پایان نامه جایگاه ایران در رقابتهای دول اروپایی عصر فتحعلیشاه (فرانسه، انگلیس، روسیه)

تعداد صفحات: ۲۴۰ | قابل ویرایش

فهرست

عنوان ……………………………. صفحه

۱ـ مقدمه…………………………….. ۲

۲ـ مسأله اصلی………………………… ۳

۳ـ سوالات و فرضیات پژوهش……………….. ۳

۴ـ روش تحقیق…………………………. ۳

۵ـ مشکلات تحقیق……………………….. ۴

۶ـ پیشینه و ادبیات تحقیق………………. ۵

۷ـ شناخت و نقد منابع………………….. ۶

۸ـ سامان‌دهی تحقیق……………………. ۱۲

بخش اول:

۱ـ روابط ایران و اروپا در دوره صفویه، افشاریه و زندیه (انگلیس، فرانسه، روسیه)

فصل اول:

۱ـ۱ـ روابط ایران و انگلیس در دوره صفویه، افشاریه و زندیه:

۱ـ۱ـ۱ـ آغاز روابط ایران و انگلیس در دوره صفویه    ۱۹

۱ـ۱ـ۲ـ سفارت شرلی به اروپا…………. ۲۳

۱ـ۱ـ۳ـ اتحاد ایران و انگلیس علیه پرتغالیها و تصرف هرمز ۲۷

۱ـ۱ـ۴ـ روابط ایران و انگلیس پس از مرگ شاه عباس    ۳۰

۱ـ۱ـ۵ـ شاه عباس ثانی و شاه سلیمان…… ۳۳

۱ـ۱ـ۶ـ روابط ایران و انگلیس در اواخر پادشاهی صفویه    ۳۴

۱ـ۱ـ۷ـ روابط ایران و انگلیس در دوره افشاریه  ۳۶

۱ـ۱ـ۸ـ روابط ایران و انگلستان در دوره زندیه  ۳۸

فصل دوم:

۱ـ۲ـ روابط ایران و فرانسه در دوره صفویه، افشاریه و زندیه:

۱ـ۲ـ۱ـ آغاز روابط ایران و فرانسه در دوره صفویه:   ۴۶

عنوان ……………………………. صفحه

۱ـ۲ـ۲ـ روابط ایران و فرانسه در دوره شاه سلطان حسین    ۵۵

۱ـ۲ـ۳ـ مقدمات قرارداد ۱۷۰۸…………. ۵۶

۱ـ۲ـ۴ـ سفارت فابر…………………. ۵۶

۱ـ۲ـ۵ـ سفارت میشل و عقد قرارداد ۱۷۰۸… ۵۷

۱ـ۲ـ۶ـ سفارت محمدرضا بیک و نقش فرانسه در ایران پس از سقوط اصفهان…………………………… ۶۲

۱ـ۲ـ۷ـ روابط ایران و فرانسه در دوره افشاریه  ۶۹

۱ـ۲ـ۸ـ روابط ایران و فرانسه در دوره زندیه ۷۴

فصل سوم

۱ـ۳ـ روابط ایران و روسیه در دوره صفویه، افشاریه و زندیه:

۱ـ۳ـ۱ـ روابط ایران و روسیه در دوره صفویه ۷۸

۱ـ۳ـ۲ـ روابط ایران و روسیه پس از شاه عباس اول ۹۰

۱ـ۳ـ۳ـ روابط ایران و روسیه در زمان شاه سلطان حسین ۹۶

۱ـ۳ـ۴ـ سفارت اسرائیل اری و آرتمی والنسکی ۹۸

۱ـ۳ـ۵ـ روابط ایران و روسیه در دوره افشاریه ۱۰۳

۱ـ۳ـ۶ـ روابط ایران و روسیه در دوره زندیه ۱۱۰

بخش دوم:

۲ـ جایگاه ایران در رقابتهای اروپایی اوایل قرن نوزدهم (انگلیس، فرانسه و روسیه)

فصل اول:

