تعداد صفحات: ۱۱۵ | قابل ویرایش
چکیده
مالیات ها، از جمله ابزارهایى هستند که در دهه هاى اخیر، نقش مهمّى در اقتصاد کشورها دارند و به منظور درآمد زایى، تخصیص منابع و توزیع مجدد و…، مورد بررسى هاى فراوان قرار گرفته اند. مبحث مالیات و آثار اقتصادى آن، از مباحث دامنه دار و مهم درآمد عمومى است که جایگاه ویژه اى در نقش آفرینى اقتصادى دولت به دست آورده است.
نظام موجود مالیاتى کشور ما، با مشکلات گوناگونى دست به گریبان است و کاستى هاى فراوانى دارد. مقررات و قوانین مالیاتى به حدى پیچیده است که گاه افزون بر مؤدّیان مالیاتى، براى مأموران نیز پیچیدگى دارد. از این رو، در نظام اسلامى ما، مناسب است اصلاحاتى در راه اجراى هرچه بیش تر اهداف اسلام صورت پذیرد. در همین راستا، تحقیق در نظام مالیاتى اسلام و جست وجوى زوایاى مختلف آن، اهمیت و ضرورت مى یابد. این نوشتار، مى کوشد تا با نظر به نظام مالیاتى اسلام و با توجه به نظام مالیاتى موجود، ابعادى از آن را بررسى کند.
در این نوشتار، نخست به معرفى اجمالى مالیات هاى ثابت اسلامى و سپس به تبیین جایگاه مالیات هاى حکومتى و شرایط، صفات و قوانین فعلى حاکم بر نظام مالیاتى مى پردازیم. هم چنین به آسیب شناسى و راهکارهاى اصلاحى نظام مالیاتى موجود پرداخته، در فصل پایانى، پیشنهادها و راهکارهایى اساسى در زمینه گسترش فرهنگ مالیاتى داده مى شود.
مقدمه
در این دهه با توجه به سیاست‌های اقتصادی نقش «مالیات» به عنوان تنها راه چاره تأمین منابع مالی دولت، جهت اجرای طرح‌های ملی عمرانی، اهمیتی خاص و اولویتی اساسی یافته است.
قوانین مالیاتی در دوران معاصر و عصر خردگرایی،به مثابه ابزاری در جهت رشد اقتصادی به شمار می‌روند؛ زیرا «مالیات» نه تنها متضمن ایجاد در آمد دولت‌هاست، بلکه باید در راستای سیاست‌های مالی و پولی کشور وصول و هزینه شود، و یکی از مهم‌ترین هدف‌های وصول مالیات ، اصل تعدیل ثروت و عدالت اجتماعی است.
در اصطلاح علم اقتصاد، مالیات عبارتست از بخشی از درآمد، ثروت، فروش و یا بخشی از هر نوع پایه حقوقی دیگر که توسط دولت از اشخاص حقیقی و حقوقی اخذ می‌شود
بینش اقتصادى اسلام، مال و ثروت، ودیعه اى است الهى که خداوند حکیم آن را در اختیار خلیفه خود، انسان، قرار داده است. با چنین رویکردى انسان باید از مواهب طبیعى براى کمال و سعادت خود و جامعه بهره گیرد. این نظام که از وحى الهى سرچشمه گرفته است، بر اساس قوانین الزامى و ملاک هاى اخلاقى و با ایجاد زمینه هاى تولید فراوان، توزیع عادلانه و حفظ کرامت انسان، آسایش و سعادت زندگى را فراهم مى آورد.
باید گفت، مالیات بر اموال و دیگر انفاق ها در قالب خمس، زکات و مالیات هاى گوناگون حکومتى، به منظور رفع نیازهاى اقتصادى فردى و برقرارى عدالت اجتماعى در جامعه برقرار شده است.
بیان مساله
گسترش تعهدات دولت در عرصه اقتصادی و اجتماعی و تلاش در جهت تحقق اهداف مهمی چون رشد اقتصادی، ثبات قیمت ها، افزایش اشتغال، بهبود تراز پرداخت ها ، توزیع عادلانه درآمد و تخصیص منابع تولید هزینه های دولت را با روند افزایشی روبرو ساخته است.
درآمدهای مالیاتی نقش مهمی در منابع درآمدی کشور ایفا می کنند و اتکای دولت به این گونه از درآمدها حکایت از سلامت اقتصادی دارد. گرچه درآمدهای مالیاتی در اغلب کشورهای توسعه یافته جنبه علمی به خود گرفته ولی در اغلب کشورهای در حال توسعه به علل مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سهم درآمدهای مالیاتی بسیار ناچیز بوده و در مقابل درآمد حاصل از فروش منابع طبیعی بیشترین سهم را در تامین و مخارج دولت داشته است.
در ایران نیز نقش اصلی درآمدهای دولت را حداقل در دو دهه اخیر درآمدهای ناشی از فروش نفت ایفا می کند. ترکیب نامناسب درآمدهای دولت حکایت از وابستگی ترکیب درآمدهای مالیاتی است و نشان می دهد که عدم کارایی و وجود نارسایی در نظام مالیاتی کشور در هر یک از مراحل جمع آوری اطلاعات، تشخیص و وصول متجلی می گردد.
