تعداد صفحات: ۱۴۲ | قابل ویرایش
فهرست مطالب
تقدیم………………………………………….. ج
تقدیم و تشکر……………………………………. د
چکیده………………………………………….. ه
بخش اول – کلیات
مقدمه………………………………………….. ۲
۱-۱- تعریف و تبیین موضوع…………………………. ۴
الف – تعریف لغوی عیال……………………………. ۴
ب – تعریف لغوی أسر………………………………. ۴
ج – تعریف لغوی زوج………………………………. ۵
د – خانواده در اصطلاح……………………………. ۱۰
۲-۱- ضرورت و اهداف تحقیق………………………… ۱۳
۳-۱- پیشینه موضوع………………………………. ۱۴
۴-۱- فرضیات اصلی و فرعی…………………………. ۱۵
۵-۱- روش تحقیق…………………………………. ۱۶
بخش دوم – بررسی جایگاه خانواده در اعصار گذشته و ادیان
۱-۲- خانواده در اعصار گذشته……………………… ۱۸
الف – خانواده در اقوام وحشی……………………… ۱۸
ب – خانواده در روم قدیم…………………………. ۱۹
ج – خانواده در یونان قدیم……………………….. ۲۰
د – خانواده در ایران باستان……………………… ۲۱
ه – خانواده در عرب جاهلیت……………………….. ۲۲
۲-۲- خانواده در ادیان…………………………… ۲۴
الف – خانواده در زرتشت………………………….. ۲۴
ب – خانواده در میان مسیحیان و یهودیان…………….. ۲۶
ج – خانواده در اسلام…………………………….. ۲۸
* کارگر و جایگاه خانه در قرآن……………………. ۳۰
۱- محل تسکین…………………………………… ۳۱
۲- محل ذکر و تلاوت آیات الهی……………………… ۳۱
۳- محل رابطه قدسی………………………………. ۳۲
۴- لزوم حفظ حریم خانه…………………………… ۳۲
۳-۲- وضعیت خانواده در جهان معاصر…………………. ۳۳
۴-۲- ابعاد خانواده در اندیشه نظریه پردازان علوم انسانی ۴۴
الف – تاریخ……………………………………. ۴۴
ب – جامعه شناسی………………………………… ۴۵
ج – حقوق………………………………………. ۴۶
د- اقتصاد……………………………………… ۴۶
ه – روان شناسی…………………………………. ۴۸
و – علوم سیاسی…………………………………. ۴۹
ز – علوم تربیتی………………………………… ۵۰
بخش سوم – میزان تقدس خانواده در اسلام
مقدمه…………………………………………. ۵۲
۱-۳- ضرورت تشکیل خانواده………………………… ۵۴
الف – ازدواج یک سنت الهی………………………… ۵۵
ب – ازدواج وسیله حفظ دین است…………………….. ۵۵
ج – فضیلت عبادت متأهل ………………………….. ۵۶
د – بهترین تجارت، زن شایسته……………………… ۵۶
۲-۳- آثار و فواید ازدواج………………………… ۶۰
الف – غریزه جنسی……………………………….. ۶۱
۱-زنا………………………………………….. ۶۲
۲-عریان گرایی…………………………………… ۶۳
۳-چشم چرانی…………………………………….. ۶۴
۴-لواط (همجنس خواهی)…………………………….. ۶۴
۵-خود ارضایی……………………………………. ۶۵
* عوامل ایجاد رفتار جنسی مطلوب در روابط زناشوئی:…… ۶۷
۱- رضایت زوجین در انتخاب یکدیگر………………….. ۶۷
۲- رعایت احترام و محبت متقابل……………………. ۶۷
۳- پرهیز از احیاء منفی………………………….. ۶۷
۴- تفاهم و توافق میان همسران در روابط جنسی………… ۶۸
۵- رعایت اخلاق جنسی……………………………… ۶۸
ب – نیاز به آرامش و سکون………………………… ۶۸
ج – نیاز به انس دمورت…………………………… ۷۰
د – میل به تداوم وجود خویش………………………. ۷۲
و – پرورش نسل سالم و پاک………………………… ۷۳
ه – حفظ عفت و حیای فردی و اجتماعی………………… ۷۴
۳-۳- چارچوب خانواده متعادل و ایده آل در اسلام………. ۷۶
۱- تعادل نظر و عمل……………………………… ۷۶
۲- تعادل معنویت و مادیت…………………………. ۷۷
۳- تعادل سد زمان……………………………….. ۷۷
۴- تعادل منطق و عاطفه…………………………… ۷۷
۵- تعادل گفتن و شنیدن…………………………… ۷۷