۲ـ۱ـ اوضاع اروپا و کشیده شدن ایران به دایره سیاست بین‌المللی

۲ـ۱ـ۱ـ تحولات اروپا در قرون هیجدهم و نوزدهم:  ۱۱۵

۲ـ۱ـ۲ـ انقلاب صنعتی……………….. ۱۱۵

۲ـ۱ـ۳ـ علل و نتایج انقلاب صنعتی…….. ۱۱۵

۲ـ۱ـ۴ـ اوضاع اروپا در قرن هیجدهم…… ۱۲۰

عنوان ……………………………. صفحه

۲ـ۱ـ۵ـ اوضاع اروپا در اواخر قرن ۱۸…. ۱۲۲

۲ـ۱ـ۶ـ ناپلئون و مصر……………… ۱۲۴

۲ـ۱ـ۷ـ سیاست خارجی ناپلئون………… ۱۲۶

۲ـ۱ـ۸ـ از انقلاب فرانسه تا قتل تزار پل اول ۱۳۱

۲ـ۱ـ۹ـ از جلوس الکساندر تا عقد قرارداد تیلسیت ۱۳۹

۲ـ۱ـ۱۰ـ از قرارداد تیلسیت تا کنگره وین ۱۵۱

فصل دوم:

۲ـ۲ـ سیاست خارجی ایران از سقوط اصفهان تا اواخر دوره فتحعلیشاه

۲ـ۲ـ۱ـ از سقوط اصفهان تا فتحعلیشاه…. ۱۶۶

۲ـ۲ـ۲ـ تحولات سیاسی ایران در اوایل دوره قاجاریه    ۱۷۹

فصل سوم:

۲ـ۳ـ دخالت کشورهای اروپایی در اوضاع سیاسی ایران (فرانسه، انگلیس و روسیه)

۲ـ۳ـ۱ـ دوره دخالت فرانسه در اوضاع سیاسی ایران ۱۹۱

۲ـ۳ـ۲ـ جایگاه انگلستان در جنگ‌های ایران و روسیه    ۲۰۷

۲ـ۳ـ۳ـ مذاکرات و شکست اصلاندوز……… ۲۱۷

۲ـ۳ـ۴ـ عهدنامه گلستان و پذیرش صلح….. ۲۲۳

۲ـ۳ـ۵ـ دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه.. ۲۳۲

۲ـ۳ـ۶ـ نتیجه…………………….. ۲۳۶

مقدمه

یکی از مسائلی که همواره ذهن نگارنده را به خود مشغول می‌داشت این بود که سرزمین‌هایی که زمانی جزو قلمرو ایران محسوب می‌شدند و نامهای فارسی اجزاء جغرافیایی آنها در کتب و متون تاریخی و ادبی این کشور مؤید چنان تعلقی می‌باشد، چگونه از این کشور جدا شده و سرنوشتی سوای ـ ایران به مفهوم سیاسی متداول امروزی‌اش ـ پیدا کردند.

نامهایی چون رودکورایاکر که یادگار و یادآور نام کورش پادشاه بزرگ هخامنشی است، نامهای دربند، گنجه و بخصوص نام اخیر که یادآور شاعر پارسی‌گوی نظامی گنجه‌ای است از جمله نامهایی می‌باشند که هر ایرانی ـ حتی با سواد اندک و بدون اطلاعات تاریخی ـ با شنیدن آن احساس بیگانگی نسبت به آنها نکرده و اگر بداند ـ که غالبا می‌دانند ـ آن سرزمین‌ها دیگر متعلق به ایران نیست بر از دست رفتن آنها حسرت می‌خورد.

از زمانی که نگارنده دانشجوی مقطع کارشناسی بود، براین مطلب واقف شد که از ابتدای حکومت خاندان قاجار، مخصوصاً از زمان فتحعلیشاه ضعف قوای سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران در مقابل دول غربی روشن شد. اگرچه زمینه آن ضعف در گذشته فراهم شده بود) و از آن پس تدریجاً و عملاً و رسماً قسمتهایی از قلمرو تاریخی این کشور از آن جدا شده و در تنظیم روابط خود با دول اروپایی دچار خودباختگی و پذیرش قراردادهایی شد که ناشی از بی‌اطلاعی از اوضاع جهانی و سیاست‌های دولت‌های خارجی بود و استقلال سیاسی، نظامی، اقتصادی و حقوقی ایران را خدشه‌دار کرد.

