تعداد صفحات: ۴۷ | قابل ویرایش
چکیده
در این تحقیق سعی شده است به یکی از مهمترین موضوعات مهم آموزش یعنی شیوه آموزش مفاهیم دینی به کودکان پرداخته شود گرچه این به مثابه بحر در کوزه کردن است که به قول مولانا:
«گر بریزی بحر را در کوزه ای چند گنجد؟ قسمت یک روزه ای »
البته پس از مقدمه بخش اول می‌باشد که به بررسی ویژگیهای کودکان ، مراحل رشد آنها و ویژگیهای این مراحل پرداخته شده است . در بخش دوم عواملی که در تربیت کودک مؤثر است از قبل از تولد تا بلوغ بررسی شده است. در بخش سوم به قسمتی از سخنان معصومین (ع) دراین مورد پرداخته شده است که حاوی بهترین نکات روانشناسی است.
بخش چهارم اختصاص به اصل تربیت دارد که چه چیزهای و چه اصولی باید ضمن تربیت کودک رعایت شود. در بخش پنجم روشهای تربیت دینی بررسی شده و سعی شده مؤثرترین آنها ذکر شود و در آخرین بخش برخی مفاهیم نسبی و درک کودکان از آنها ، سپس شیوه آموزش آنها بطور اختصاصی پرداخته شده است.
منابع مورد استفاده در تحقیق نیز کتبی روایی مانند بحارالانوار و میزان الحکمه می‌باشند و برخی کتب روانشناسی و تربیتی ، همچنین از چند مقاله در این زمینه از نشریات معتبر استفاده شده است و همینطور به چند فرهنگ جهت کلید واژه‌ها مراجعه شده است.
مقدمه
آشنایی با ویژگیها، روحیات و شناخت صحیح استعدادها و توانایی ها ،کاستی ها ، نیازها و نیروهای جسمانی و روانی کودکان در مراحل مختلف سنی از عوامل بسیار مهم وکارساز امر آموزش و پرورش است.
از اساسی ترین ویژگیها که می‌تواند در امر آموزش مفاهیم دینی به ما کمک کند وجودگرایش دینی و میل به سوی امورمذهبی در کودک است. ما معتقدیم که کودکان سرشت خداجوی دارند و مفاهیم اساسی دین اسلام اموری هستند که با سرشت کودک سازگارند و اکتسابی نیستند و این علاقه در درون وجود آنهاست و وظیفه تعلیم و تربیت شکوفا کردن این گرایش‌های فطری است.
تمایلات فطری
از ویژگیهایی که می‌تواند ما را در آموزش معارف دین کمک کند وجود تمایلات فطری در کودک است علاقه کودک به دین و خدا در درونش بوده و در سن بلوغ به شکوفایی آشکار می‌رسد و نیازمند آن نیست که وجود خدا را به کودک بقبولانند بلکه باید این باور فطری به خدا را در او حفظ و شکوفا نمایند. برای این منظور باید با بیان آثار رحمت الهی و آگاه گردن قلب و عقلش از این آثار و ذکر نعمات بهشتی سراسروجودش را از این حب عاطفی سرشار سازد.
امام سجاد علیه السلام در این زمینه می‌فرمایند: خداوند به موسی علیه السلام وحی نمود که مردم را به من علاقه مند کن و آنان را نیز نزد من محبوب ساز ، عرض نمود چگونه ؟ وحی آمد که نعمتهای من را برای آنان بازگو کن آنان خود عاشق من خواهند شد.
دوره های تفکر مذهبی کودک
از مباحث مهم که باید مورد توجه قرار گیرد ، رشد تفکر دینی است ، چرا که با شناخت ویژگیهای تفکر دینی دانش‌آموزان راه برای گزینش روشهای مناسب آموزش دینی هموار خواهد شد.
محققان بزرگی همچون پیاژه ، هامز وگلومن دوران های اصلی مختلفی را برای رشد تربیتی مذهبی کودک بیان کرده اند که به اختصار به بیان نظریه گلومن که به نظر می‌رسد از کمال بیشتری برخوردار است و تکامل یافته نظریه پیاژه می‌باشد می‌پردازیم.