۶- تعادل سازگاری و انتقادگری…………………….. ۷۷
۷- تعادل مصالح درونی و مصالح بیرونی………………. ۷۸
۸- تعادل هدف های تربیتی ………………………… ۷۸
۹- تعامل مدیریت و مشارکت………………………… ۷۸
۱۰- تعادل امکانات و انتظارات…………………….. ۷۸
* فواید متعادل بودن خانواده……………………… ۷۸
۴-۳- معیارهای انتخاب همسر……………………….. ۸۰
الف – ملاک های گزینش همسر از دیدگاه جامعه شناختی خانواده ۸۱
۱- الف – روان شناختی……………………………. ۸۱
۲- الف – روان شناختی……………………………. ۸۱
۳-الف – اقتصادی………………………………… ۸۲
۴-الف – اجتماعی………………………………… ۸۲
۵-الف – خانوادگی……………………………….. ۸۳
۶- الف – قاعده همسان همسری………………………. ۸۳
ب – ملاک های گزینش همسر از دیدگاه اسلام……………. ۸۳
۱-ب- صفات متناسب برای زن………………………… ۸۴
۲-ب – ملاک های گزینش مرد…………………………. ۸۶
۳-ب – اولویت بندی ملاک های مختلف………………….. ۸۷
۴-ب – دقت در تطبیق معیارها بر مصداق مورد نظر………. ۸۸
۱- مشورت با کارشناس…………………………….. ۸۸
۲- تحقیق………………………………………. ۸۹
۳- گفت و گوی مستقیم…………………………….. ۸۹
بخش چهارم – مبانی حقوق و اخلاقی خانواده در اسلام
مقدمه…………………………………………. ۹۲
۱-۴- فلسفه خاص اسلام درباره حقوق خانوادگی………….. ۹۳
الف – حقوق مشترک……………………………….. ۹۴
۱-الف – توجه به جایگاه خانواده…………………… ۹۴
۲-الف – تثبیت نقشها…………………………….. ۹۶
۳-الف – حفظ شئون فردی…………………………… ۹۶
۴-الف – آشنایی و پایبندی به تعهدات حقوقی و اخلاقی…… ۹۶
۵-الف – حسن معاشرت……………………………… ۹۷
ب – حقوق همسران در قرآن و حدیث…………………… ۹۹
۱-ب – وظایف و نسبت به همسرش……………………… ۹۹
۱- حقوق مادی و نفقه زن………………………….. ۹۹
۲- تأمین نیاز جنسی…………………………….. ۱۰۰
۳- نظافت و آراستگی…………………………….. ۱۰۱
۴- پرهیز از سخت گیری…………………………… ۱۰۲
۵- غیرت دینی………………………………….. ۱۰۲
۲-ب- وظایف زن نسبت به همسرش…………………….. ۱۰۳
۱- آیا ریاست در خانواده امری ضروریست؟……………. ۱۰۵
۲- تمکین و تأمین نیاز جنسی……………………… ۱۱۰
۳- زینت و آرایش برای شوهر………………………. ۱۱۰
۴- پاکدامنی و حجاب زن………………………….. ۱۱۱
۲-۴- آمیختگی احکام حقوقی و اخلاقی در قرآن…………. ۱۱۲
۳-۴- رفع اختلاف در خانواده در قرآن و حدیث…………. ۱۱۳
الف – اصل تأمین نیازهای عاطفی…………………… ۱۱۴
ب – اصل مشاوره………………………………… ۱۱۴
ج – اصل صلح و سازش…………………………….. ۱۱۵
د – اصل حاکمیت………………………………… ۱۱۶
ه – طلاق، عرش الهی را می لرزاند………………….. ۱۱۷
نتیجه گیری……………………………………. ۱۲۰
فهرست منابع و مأخذ…………………………….. ۱۲۷
الف ) کتب عربی………………………………… ۱۲۷
ب ) کتب فارسی…………………………………. ۱۲۷
ج) مقالات……………………………………… ۱۳۰
چکیده
قدمت ازدواج همپای پیدایش بشر است. در نخستین نجوای رازگونه، آدم ابوالبشر به خداوند می‌گوید: پروردگارا! در برابر خود کسی را می‌بینم که در دلم میلی و انسی به او احساس می‌کنم و چون خداوند یگانه، نجوای بنده یکدانه‌اش را شنید فرمود: اگر او را می‌خواهی از من بخواه و وصال او را از من طلب کن…
تحقیق حاضر با لطف و عنایت خداوند متعال و با عنوان: « خانواده در اسلام » با بهره‌گیری از آیات قرآن به عنوان منبعی اصیل و متقن، سرچشمه گرفته از وحی و روایات نورانی حضرات معصومین (علیهما السلام) ارائه می‌گردد.