مسأله اصلی

چرا و چگونه ایران در اوایل قرن نوزدهم در کانون توجهات بین‌المللی قرار گرفت؟

سوالات و فرضیات پژوهش:

با توجه به اهداف تحقیق مورد نظر، سوالات مطرح شده در این پژوهش عبارتند از:

ـ واکنش ایران در مقابل گرایش سه کشور روسیه، فرانسه و انگلستان به ایران چگونه بوده است؟

ـ گرایش سه کشور فرانسه، روسیه و انگلستان به ایران، برای ایران و کشورهای مذکور چه پیامدهایی داشت؟

در جواب سوالات فوق فرضیه‌های زیر مطرح است:

ـ رشد سرمایه‌داری صنعتی و رقابت امپریالیستی موجب توجه دولت‌های اروپایی به ایران شد، با توجه به اینکه ایران از نظر موقعیت جغرافیایی شرایط حساسی داشت.

ـ پیروزی روسیه بر ایران نتیجه یک سری معاملات پنهانی میان روسیه و انگلیس بود.

روضه الصفای ناصری

منبع دیگر «روضه‌الصفای ناصر» تالیف رضاقلی‌خان طبرستانی ملقب به لـله باشی و متخلص به هدایت است. مؤلف در سال ۱۲۱۵هـ در تهران متولد شد و در شیراز به تحصیل پرداخت. سپس به دربار محمدشاه و ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف شاه اخیر به ریاست مدرسه دارالفنون منصوب شد.

کتاب هفت جلدی روضه‌الصفا توسط میرخواند (۶ جلد) و خواندمیر (یک جلد) در قرن نهم و دهم هجری تألیف شده بود. هدایت سه جلد دیگر بر روضه الصفا افزود و آن را «روضه الصفای ناصری» نام نهاد که در این رساله به اختصار روضه الصفا خوانده می‌شود.

سه جلد اخیر روضه الصفا حوادث تاریخ ایران را از تشکیل حکومت صفویه تا سال ۱۲۷۴ شامل می‌شود آنچه در موضوع این رساله حائز اهمیت است جلد نهم آن می‌باشد که تاریخ ایران را از شروع حکومت زند تا اواخر سلطنت فتحعلیشاه قاجار توضیح می‌دهد.

اثر هدایت از خصوصیات سایر تألیفات درباری مستثنی نیست و نباید از آن انتظار داشت تمام حقایق را به رشته تحریر درآورده باشد. با وجودیکه مؤلف در بسیاری از جاهای کتاب حوادث را با وقایع‌بینی بیشتری ـ نسبت به بعضی دیگر از مورخین درباری ـ نگاشته ولی گاهی در مبالغه‌گویی از دیگران پیشی گرفته است. و در موارد مختلفی مؤلف دقت کافی نداشته و وقایع را به طور ناقص یا حتی تحریف شده بیان کرده است.

مآثر سلطانیه

یکی از مهمترین منابع روابط ایران و روس در اوایل دوره قاجار «مآثر سلطانیه» تألیف عبدالرزاق بیک مفتون دنبلی است. مؤلف که سالها در دربار زند به عنوان گروگان به سر می‌برد با روی کار آمدن قاجار به تبریز آمد و در عهد ولایتعهدی عباس میرزا در دیوان انشای وی مشغول به کار شد. عبدالرزاق علاوه بر مآثر سلطانیه آثار تاریخی و ادبی متعددی از خود به جای گذاشت که بعضی از آنها به چاپ رسیده است. او در شعر مفتون تخلص می‌کرد.

مآثر سلطانیه اگرچه بنابر اعتراف ضمنی مؤلفش تاریخی رسمی و فروپاشی است با این حال دارای اعتبار خاصی است، زیرا مؤلف آن از نزدیک شاهد بسیاری از حوادث بوده یا آنها را از شهود عینی شنیده است. کتاب مشتمل است بر حوادث ایل قاجار از پایان صفویه تا مرگ آقامحمدخان به طور خیلی خلاصه، و حوادث مربوط به دولت قاجار تا سال ۱۲۴۱ هـ یعنی قبل از شروع جنگ دوم ایران و روس به طور مشروح و مفصل.

از جهت مسائل سیاسی و روابط خارجی ایران دارای اهمیت چشمگیر می‌باشد. مهمترین موضوع کتاب روابط و جنگ‌های ایران و روس است و در این زمینه دارای مطالب منحصر به فرد است ولی از ذکر وقایع داخلی و گوشه‌هایی از مسائل اجتماعی غافل نمانده و حوادث را به ترتیب سنوات درج کرده است.