سلت» بودند که از فرانسه وارد آنجا شدند. علاوه بر قوم « سلت» اقوام دیگری نیز در این سرزمین زندگی می کردند که اصل آنها درست بر ما معلوم نیست، اقوامی چون قوم ایبر و لیگور. بعد از این اقوام ( سلت، ایبر،لیگور) فینیقیهای بازرگان و دریا نورد کرانه ی باختری دریای مدیترانه در حدود هزار و دویست قبل از میلاد برای گسترش قلمرو خود وارد شبه جزیره ایبری شدند.

سپس یونانیها این سرزمین را تصرف کردند. ( عبادی، ۱۹۰۳، ۲۳-۲۵) و در حدود هشتصد و پنجاه  قبل از میلاد کارتاژیها از «قرطاجنه» درسواحل تونس به راه افتادند و سواحل جنوبی و جنوب شرقی اسپانیا را تسخیر کردند. کارتاژیها پس از تصرف این کشور شهر «کارتاژ» را بنا نهادند.

در حدود دویست قبل از میلاد جنگ سختی موسوم به « پونیک» میان کارتاژها و رومیان در گرفت که منجر به شکست کارتاژها شد؛ و رومیان بر کشور استیلا یافتند. رومیها تا قرن پنجم میلادی در اسپانیا حکومت کردند. امپراطوری روم در اواخر قرن چهارم میلادی به سبب بحرانهای اقتصادی و نظامی وهجوم قبایل بربر در شمال افریقا روی به ضعف نهاد. اما بعد از مدتی گروههایی از طوایف و اندال و ویزیگوت از کوههای پیرنه وارد اسپانیا شدند و به تهاجمات وسیعی دست زدند.

فهرست منابع و مآخذ

1. کریم
2. ابن أبار ،ابی عبدالله محمدبن عبدالله ابی بکر ، التکلمه لکتاب الصله ، تحقیق : د . عبدالسلام هراش ، ۱۴۱۵ هـ /۱۹۹۵ م ، بیروت ـ لبنان .
3. ابن أبار، ابی عبدالله محمدبن عبدالله ابی بکر ، الحله السیراء ، تحقیق : حسین مؤنس ، ۱۹۸۵ م ، ط : ۲ ، دارالمعارف .
4. ابن أبار، ابی عبدالله محمدبن عبدالله ابی بکر ، المقتضب من کتاب تحفه القادم ، تحقیق: ابراهیم أبیاری ، ۱۴۱۰ هـ /۱۹۸۹ م ، ط : ۳ ، قاهره ـ بیروت .
5. ابن أثیر ، عزالدین ابی الحسن علی بن ابی الکرام ، الکامل فی التاریخ  ، تحقیق : مکتب التراث ، ۱۴۱۴ هـ / ۱۹۹۴ م ، ط : ۱ ، بیروت ـ لبنان .
6. ابن بسام ، ابی الحسن علی ، الذخیره فی محاسن اهل الجزیره ، تحقیق : د . احسان عباس ، ۱۴۱۷ هـ / ۱۹۹۷ م ، بیروت ـ لبنان .
7. ابن بشکوال ، الصله ، تحقیق : ابراهیم أبیاری ، بیتا  ، قاهره ـ بیروت .
8. ابن جلجل ، سلیمان بن حسان ، طبقات الأطباء والحکماء  ، ۱۳۴۹ ش ، ترجمه : محمد کاظم امام  ، تهران : دانشگاه تهران.