تعداد صفحات: ۳۰۰ | قابل ویرایش
چکیده
رساله حاضر که تحت عنوان اثرات مخاطرات ژئومورفولوژی در توسعه شهری (مطالعه موردی : حوضه بجنورد) به اتمام رسیده است، براساس تحلیل منابع موجود ، بازدیدهای مکرر از منطقه و برخی از نتایج آزمایشگاهی صورت گرفته و در هشت فصل به شرح زیر تنظیم شده است:
در فصل اول ، کلیات طرح شامل چگونگی انتخاب موضوع تحقیق در منطقه بجنورد ، بیان مسئله و ضرورت تحقیق با پرسشهای آغازینی که در حوضه بجنورد قابل طرح بوده ، جهت رسیدن به اهداف مورد نظر مطالعات مشابه یا نزدیک به موضوع مورد نظر که قبلاً انجام گرفته ابزارها ، مواد و داده های موجود و قابل دسترس ؛ نقشه ها (زمین شناسی – توپوگرافی) در مقیاس های مختلف ؛ تصاویر ماهواره ای از دوره های متفاوت ، عکس های هوایی از دوره های مختلف مطرح شده است .
در فصل دوم این پژوهش به زمین شناسی و مورفوتکتونیک منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است . از آنجائیکه این واحد از فلات ایران در شمال شرق ، به صورت یک واحد مستقل شکل گرفته است ، تحول ساختمانی و چینه شناسی آن طی دوره های زمین شناسی بررسی و تشریح گردیده ؛ در ادامه مطالبی پیرامون فعالیت تکتونیکی در کپه داغ و قابلیت های لرزه خیزی منطقه و گسلهای موجود در حوضه مورد مطالعه قرار گرفته است.
در فصل سوم داده های اقلیمی و تأثیر آن در مورفولوژی منطقه مورد مطالعه ، با استفاده از داده ها آماری ایستگاههای مجاور ، تعیین نوع اقلیم با استفاده از روش آمبرژه و دومارتن انجام گردیده ، تبخیر و تعرق ، رگبارهای کوتاه مدت (شدت – مدت) و تأثیر آن در مخاطرات ژئومورفولوژیکی (مثلاً سیل) مورد بحث شده است در بخش آخر این فصل پالئوکلیما و تأثیر آن در شکل گیری پوشش سطحی زمین، لس ها و برخی از اشکال مورفولوژیکی بررسی شده است.
پیشگفتار
از آنجائیکه شهر نشینی و توسعه شهری، یکی از عمده ترین تحولات زمانهای قدیمی وعصر جدید ، در عصر حاضر است و استان خراسان شمالی یکی از استانهای جدا شده از استان خراسان بزرگ در شمال شرق کشور ،کوهستانی بودن و واقع شدن در مرکز این استان، در دشت تکتونیکی ، سیلابی ،در طی سالهای گذشته مخاطرات ژئومورفولوژیکی بسیاری این استان ، خصوصاً شهر بجنورد را به دفعات متعدد دچار خسارت کرده است.
وقوع حوادث ناگوار زیادی از جمله سیل ،زمین لغزه ، زمین لرزه ، خشکسالی ،ریزش سنگ و فرونشینی ژئومورفولوژیکی ، طوفان و پیشروی بیابان ، آن را تهدید کرده و می کند . به منظور شناخت و شناسایی مخاطرات فوق در حوضه بجنورد که اثرات شگرفی در توسعه شهری و محیط انسانی داشته و آن را تهدید می کند ، اقدام به انتخاب موضوع گردید ، تا بتوان از این طریق در راستای خدمت به بخشی از کشور اقدامی شده باشد.
با توجه به نوپا بودن استان و کافی نبودن بسیاری از اطلاعات و داده های محیطی و آزمایشگاهی جهت مطالعه ،کوشش شده است، از مدارک موجود ،تحلیل های دقیق و علمی همزمان یا بازدیدهای مکرر از حوضه انجام گیرد . که حاصل آن به صورت مجموعه حاضر ارائه می گردد این مجموعه شامل هشت فصل مختلف است و در تقسیم بندی فصلهای این پژوهش کوشش به عمل آمده ، ضمن طرح و تحلیل موضوع هر فصل ، رابطه منطقی بین فصلهای مختلف ایجاد شود که در نهایت به نتیجه گیری کلی انجامیده است.
بحثی درباره موقعیت ساختاری کپه داغ
اگر چه در بسیاری از گزارش های زمین شناسی، کپه داغ را لبه جنوبی ورق توران و بخشی از ابر قاره اوراسیا دانسته اند، ولی در حال حاضر درباره جایگاه این پهنه دو دیدگاه متفاوت زیر وجود دارد.
الف) نظریه اوراسیایی: بر پایه این نظریه که طرف داران فراوان دارد. در ناحیه آق دربند نهشته های لیاس با دگر شیبی آشکار بر روی ردیفی از نهشته های آذرآواری با ساخت پیچیده و به سن تریاس میانی- بالایی جای دارند. ردیف های تریاس میانی- بالایی، خود بر روی ضخامت زیادی از آواری های سرخ رنگ نشسته اند که ظاهری شبیه به مولاس های پرمین بالایی- تریاس زیرین فلات توران دارند و به طور دگر شیب، پی سنگ هرسی نین را می پوشانند و با رخساره های کربناتی دیگر نواحی ایران تفاوت دارند.
