تعداد صفحات: ۱۸۶ | قابل ویرایش
فهرست مطالب
عنوان صفحه
اول فصل: کلیات…………………………………………………………………………………………………………۱
۱-۱ مقدمه……………………………………………………………………………………………….۲
۱-۲ سؤالات اصلی تحقیق…………………………………………………………………………..۳
۱-۳ ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………….۵
۱-۴ هدف تحقیق………………………………………………………………………………………۵
۱ – ۵ روش تحقیق……………………………………………………………………………………..۵.
۱-۶ زندگی سهروردی……………………………………………………………………………….۶
۱-۷ مکتب اشراق………………………………………………………………………………………۸
۱-۸ لزوم تمسک به کتاب قرآن و سنت………………………………………………………۱۰
۱-۹ تاویل فلسفی آیات……………………………………………………………………………..۱۲
۱-۱۰ تلفیق آراء و تاویل آیات……………………………………………………………………۱۴
۱-۱۱ جمع بندی فصل اول…………………………………………………………………………۱۷
فصل دوم: معرفت نفس……………………………………………………………………………………………۱۸
۲-۱ سیر تاریخی بحث معرفت نفس……………………………………………………………..۱۹
۲-۲ ابن سینا …………………………………………………………………………………………….۲۲
۲-۳ نفس چیست………………………………………………………………………………………۲۳
۲-۴ در معانی واژه نفس…………………………………………………………………………….۲۵
۲-۵ برهان سهروردی در تجرد نفس……………………………………………………………..۲۷
۲-۶ دیدگاه شیخ اشراق درباره حدوث نفس………………………………………………….۲۹
۲-۶-۱ طریق دیگر……………………………………………………………………………………۳۳
۲-۶-۲ برهان دیگر……………………………………………………………………………………۳۳
۲-۷ بقای نفس……………………………………………….. …………………………………..۳۴
۲-۸ مراتب نفس اردیدگاه شیخ اشراق………………………………………………………۳۹
۲-۹ احوال نفس…………………………………………………………………………………..۴۳
۲-۱۰ مقایسه خلقت نبات و حیوان و انسان…………………………………………………۴۶
۲-۱۱ هدایت عامه…………………………………………………………………………………۵۱
۲- ۱۲ نفوس بشری………………………………………………………………………………..۵۳
۲-۱۴ تکامل نفس ناطقه از نظرشیخ اشراق………………………………………………….۵۵
۲- ۱۴ نفس ناطقه جسمانی نیست…………………………………………………………….۵۶
۲-۱۵ عقل و نفس…………………………………………………………………………………۵۹
۲-۱۶ قوای نفس…………………………………………………………………………………..۶۱
۲-۱۷ نفس آسمانی و نفس ارضی…………………………………………………………….۶۲
۲-۱۸ مناسبت بین نفس ناطقه وروح حیوانی……………………………………………….۶۴
۲-۱۹ جمع بندی فصل دوم………………………………………………………………………۶۵
فصل سوم: واجب الوجود…………………………………………………………………..۶۷
۳-۱ افق خداشناسی در حکمت شیخ اشراق…………………………………………………۶۸
۳-۲ در اثبات واجب الوجود…………………………………………………………………….۷۰
۳-۲-۱ برهانی دیگر………………………………………………………………………………..۷۱
۳-۲-۲ برهانی دیگر از حکمه الاشراق………………………………………………………..۷۳
۳-۳ وجود نفس ناطقه دلیلی بر وجود خدا…………………………………………………..۷۴
۳-۴ فعل واجب الوجود………………………………………………………………………….۷۸
۳-۵- صفات واجب الوجود……………………………………………………………………۸۴
۳-۵-۱ غنی مطلق………………………………………………………………………………….۸۶
۳-۵-۲ جواد حقیقی………………………………………………………………………………۹۰
۳-۵-۳ اراده واجب الوجود……………………………………………………………………..۹۳
۳-۵-۴ قضا و قدر الهی…………………………………………………………………………..۹۴
۳-۵-۵ علم باری تعالی…………………………………………………………………………..۹۸
۳-۵-۶ واجب الوجود خیر محض است…………………………………………………..۱۰۰
۳-۶ جمع بندی فصل سوم…………………………………………………………………….۱۰۲
۴– فصل چهارم: نور و ظلمت…………………………………………………………………۱۰۳
۴-۱ نور و ظلمت دو واژه کلیدی حکمت اشراق……………………………………….۱۰۴
۴.-۲ خدا نورالانوار است………………………………………………………………………۱۰۸
۴-۳ هو رخش…………………………………………………………………………………… ۱۱۱
۴-۴ تقسیم عوالم…………………………………………………………………………………۱۱۶
۴-۵ نسبت بین موجودات عوالم……………………………………………………………..۱۱۶