به طور مجمل اصطلاح خانواده مؤثرترین عامل انتقال فرهنگ و رکن بنیادی جامعه است که در شرایط مختلف در تأثیر و تأثر متقابل با فرهنگ و عوامل اجتماعی است. انسان‌ها در خانواده به هویت و رشد شخصیتی دست می‌یابند و در خانواده‌های سالم و رشید به تکامل معنوی و اخلاقی نائل می‌شوند.
لذا خانواده عامل کمال‌بخشی، سکونت، آرامش و بالندگی به اعضای خویش است که در تحولات اساسی جوامع نقش عمده‌ای ایفا می‌کند. البته خانواده متأثر از عملکرد مذهب، آموزش و حکومت نیز می‌باشد و این تأثر به صورت متقابل باعث ایجاد تغییرات اساسی می‌گردد.
اگر خانواده محیط سالم و سازنده‌ای داشته باشد و نیازهای جسمی و روحی افراد خویش را برآورده سازد، کمتر به خدمات جانبی و جبرانی برای خانواده نیاز است. در تعریف خانواده بیان شده: خانواده گروهی است متشکل از افرادی که از طریق نسب و سبب و رضاع با یکدیگر به عنوان، شوهر، زن، مادر، پدر، برادر و خواهر در ارتباط متقابلند و فرهنگ مشترکی پدید آورده و در واحد خاصی زندگی می‌کنند.
مقدمه
خانواده از ابتدای تاریخ تاکنون در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و منشأ فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و تاریخ بشر بوده است. پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی‌اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است.
اسلام به عنوان مکتبی انسان‌ساز بیشترین عنایت را به تکریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت و مهد مودت و رحمت می‌شمرد و سعادت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این بنا می‌داند و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش برمی‌شمارد.
دستیابی به این اهداف والای مکتب اسلام و حفظ و حراست دقیق و مستمر از آن، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده کردن قوانین مربوط به آن در اسلام است و ضروری است کلیه برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در تمام سطوح، حق‌مدارانه و در راستای تعالی و مصالح خانواده باشد.
خانواده براساس اجتماع و به عقیده جامعه‌شناسان یکی از عوامل مهم ایجاد تمدن است. رشد و پرورش افراد در خانواده پایه‌گذاری شده و سلامت و سعادت جامعه بشری در گرو تربیت صحیح و استواری است که در خانواده پدید آمده است. وضعی که با تأسف، امروزه با آن مواجهیم، وجود تزلزل در ارکان خانواده‌هاست. توضیح مسأله اینکه ما امروزه در بسیاری از خانواد‌ها شاهد عدم تفاهم، درگیری و نزاع و حتی متارکه و طلاق هستیم.
بسیاری از فرزندان در محیط نابسامان خانواده رشد یافته و از تربیت درست و آرامش و سکونی که لازمه رشد است، برخوردار نمی‌باشند. این امر در درازمدت زمینه‌سازی نابسامانی‌های رفتاری و حتی انحراف و لغزش بسیار است.
تعریف و تبیین موضوع
واژه خانواده در لغت‌نامه‌های عرب معادل واژه‌هایی همچون اهل البیت، عیال (ع.و.ل)، أسره و زوج می‌باشد. از این رو به بررسی این کلمات می‌پردازیم:
الف ـ تعریف لغوی عیال:
عالَه: در معنی بهم نزدیکند. تحویل: اعتماد و اتکال نمودن به دیگری در هر چیزی که دشوار و سنگین است.
عیال: مفردش عیل است، یعنی چیزی سنگین.
عالَه: سنگینی و فشار زندگی را تحمل کرد و از این معنی است سخن پیامبر(ص) که: «أبدأ بنفسک ثم بمن تحوّل ـ هزینه و بخشش را از خویش آغاز کن و از عیال خویش آغاز کن.»
أعال: اهل و عیالش زیاد شد.
عول: جور و میل از حق. «عال الرجل یعول عولاً و عیالهً ای مال و جار»، عول فرائض از آنست که چون سهام زیاده باشد به آنها نقص و جور داخل شود. «فإن خضتم الا تعدلوا فواحده او ماملکت ایمانکم ذلک اونی الا تعدلوا ـ اگر ترسیدید که در صورت گرفتن زنان بیشتر عدالت نکنید فقط یک زن بگیرید و یا از کنیزان اختیار کنید، آن نزدیک‌تر است به اینکه ظلم و بی‌انصافی کنید» این لفظ یکبار بیشتر در قرآن نیامده است.
ب ـ تعریف لغوی أسر:
أسر: بستن کسی با زنجیر و طناب چنانکه گویند: أسرت القتب ـ یعنی زین و برگ را به پشت مرکب بستم، اسیر را هم به همین مناسبت اسیر نامیده‌اند، که مقید و محدود می‌شود و سپس به هر چیزی که گرفته شده و مقید است، اسیر گفته‌اند، هر چند که با چیزی هم بسته نشود.
