تحقیق بررسی علل تشکیل شهرهای جدید در جهان

تعداد صفحات: ۳۶ | قابل ویرایش

‌

فهرست

‌

چکیده

این مقاله سعی بر آن دارد تا به بررسی علل تشکیل شهرهای جدید در جهان بپردازد.

بر همین اساس ابتدا به سابقه تاریخی ایجاد شهرهای جدید پرداخته شده و چند تعریف از شهرهای جدید ارائه گردیده است. در ادامه سابقه احداث شهرهای جدید بطور مختصر بیان گردیده و سپس عوامل لزوم شهرهای جدید بصورت کلی بیان می گردد.

شهرهای جدید بر اساس وسعت، فاصله جمعیت نوع و سطح فعالیتها در چندین الگوی کلی که شامل شهرهای جدید مستقل، شهرهای جدید اقماری و شهرهای جدید پیوسته می باشد طبقه بنید شده که به بررسی اجمالی آنها پرداخته شده و در پایان نتیجه گیری خواهد شد.

بر اساس سه الگوی فوق در مناطق مختلف دنیا الگوهای دیگری از شهرهای جدید احداث شده اند که در پیوست شماره ۱ به طور مفصل توضیح داده خواهد شد.

در پیوست شماره ۲ سابقه ایجاد شهرهای جدید در ایران در چهار دوره مورد مطالعه قرار می گیرد و سپس اهداف عمده شهرهای جدید پس از انقلاب اسلامی توضیح داده شده و در پایان این قسمت نیز نتیجه گیری در مورد شهرهای جدید ایران انجام خواهد گرفت.

 ‌

مقدمه

پس از انقلاب کشاورزی ایجاد شهرها، دومین انقلاب عظیم در فرهنگ انسان بود. این امر، روند اجتماعی برجسته ای بود که بیشتر موجب دگرگونی در روابط متقابل انسان با محیط و انسانهای دیگر گردید.

در حقیقت، تغییر در واکنشهای انسانها نسبت به هم و نسبت به محیط، به تحول اجتماعی و دگرگونی فضایی امکان داد که نمود عینی آن بصورت یک پدیده نو که اصطلاحاً «شهر» نامیده می شد، نمایان گردید. بنابراین، پیدایش شهرها را باید نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی انسان بحساب آورد. (نظریان، ۱۳۷۴، ص ۹)

فرایند تشکیل و توسعه شهرها در سراسر جهان، پیوسته و بر اساس روابط متقابل  محیطهای طبیعی و فرهنگی بوده است. با  اینکه پیدایش شهرها باعث رشد فرهنگ و تمدن و روابط اجتماعی میان انسانها گردید و مسیر زندگی او را به نحو دلخواه تغییر داد.

اما با توجه به تحولاتی که در طول تاریخ، بخصوص، در صد سال اخیر در ارتباط با استقرار حکومتها، دولتهای مرتبط با اقتصاد صنعتی و سرمایه داری جهان، موجب دگرگونی در روند تمدن و فرهنگ عمومی شهرنشینی، عملکرد شهرها، توسعه و گسترش آنها و دگرگونی فضای پیرامون آنها گردیده است.

در دنیای امروز یک حرکت انفجاری و فزاینده در شهرنشینی بوجود آمده است و جمعیت و تعداد شهرها روز به روز در حال افزایش می باشد و این امر سبب پیدایش عوارض و مشکلات فراوانی در زندگی شهرنشینی انسانها گردیده است. این معضلات بخصوص در کشورهای توسعه نیافته و کمتر توسعه یافته نمود بیشتری یافته است.

زیرا در اینگونه کشورها اختلاف سطح درآمد بین شهر و روستا، عدم برنامه ریزی صحیح برای توزیع اصولی امکانات و منابع بین شهرها و فضای پیرامونشان، عدم توجه اصولی و منطقی به برنامه ریزی ناحیه ای و منطقه ای، عدم توجه به توسعه و رشد صحیح و متناسب شهرها و غیره، موجب پیدایش شرهای بزرگ ناموزون و نامتناسب و بدون توجه به نظام سلسله مراتب شهری در این کشورها گردیده است.