ارزیابی مالیات های اقتصاد اسلامی و مقایسه آن با مالیاتهای متعارف در اقتصاد جدید مستلزم شناخت ابعاد فقهی مالیاتهای اسلامی و بررسی نظام تاثیر این مالیاتها و الگوی مصرف آنها با توجه به اهداف کلان اقتصادی است.
در اقتصاد اسلامی در مقایسه با سیستم های مالیاتی دیگر چون افراد داوطلبانه به پرداخت مالیاتهای موظف اقدام می کنند هزینه جمع آوری آن بسیار پایین است.
پیش نیازهای تدوین الگوی اسلامی مالیات
در نظام مالیاتی دولت اسلامی، مالیاتها هم باید از جنبه شرعی توجیه داشته باشند و هم از نظر اقتصادی. از سوی دیگر لازم است حاوی همان نقشی باشند که مالیاتهای مذهبی در صدر اسلام در هدایت فعالیتهای اقتصادی و کسب اهداف عدالت و توسعه اقتصادی دارا بودهاند. در عین حال، مالیاتهای مزبور بایستی نیازهای دولت اسلامی را در حال حاضر نیز تأمین کنند. بنابراین پیشنیازهای تدوین چنین الگویی از نظر تاریخی، فرهنگی، فقهی، اخلاقی و نیز بهره گیری از تجارب سایر کشورها مورد نظر این محور می باشد.
انتظار می رود مقالات مرتبط با این محور پیش نیازهای فوقالذکر را مورد بررسی قرار داده و به تشریح و تبیین آن بپردازند، به نحوی که راهگشای تدوین الگوی فوق در حال حاضر باشند. همچنین ممکن است مقالات به ارائه الگوهایی از مالیات در نظام اسلامی پرداخته و بر اساس آن فرضیات علمی استخراج نمایند.
اهداف مالیات در اقتصاد اسلامى
با توجه به اهداف بسیار متنوع اقتصاد اسلامى در مقایسه با مکتب هاى دیگر، دولت براى تأمین مخارج مالى خود، به درآمدهاى گوناگونى نیاز دارد. مالیات ها به عنوان یکى از مهم ترین راه هاى درآمد دولت، در رسیدن به این اهداف از اهمیت خاصى برخوردارند. در ادامه، با تأکید بر ویژگى هاى اساسى نظام مالیاتى اسلام در مقایسه با اصول نظام هاى مالیاتى دیگر مبحث هاى اقتصادى و جایگاه آن در اقتصاد اسلامى، به بررسى آنها مى پردازیم:
الف) تأمین مالى مخارج معیّن: نظام مالیاتى اقتصاد اسلامى، از نظر تأمین مخارج مالى، نقشى شبیه عوارض در نظام هاى مالیاتى دیگر ایفا مى کند. در نظام هاى مختلف مالیاتى، تفاوت مالیات و عوارض در این است که مالیات ها به طور کلى به خزانه دارى دولت واریز مى شوند و دولت مخارج مختلف خود را با آن تأمین مى کند؛ در حالى که عوارض جمع آورى شده، تنها باید در موارد و مکان هاى معیّنى استفاده شوند.
ب) عدالت اجتماعى: نقش دیگر مالیات هاى حکومتى، اجراى عدالت اجتماعى است. عدالت اجتماعى را هم مى توان دلیلى بر مالیات گیرى و هم یکى از آثار آن دانست. مالیات هاى حکومتى باید به صورتى تعیین شود که اصل عدالت اجتماعى را زیر پا ننهند؛ یعنى هرکس در جامعه اسلامى به نسبت بهره اى که از امکانات جامعه و کشور مى برد، در تأمین مخارج و هزینه ها سهیم باشد. آنها که درآمد بیش ترى دارند، باید مالیات بیش ترى بپردازند و مالیات ها باید به صورت تصاعدى تعیین گردد تا کسانى که درآمد بیشترى دارند، نقش بیشترى در تأمین هزینه هاى جامعه داشته باشند.
منابع و ماخذ
- بیات ترک، محمد، آیین مالیات پردازى، مشهد، انتشارات محقق، ۱۳۸۰.
- ریکاردو، دیوید ، اصول اقتصاد سیاسى و مالیات ستانى، مترجم: حبیب الله غفورى، تهران، نشر نى، چاپ اول، ۱۳۷۴.
- گلزاده غفورى، على، انفال یا ثروت هاى عمومى، انتشارات شرکت هاى انتشار، چاپ دوم، ۱۳۴۱ ه . ق.
- پژویان، جمشید، اقتصاد بخش عمومى، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهى دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۲.
- تهرانى، على، اقتصاد اسلامى، مشهد.
- گردانى و عصمتى، ابوالقاسم و بهروز، تجارت خارجى و مالیات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ دوم، ۱۳۷۳.
- هروى، مصطفى، تحولات قوانین مالیات بردرآمد ایران، چاپخانه فردوسى، ۱۳۳۲.
- تقوى، حیدر ،جمع اخلاق و اقتصاد در اسلام، مترجم: حسن توانایان فرد، تهران، ۱۳۶۶.
- غفورى، على، خطوط اصلى در نظام اقتصاد اسلام، چاپ پرتو، چاپ دوم.
- تسخیرى، محمد على، درس هایى از اقتصاد اسلامى، مترجم: مسلم صاحبى و محسن عابدى، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامى، ۱۳۷۰.