۴-۶ تبیین صدور عالم از نورالانوار………………………………………………………….۱۱۸
۴-۷ صادر اول ازواحد حقیقی یا نورالانوار………………………………………………..۱۱۹
۴-۸جمع بندی فصل چهارم نور و ظلمت………………………………………………….۱۲۱
۵-فصل پنجم: عقول مجرد…………………………………………………………………….۱۲۲
۵-۱ عقول…………………………………………………………………………………………..۱۲۳
۵-۲ الواحد لایصدر عنه الا الواحد…………………………………………………………..۱۲۶
۵ -۳ قاعده امکان اشرف……………………………………………………………………….۱۲۸
۵-۴ وجه تمایز عقول و جایگاه آن درحکمت اشراق با حکمت مشاء…………….۱۳۰
۵-۵ ویژگی های عالم عقول ازدیدگاه شیخ اشراق……………………………………..۱۳۱
۵-۶ مراتب مختلف عقول که واسطه آفرینش هستند از دیدگاه شیخ اشراق……..۱۳۵
۵-۷ عقل فعال ازنظرشیخ اشراق……………………………………………………………….۱۳۷
۵-۸ عقل فعال واسطه در آفرینش نفوس انسانی………………………………………….۱۳۹
۵-۹ برتری انسان بر فرشته……………………………………………………………………..۱۴۰
۵-۱۰جمع بندی فصل پنجم……………………………………………………………………….۱۴۳
۶- فصل ششم نتیجه گیری…………………………………………………………………………………….۱۴۵
منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………………….۱۵۰
مقدمه
موضوع این رساله « مبانی و مستندات قرآنی و روایی نظام فلسفی شیخ اشراق «سهروردی» است .
تا آنجا که بنده سراغ دارم تا کنون در این زمینه کمتر کسی تحقیق جامعی انجام داده و این بعد از ابعاد دو مبانی نظام فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی را به طور تخصصی مورد مطالعه و تحقیق قرار داده است.
لذا حقیر با بضاعت بسیار کم و بدون ادعا در پرتو عنایت حضرت ولی عصر (عج) سعی نمودم از لا به لای کتب و رسائل حکیم اشراقی شیخ شهاب الدین سهروردی و سایر تالیفاتی که درباره این مکتب فلسفی نگاشته شده است رسالت خود را به منصه ظهور برسانم تا چه قبول افتد و چگونه در نظر آید.
همتم بدرقه راه کن ای طائر قدس که دراز است ره مقصد و من نو سفرم
امید آن است که صاحبان خرد و اندیشه و جویندگان معرفت در بر خورد با معایب و نواقص این اثر از در اغماض در آیند و چون خدای ارحم الراحمین بنده پروری کنند و ما را مورد لطف و عنایت خود قرار دهند.
شایان ذکر این که نظر به گستردگی موضوع و تفرق و پراکندگی استنادات سهروردی به متون دینی بر آثار و مکتوباتش، برای پرهیز از نظام گسیختگی و ایجاد نظم هر چه بیشتر مباحث این پایان نامه، ندارنده سعی نموده‌است مطالبی را که شیخ اشراق در آنها به آیات و روایات متعدد استناد جسته است حتی المقدور در چهار موضوع ذیل بسته بندی کند و به بحث و بررسی و نحوه استدلال شیخ اشراق با آنها بپردازد :
۱- علم النفس ۲- معرفت واج الوجود ۳- نور و ظلمت ۴- عالم عقول
در ضمن شیخ اشراق در مباحث جسم، جوهر، عرض و تعریف هیچگونه استنادی به آیات قرآنی و روایات نداشته است.
زندگی سهروردی
شیخ شهاب الدین سهروردی از بر جسته ترین چهره های حکمت اسلامی و فرهنگ ایران زمین و گو هری تا بناک در میان همه ی فرزانگان عالم است. ایشان در سال ۵۴۹ هجری قمری در قریه سهرورد از توابع زنجان دیده به جهان گشود.
نام ایشان شهاب الدین یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی ملقب به شیخ اشراق است که همچون شهابی زود گذر طی عمری کوتاه آسمان معرفت اسلامی را با نور خود بر افروخت .
سهروردی تحصیلات اولیه خود را در خدمت مجد الدین جیلی در مراغه انجام داد و در آنجا با فخر رازی هم درس بود. سپس برای ادامه تکمیل تحصیلات خود از مراغه عازم اصفهان شد و در آنجا بحث های منطقی را نزد ظهیر الدین فارسی (ظاهر الدین قاری ) فرا گرفت و با افکار و آرای شیخ الرئیس که در آن زمان در کمال شهرت بود آشنائی کامل یافت .