این مسائل باعث بروز بسیاری از معضلات شهری شده است که از آن جمله آنها می‌توان به افزایش جمعیت و تراکم شدید جمعیت شهرنشینی، انواع آلودگی های زیست محیطی، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، بروز انواع مشکلات اجتماعی و فرهنگی، افزایش شغلهای کاذب، افزایش بیکاری، حاشیه نشینی و … اشاره نمود. (داداشپور، ۱۳۸۱، ص ۵)

‌

بیان مسئله

بحث شهرهای جدید یا نوشهرها، سابقه در تاریخ شهرنشینی بشر دارد چنان که، فرایند پدیده ای تحت عنوان شهرهای جدید را می توان در اواخر دوره باستان یا در قرون وسطی نیز ملاحظه کرد. در این دوران، در پهنه وسیع امپراطوری های بزرگی همچون ایران و رم، این پدیده بخوبی قابل مشاهده و بررسی می باشد.

اما طرح ایجاد شهرهای جدید به شکل کلاسیک و مدرن را، می توان به اوایل قرن بیستم، یعنی زمانی که به واسطه انقلاب صنعتی، تغییرات گسترده و همه جانبه ای در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بخش بزرگی از جوامع بشری بوجود آمد، نسبت داد. یکی از نمادهای بارز این دگرگونی ها را می توان رشد روزافزون جمعیت شهری شهرنشینی و گسترش دامنه فیزیکی شهرها دانست.

با گذشت زمان، این گسترش، یک سری مسائل و مشکلاتی را در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و زیست محیطی ببار آورد که مسؤولان و برنامه ریزان شهری را بر آن دانست تا در جهت رفع آنها چاره اندیشی کنند که یکی از مهمترین تدابیری که در جهت رفع این موانع و مشکلات اندیشیده شد طرح ساخت شهرهای جدید یا نوشهرها بود.

بیش از نیم قرن است که نظریه شهرهای جدید، (بصورت مدرن و جدی) به اشکال مختلف در نظامهای سرمایه داری، سوسیالیستی سابق و جهان سوم به تناسب ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خصوصیات طبیعی آنها بکار گرفته شده است؛ نظریه شهرهای جدید در کشورهای سرمایه داری غرب، برای اجرای راهبرد عدم تمرکز، مهار و رشد شهرهای بزرگ، جذب سرریزهای جمعیتی، توزیع فضایی بهینه جمعیت و صنعت و ساماندهی فضایی پایتخت و مادرشهرها بکار گرفته شد که نتایج گوناگونی ببار آورده است.

در کشورهای سوسیالیستی سابق، نظریه شهرهای جدید، برای اجرای راهبرد ایجاد قطب رشد، جلوگیری از رشد شهرهای بزرگ، استفاده از منابع داخلی، توزیع فضایی جمعیت و صنعت، توسعه نواحی عقب مانده و آمایش سرزمین بکارگرفته شده که نتایج گوناگونی ببار آورده است؛ بطوریکه این نظریه در شوروی سابق موفق بوده و بعنوان نظریه تمرکززدایی پذیرفته شده است.

اما در لهستان و مجارستان چندان موفق نبوده، بطوریکه مجارستان به سوی سیاست توسعه شهرهای کوچک و میانه روی آورده است. در جهان سوم، این نظریه برای اجرای راهبرد عدم تمرکز، آمایش سرزمین، ایجاد قطب رشد، توسعه ناحیه ای، انتقال مراکز اداری، ساماندهی فضایی شهرهای بزرگ، ایجاد قطب سرویس دهی به نواحی روستایی، ایجاد مراکزی برای یکپارچه سازی روستاها و تجدید ساخت شهرهای تخریب شده بکار گرفته شد و نتایج گوناگونی ببار آورده است. (زیاری، ۱۳۷۸، ص ۷۳ – ص ۷۴)

‌

مسابقه احداث شهرهای جدید

اگر منظور از طراحی شهرهای جدید و ایجاد نظامی از پیش فکر شده برای نحوه استقرار کاربری های شهری و نحوه ارتباط بین آنها در کل مجموعه و نیز نحوه ارتباط این نظام در چارچوب های وسیع تر ناحیه ای و ملی فرض کنیم، این امر سابقه طولانی دارد. بطور کلی شهرهای جدید در بیشتر دوره های تاریخی، بویژه از زمانی که شهرنشینی شروع گردید، در اقصی نقاط دنیا طراحی و احداث گردیده اند.