خانواده در اقوام وحشی
زندگی زن در امت‌ها و قبائل وحشی، از قبیل ساکنین افریقا و استرالیا و جزائر مسکونی در اقیانوسیه و امریکای قدیم و… نسبت به زندگی مردان نظیر زندگی حیوانات اهلی بود، آن نظری که مردان نسبت به حیوانات اهلی داشتند، همان نظر را نسبت به زن داشتند و به زنان با همان دید نگریسته می‌شد.
مردان زندگی زنان را پیرو زندگی خود می‌دانستند و معتقد بودند که زنان برای خاطر مردان خلق شده‌اند؛ و به طور اجمالی هستی وجود زنان و زندگیشان تابع هستی و زندگی مردان است و عیناً مانند حیوانات هیچ استقلالی در زندگی و هیچ حقی ندارند و زن مادام که شوهر نکرده تحت سرپرستی و ولایت پدر است و بعد از ازدواج نیز تحت ولایت شوهر است، آن هم ولایت بدون قید و شرط و بدون حد و مرز.
در این امت‌ها مرد می‌توانست زن خود را به هر کس که بخواهد بفروشد، و یا ببخشد و یا او را مانند یک کالا قرض دهد تا از او کام بگیرند، بچه‌دار شوند، یا به خدمت بگیرند و مرد حق داشت او را تنبیه و مجازات کند، کتک بزند، زندان کند و حتی به قتل برساند. و یا او را گرسنه و تشنه رها کند، حالا وی بمیرد و یا زنده بماند، و نیز حق داشت او را مخصوصاً در مواقع قحطی و یا جشن‌ها مانند گوسفند چاق بکشند و گوشتش را بخورد و آنچه را که از مال مربوط به زن بود، مال خودش می‌دانست، حق زن را هم، حق خودش می‌دانست.
خانواده در روم قدیم
«اساس و ساختمان در خانواده در روم قدیم تابع اصول مذهبی بوده، اهمیت خانواده و پدر و قدرت فوق‌العاده او نتیجه اهمیت و نفوذ مذهب بوده است، در روم قدیم مذهب داخلی و خصوصی بوده، با این توضیح که هر خانواده‌ای خدایان به خصوصی داشته که افراد خانواده دیگر نسبت به آنها بی‌اطلاع و در نتیجه بی‌عقیده بودند.
بنابراین مذهب رومیان دارای دو خصوصیت است: یکی تعدد خدایان، یکی محدود بودن آن به حدود خانواده، هر خانواده نیاکان خود را می‌پرستید. پدر خانواده تا زنده بود، انسان و به محض اینکه می‌مرد در ردیف خدایان و مورد پرستش بازماندگان قرار می‌گرفت. هر خانواده خدایان به خصوص خود را پرستش می‌کرد (اجاق خانوادگی) و اگر اتفاقاً برحسب اشتباه یا منظور خاصی، خدایان خانواده دیگری را عبادت می‌کرد، مشرک و کافر می‌شد.
پدر، رئیس و فرمانفرمای مطلق خانواده و در عین حال پیشوا و رئیس مذهبی بوده و نفوذ فوق‌العاده و قدرت بلامانع پدر از لحاظ ریاست مذهبی بوده است. از اینجا نتیجه می‌گیریم که خانواده رومی براساس مذهب تشکیل یافته، افراد خانواده اعم از پسر و دختر و مادر طوری تحت اطاعت پدر قرار گرفته بودند که تعیین کلیه مقررات حتی مرگ و زندگی آنها در دست پدر بوده.
فهرست منابع
۱-قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه ای ، انتشارات دهاقانی (اسماعیلیان)، قم، ۱۳۷۶.
۲-ابن فارس، مقائیس اللغه ، مصر، مکتبه المصطفی البابی المجلسی، ۱۳۸۹ ق. ج ۳.
۳-البحرانی ، ابومحمد الحسن، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۴ ق.
۴-ابن جمعه عروسی حویزی، عبدعلی (علامه حویزی)، تفسیر نور الثقلین، قم، دارالکتب العلمیه، ۱۳۸۲ ق، ج ۴.
۵-ابن حسن حر عاملی، محمد عاملی، محمد، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع).
۶-رازی، فخر، تفسیر کبیر، بیروت ، دارالحیاء التراث العربی، بی تا، ج ۲۵.
۷-عبدالحسن غفار ، عبدالرسول ، المرأه المعاصر ، مطبعه القهر، ۱۴۰۴ ق.
۸-مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار ، بیروت – لبنان، مؤسسه الوفاء ، ۱۹۸۳ م، مجلدات ۷ و ۷۵ و ۱۰۰ و ۱۰۳.
۹- آصفی، آصفه، خانواده و تربیت در ایران، تهران، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، بی تا.