بدین سان ، این گروه از زمین شناسان ، کپه داغ را بخشی از ابرقاره اوراسیا و سنگ های او لترا ما فیک ناحیه مشهدرا بقایای اقیانوسی می دانند که دو صفحه توران(اوراسیا) و ایران (گندوانا) را از یکدیگر جدا و به سوی خاور، در امتداد گسل هرات، تا هندوکش ادامه داشته است.
ب) نظریه گندوانایی: بر خلاف طرفداران نظریه اوراسیایی، افتخارنژاد (۱۳۷۰) سنگ های پرکامبرین پسین- پالئوزوییک ناحیه رباط قره بیل را همسان سنگ نهشته های همزمان در ایران مرکزی و البرز خاوری می داند و بر این باور است که سکوی اپیکاتانگایی پالئوزییک صفحه ایران در سرتاسر و یا بخشی از کوه های کپه داغ وجود دارد.
تاریخچه چینه ای کپه داغ
در کپه داغ، پی سنگ از ژوراسیک، تنها در شمال فرونشست تربت جام- فریمان و دره فرسایشی آق دربند دیده می شود. در کتاب زمین شناسی کپه داغ، (افشار حرب، ۱۳۷۳) نواحی گرگان، جاجرم و اسفراین بخشی از قلمروی کپه داغ دانسته شده و در توصیف و تجزیه و تحلیل جغرافیایی دیرینه آن به واحدهای سنگ چینه ای ، به سن کامبرین به بعد اشاره می شود که رخساره ای همسان با ایران مرکزی و البرز دارند. همسانی سنگ شناختی واحدهای سنگ چینه ای تا بدانجا است که حتی برای واحدهای سنگ چینه ای پالئوزییک ، کپه داغ از واژه های سازندی ایران مرکزی و البرز استفاده شده است.
پذیرش دیدگاه افشار حرب، تاییدی بر نظریه گندوانایی کپه داغ است. ولی یافته های زمین شناسی گویای آن است که پاره ای از رخساره های سنگی کپه داغ، رخنمون یافته در نواحی بینالود، جنوب بجنورد، جنوب گرگان، ورقه های نابرجایی هستند که در پیامد حرکت های آلپی و در نتیجه گسلش به روی حاشیه شمالی البرز رانده شده اند.
در زمان پرمین، در نتیجه یک اشتقاق، کپه داغ از ورق ایران جدا و شرایط لازم برای جایگیری پوسته های اقیانوسی و ردیف های ژرف پلاژیک به سن پرمین، فراهم شده است که رخنمونه های ناپیوسته و دگرگونی آن را می توان در امتداد زمین درزتتیس کهن، در جنوب باختری و خاوری مشهد دید.
سنگ های تریاس ناحیه آق دربند، به دلیل عمل کرد سه دوره فرسایشی کوتاه، شامل سه چرخه رسوبی جداگانه است که به مجموعه آنها «گروه آق دربند» نام داده شده است.
منابع فارسی
۱- آر . یو کوک و جی . سی . دورکمپ ؛ ژئومورفولوژی و مدیریت محیط ( جلد اول ) ترجمه شاپور گودرزی نژاد ، انتشارات سمت ، چاپ اول ، تهران ، پاییز ۱۳۷۷ ؛ صص ۲۰۷ – ۲۰۱ .
۲- آر . یو کوک و جی . سی . دورکمپ ؛ ژئومورفولوژی و مدیریت محیط ( جلد دوم ) ترجمه شاپور گودرزی نژاد ، انتشارات سمت ، چاپ اول ، تهران ، پاییز ۱۳۷۷ ؛ صص ۳۵ .
۳- استانداری خراسان شمالی – حوادث غیر مترقبه – ۱۳۸۶ – آمار و خسارتا
۴- خوانساری ، محمد ؛ دورۀ مختصر منطق صوری ، انتشارات دانشگاه تهران ، ۱۳۶۴ ؛ ص ۴۸ .
۵- ریمون ، کیوی ولوک وان کامپنهود ؛ روش تحقیق در علوم اجتماعی ، ترجمه عبدالحسین نیک گهر ، نشر توتیا ، چاپ ششم ، تهران ، بهار ۱۳۸۱ ؛ صص ۷۵ و ۲۱۸ .
۶- ریچارد جی ، چورلی ، استانلی اِی سوم و دیوید ای . سودن ؛ ژئومورفورلوژی ( جلد سوم ) ، ترجمه احمد معتمد و ابراهیم مقیمی ، انتشارات سمت ، چاپ اول ، تهران ، زمستان – ۱۳۷۹ .
۷- سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی ؛ گزارش صندوق بیمه محصولات کشاورزی شهرسان بجنورد ، ۱۳۸۳ ؛ ص ۲۱ .
۸- سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی ؛ مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان بجنورد ، بخش آبخیزداری ؛ نقشه با مقیاس ۵۰۰۰۰ : ۱ زمین لغزشهای استان خراسان شمالی ، ۱۳۸۲ .
۹- شجاعی ، حسن ؛ رخداد سوانح طبیعی سال ۱۹۹۵ ، مجله مسکن و انقلاب شمارهای ۷۱ و ۷۲ ؛ ص ۵۹ .
۱۰- علایی طالقانی ، محمود ؛ ژئومورفورلوژی ایران ، نشر قومس ، چاپ سوم ، تهران ۱۳۸۴ ؛ ص ۱۸۱.