سپس به سیر و سلوک معنوی پرداخت و سیر افاقی و انفسی کرد و مانند بسیاری دیگر از بزرگان، تصوف درونی را با سفر در بلاد گوناگون اسلامی توام ساخت . سر انجام در شهر حلب اقامت گزید و در آنجا با حاکم شهر ملک ظاهر پسر صلاح الدین ایوبی دیدار کرد و ملک مقدمش را گرامی داشت و لذا خواست در حلب بماند.
مکتب اشراق
سهروردی در زمانی می زیست که علم کلام در اوج اقتدار بود و منابع بسیار غنی در علم کلام وجود داشت و نیز فلسفه به شکل یونانی آن کاملا شناخته شده و آثار غنی فارابی و ابن سینا تدوین یافته بود .علوم دینی نیز رواج بسیار فراوانی یافت و انواع تفسیر بر متون مختلف او در دسترس همگان قرار داشت و از همه مهمتر آن ایام دوران اقتدار عرفان و تصوف بود و آنچه سهروردی بر اینان افزود قطب بسیار حساس تفکر ایرانی و بر گرفته از آوای ایرانیان باستان بود لذا ایشان در ملتقای سه جریان فکری عمده قرار داشت:
نخست: افکار یونانیان که تو سط مترجمان اسلامی و فلاسفه اسلامی نقل شده بود .
دوم : معتقدات مذهبی بر آمده از حکمت خسروانی که مروجان آن تعداد انگشت شماری از زرتشتیان یا مختصری از کتب باقی مانده از ایران قدیم و تعداد محدودی از عرفای ایرانی بودند که میل به ابقای این اعتقادات داشتند.
سوم:دریافتهایی عمیق و دقیق عرفای اسلامی که در شعب تفکر اسلامی بسیار پرتلاطم می نمودند.
اجتماع این سه جریان نتیجه اش آثار و تا لیفاتی است از شیخ شهاب الدین سهروردی که افکار حکمت اشراق را ارائه می کند.]۱۱[
به عبارت دیگر حکمت اشراق چنانچه معروف است و بسیاری از شارحان و مو رخان فلسفه در جهان اسلام اشاره کرده اند منابع گوناگون دارد از یک سو ریشه در حکمت خسروانی دارد. و از سوی دیگر از روش فلسفی مشائی به ویژه روش برهانی استفاده می کند و سخت می کوشد بینش و حدس فلسفی افلاطونی را پردازش کند و آن را در قالب فلسفی در آورد.
لزوم تمسک به کتاب قرآن و سنت
سهروردی خود را وارث حکمت قدیم دانسته و در ساحت اندیشه ی او حکمت افلاطون مباین و منافی زرتشت نبوده است و حکمای قدیم را شارحان یک حقیقت و مفسران یک پیام دانسته اند .
ایشان اتصال خود را با حکمای ربانی بر اسناد تاریخی مبتنی نساخته است. وی بیش از آنکه به اسناد تاریخی بپردازد و آن را سند گفتار خویش قرار دهد به تامل در آیات شریفه ی قر آن می پردازد و در پرتو نور آن راه خود را به سوی حقیقت می گشاید و می گوید :
همانگونه که خلق و ایجاد بدست خداوند است ارشاد و راهنمائی نیز تنها به راهنمائی او تحقق می پذیرد قدرت کامل و مطلق از آن خداوند است که تو را لباس هستی می پوشاند و کلمه روشن و نو رانی اوست که تو را هدایت و ارشاد می نماید.
لذا کسانی که به کلمه خداوند و سخن او توجه نکرده و به ر شته محکم قر آن اعتصام نمی جویند در چاه ضلالت و گمراهی سرنگون می گردند و هر گونه ادعا و سخنی که در کتاب خدا و سنت رسول خدا شاهدی برای آن وجود نداشته باشد از درجه اعتبار ساقط است و از امور بیهوده به شمار می آید.
منابع و مآخذ
- الهی قمشه ای، مهدی، ترجمه قرآن کریم ،انتشارات الهادی،.
- الهی قمشه ای، مهدی،۱۳۸۲ ، شرح خطبه توحیدیه، مقدمه و پاورقی محمدرضا غیاثی کرمانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی،.
- ابن سینا،۱۳۸۳ ، رساله نفس، با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر موسی عمید، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا همدان،.
- ابن سینا،۱۳۳۳ه .ش، دانشنامه علائی، ج۲، محمد معین،.
- ابن سینا،۱۳۶۳ ه .ش ، الشفاء، ابراهیم مدکور، ایران،.
- ابن مسکویه ، ۱۳۱۹ ق ، فوز الاصغر، مصر،.
- ابوریان، محمد علی، ۱۳۷۲، مبانی فلسفی اشراق، ترجمه محمد علی شیخ، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران،.
- دشتی، محمد، آبانماه ۱۳۷۹ ،ترجمه نهج البلاغه، انتشارات مشرقین،.
