پایان نامه پژوهش و بررسی در خصوص لغتنامه های حدیثی

تعداد صفحات: ۱۲۵ | قابل ویرایش

چکیده

کلام وسیله ی ارتباطی بین مردم می باشد پس اگر برای مخاطب قابل فهم باشد فصیح و اگر برای مخاطب قابل فهم نباشد غریب است پس غرابت کلام امری نسبی است . به دنبال گسترش علوم قرآنی ، علم حدیث هم که تالی و همراه قرآن بوده و هست گسترش پیدا نمود. از همان قرون اولیه اسلام کتاب های مختلفی در این زمینه نوشته شد و از نیمه دوم قرن دوم هجری غریب الحدیث نویسی آغاز گردید.

در ابتدا لغتنامه های حدیث و قرآن به هم آمیخته بود ولی کم کم کتاب های غریب الحدیث  از کتاب های مفردات قرآنی و غریب القرآن جدا شد. عنوان غریب الحدیث به یک مجموعه از آثاری اطلاق می گردد که به واژه های نا آشنای حدیث در حوزه ی معنایی حدیث توجه نموده و به شرح و توضیح آنها می پردازد و آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

نویسنده ی حقیر کوشیده است که در حد توانایی خود در این رساله به چگونگی سیر تدوین غریب الحدیث ها در قرون مختلف بپردازد و در واقع این نوشته را می توان به عنوان مجموعه ای پیرامون کتاب شناسی دقیق در حوزه ی غریب الحدیث برای اهل فن معرفی نمود .

مقدمه

ن و القلم و ما یسطرون قسم به قلم و آنچه می‌نگارند.

زبان عربی به خاطر اصالت و قدمتی که از گذشته داشته است در اواخر عصر جاهلی پیشرفت نمود. با نزول قرآن به زبان عربی، جنبش علمی خصوصاً در میان مسلمانان بوجود آمد که ابتدا مربوط به فهم قرآن بود سپس گسترش پیدا نمود و در اندک مدتی همه‌ی دانش‌های معروف آن زمان را شامل شد.

ادراک و فهم واژه‌های غریب قرآن بیش از هر چیز به علوم قرآن و درک مفاهیم قرآنی مرتبط بود بنابراین تفسیر قرآن نخستین جنبش علمی بود که در اعراب مشاهده شد. از آنجا که سخنان پیامبر(ص) سرآمد فصحای عرب به شمار می‌رفت کلام پیامبر(ص) مورد استشهاد عالمان زبان و فنون ادبی بود.

در دانش کلام و مناظره بین فِرَق اسلامی فاصله حق و باطل و تمایز درست و نادرست سخن رسول اکرم(ص) بود در نتیجه هیچ علمی بدون حدیث به کمال مطلوب نمی‌رسید و از آنجایی که قسمتی از احادیث در تبیین و تفسیر آیات قرآن و ثواب قرائت آنها وارد شده جای تردید نیست که پیشینه‌ی حدیث نیز از آغاز نزول وحی است و پژوهشهای لغوی قرآن پژوهشگران را به سوی غریب الحدیث نیز کشانید.

علل بوجود آمدن غریب الحدیث

از نظر خطّابی علل بوجود آمدن غریب الحدیث به عنوان یک علم مستقل تفاوت مخاطبین در درک و فهم احادیث و اختلاف لهجه می‌باشد.

ابن اثیر علت را اینگونه بیان می‌کند که: «وقتی عرب با غیر عرب مختلط شد برای این که احادیث رسول خدا حفظ شود ضرورت نیاز به این فن احساس گردید و ناچار این فن به صورت یک ضرورت مهم در لغت عموماً و در غریب الحدیث خصوصاً بوجود آمد».

کتب غریب الحدیث مرجع مهمی برای یافتن مفاهیم احادیث به شمار می‌آیند. این کتابها به منظور حل واژه‌‌های ناآشنای به کار رفته و در احادیث تألیف شده‌اند و هدف از تألیف اینگونه کتابها ارائه معنای واژه‌های غریب در همان حوزه معنایی حدیث است و به سایر استعمالات واژه توجه نشده است تدوین غریب الحدیث‌ها متفاوت است برخی مانند کتب حدیث ترتیب مسندی دارند برخی مانند کتابهای لغت بر اساس ماده کلمه مرتب شده‌اند.

موضوع پایان نامه بررسی لغتنامه‌های حدیثی است که در اصل یک نوع فهرست نگاری و کتاب شناسی تاریخی در مورد کتب غریب الحدیث می‌باشد برای رسیدن به این هدف به گردآوری مجموعه کتب غریب الحدیث به ترتیب زمانی از نیمه دوم قرن دوم تاکنون پرداخته شده است که در این پژوهش سیر تدوین غریب الحدیث‌ها به صورت فهرست وار بیان شده است.

شعبه بن حجاج الورد العتکی الازدی (ابوبسطام) (۸۲- ۱۶۰ق)

ابوبسطام از رجال حدیث عالم و فاضل و حافظ بود او در سنه ۸۲ ق/ ۷۰۱ م در واسط زاده شد او به بصره رفت و در آنجا ساکن گردید استادش واسطی شیخ بصره بود او از معاویه بن قُره و عمره بن مرّه روایت می‌کرد شافعی می‌گوید: « اگر شعبه نبود حدیث در عراق شناخته نمی‌شد». نسایی راجع به علم او می‌گوید: «امناء علم رسول خدا سه نفر هستند که یکی از آنها شعبه می‌باشد» او در بصره وفات یافت.

ابوبسطام یکی از نخستین محدثانی است که در بصره احادیث را نظم بخشید وی از آن جهت مقامی برجسته یافته است که نخستین کسی است که از زندگی و احوال محدثان در علمی مجزا بحث کرده است.

کتاب غرائب حدیث از اوست.

فهرست منابع و مآخذ فارسی

۱- قرآن کریم

۲- آل یاسین ، محمد حسین- الدراسات اللغویه عند العرب الی نهایه القرن الثالث- منشورات دارالمکتبه الحیاه بیروت- لبنان ۱۴۰۰ ه – ۱۹۸۰ م .

۳- ابن اثیر . مجد الدین ابی السعادات المبارک بن محمد – النهایه فی غریب الحدیث و الاثر تحقیق شیخ خلیل مأمون شخا – دارالمعرفه – بیروت ۱۴۲۲ .

۴- ابن جوزی . ابوالفرج عبد الرحمن بن علی محمد بن علی – غریب الحدیث – دکتر عبد العطی امین قلعجی – دارالکتب العلمیه بیروت .

۵- ابن خلکان ، ابوالعباس شمس الدین – وفیات الاعیان – تصحیح محمد محی الدین عبدالحمید – چاپ قاهره . ۱۳۶۷ هـ .

۶- ابن سعد واقدی – طبقات الکبری – بیروت – دارالکتب العلمیه ۱۴۱۰ هـ ۱۹۹۰ م

۷- ابن عماد . ابوالفلاح عبد ا… بن عماد – شذرات الذهب فی اخبار من الذهب . دارالاحیاءـ التراث العربی – بیروت طبعه جدیده

۸- ابن ندیم . محمدبن اسحاق – الفهرست – ترجمه و تحشیه محمد رضا تجرد . لیتوگرافی و چاپ دیبا- انتشارات اساطیر ۱۳۸۱.