وی تحقیقات بسیاری کرد که در اثر این بود که می‌دید دانش‌آموزان داستانهای دینی را که می‌شنیدند سعی می‌کردند با تجربیات خود وفق دهند و درک کنند سرانجام به پنج مرحله قائل شد:
- دوره ما قبل تفکر مذهبی ( تا ۷ و۸ سالگی )
- دوره تفکر مذهبی ناقص اول ( ۷ تا ۹ سالگی )
- دوره تفکر مذهبی ناقص دوم ( ۹ تا ۱۱ سالگی )
- دوره اول تفکر مذهبی شخصی ( ۱۱ تا ۱۳ سالگی )
- دوره دوم تفکر مذهبی شخصی ( ۱۳ سالگی به بعد)
هدف تربیت دینی
غایت تربیت دینی فلاح و رستگاری است و علت گمراهی ، کژ فهمی از دین است یا عمل نکردن به آن.
هدف تربیت دینی پرورش حس خداجویی و پرستش گری به قصد رها سازی نشان از وابستگی و ذلت و اسارت بسوی آزادی عزت و بالندگی است و همچنین هدف رسیدن به سعادت باطنی و چشیدن لذت معنوی و شادابی درونی است، اشباع نیازهای معنوی و تقویت و تحریک این نیازها ، پرورش و تقویت عشق آدمی‌به حقیقتی که در فطرت به او ودیعه داده شده است.
مرحله نخست خردسالان بین ۵ تا ۹ سال
عمده ترین کار در آموزش دینی خردسالان این است که مفاهیم خام الهی و انسان انگاری فیزیکی آسان را تغذیه کرد به گونه‌ای که وی خام بودن تفکر خود را در ارتباط با مفاهیم دینی تصفیه نماید.
به اینصورت که در برخورد با برداشتهای خام و پاسخ گویی به سئوالات کودکان درباره خدا و سایر موجودات مجرد و مفاهیم فوق طبیعی به گونه‌ای عمل شود که جلوه های خام ومادی متصور خردسالان نفی شود اما چون آنها ظرفیت درک مفاهیم انتزاعی را ندارد نباید به ویژگیها و صفات این مفاهیم پرداخت. مثلاً برخورد با کودکی که خدا را مثل انسان تصور می‌کند باید گفت که خدا مثل ما نیست ، دست و پا ندارد ،مثل ما زندگی نمی‌کند و … .
در سنین بالاتر می‌توان دیده نشدن خداوند را به برخی تجربه های آنها از حقایق موجود ولی نادیدنی تشبیه کرد مثل فکر ، جریان برق و در طول آموزش از مسائلی نباید غافل ماند از جمله اینکه دین کودک باید کودکانه باشد وهمچنین برای درک بهتر از مواردی چون نقاشی ،موسیقی ،شعر و سرود و … استفاده کرد. هدف عمده دراین مرحله جذب برای آموزش است نه صرف آموزش.
فهرست منابع
- دشتی ، محمد ،نهج البلاغه ، انتشارات مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المومنین ،قم ۱۳۸۴
- محمدی ری شهری ،محمد ،میزان الحکمه ،مرکز نشرکتب علوم اسلامی ، قم ۱۳۶۳ ، ج ۱۰
- مجلسی ، محمد باقر ، بحار الانوار ،دارالکتب الاسلامیه ، تهران ۱۳۸۲ ،ج ۲
- باهنر ،ناصر ،آموزش مفاهیم دینی همگام با روانشناسی رشد ،شرکت چاپ و نشر بین الملل ،پاییز ۱۳۸۰
- مظاهری ،حسین ،تربیت فرزند از نظر اسلام ،انتشارات روحانی ،قم ۱۳۸۷
- قرائنی ، محسن ،تفسیر نماز ،ستاد اقامه نماز ،بهار ۷۵ ، تهران
- کریمی، عبدالعظیم ، نکته های روانشناختی در تربیت دینی فرزندان ،ستاد اقامه نماز ، تهران ۱۳۸۲
- قائمی ،علی ،نقش مادر در تربیت ،انتشارات امیری ،تهران ۱۳۷۰
- قائمی ، علی ، نقش پدر درتربیت ، انتشارات امیری ،تهران ،۱۳۷۹.