احداث این شهرها در مواردی به مثابه برنامه ای برای تحقق بخشی از سیاسیت حکومتها بوده است که در این زمینه می توان از شهرهای جدید بابلی و آشوری در بین‌النهرین، موهنجودارو، (Mohenjo-Daro) در ایندوس، کاهن (Kahen) در مصر، اولین توس (Olynthus) و پرینس (Perience) در یونان و تعدادی مراکز شهرهای جدید در آفریقا را نام برد. (داداشپور، ۱۳۸۱، ص ۹)

در قرون وسطی گروههای مذهبی و پادشاهان، شهرهای جدید بسیاری را ساخته اند در عصر رنسانس نیز معماران و برنامه ریزان، چنین شهرهایی را ایجاد کرده اند که از آن میان می توان از «اسکارموزی» نام برد. همچنین پس از کشف آمریکا توسط «کریستف کلمب» در سال ۱۴۹۲ میلادی در ساحل جنوبی جزایر اسپانیولی شهر جدیدی ساخته شد. در ایران نیز پادشاهان در گذشته های دور، شهرهای جدید متعددی ساخته اند که از آن میان می توان از تخت جمشید و نیشابور را نام برد (زیاری، ۱۳۷۸، ص ۷)

در دولتشهرهای یونان (City-Staes) نیز، اهداف اصلی از طراحی شهر، ایجاد سکونت گاهی به اندازه جمعیتی مشخص و ایجاد نظامی که دربرگیرنده کلیه فعالیتهای مذهبی – سیاسی و اقتصادی شهروندان باشد، بوده است.

‌

عوامل لزوم احداث شهرهای جدید

۱)کاهش هزینه های ناشی از ایجاد شبکه های حمل و نقل

۲)ایجاد شهرهای مطابق با اصول شهرسازی، در قالب طرحها و برنامه ریزی های ملی و منطقه ای

۳)جلوگیری از تخریب زمینهای کشاورزی. باغها و فضای سبز اطراف شهرها

۴)جلوگیری از ایجاد شهرکهای خوابگاهی

۵)پیشگیری از تمرکز و ایجاد تأسیسات زیربنایی و کاهش هزینه های آن در کلان شهرها

۶)جلوگیری از تخریب محیط زیست و پالایش شهرهای بزرگ

۷)ایجاد  واحدهای مسکونی ارزان قیمت به منظور بهره مند شدن اکثر افراد جامعه از یک حداقل فضای مسکونی

۸)جذب سرریز جمعیت از طریق ایجاد کانونهای اشتغال در شهرهای جدید

۹)جلوگیری از افزایش بی رویه و غیرمنطقی قیمت مستغلات

۱۰)جذب سرمایه های سرگردان و جلوگیری از ایجاد مشاغل کاذب

۱۱)جلوگیری از ایجاد آلونک نشینی در اطراف شهرهای بزرگ

۱۲)تعدیل ناهنجاری های اجتماعی و آثار ناشی از آن در شهرهای بزرگ

۱۳)رعایت فاصله شرعی بین محل سکونت و محل اشتغال

۱۴)تسهیل در وضع مقررات ساخت و ساز فضاهای مسکونی در شهرهای بزرگ

۱۵)نقش حوادث طبیعی در لزوم شکل گیری شهرهای جدید

۱۶)تأمین نیازمندیهای مسکونی شاغلان مراکز نظامی و صنایع دفاعی

۱۷)تثبیت امنیت مرزها و نواحی مرزی

۱۸)نقش مراکز پرجمعیت و متراکم شهری در بروز انقلاب ها و حرکات سیاسی

۱۹)نقش حاشیه نشینان و مهاجران در ایجاد بحرانها و ناآرامی های شهری و منطقه ای

‌

منابع

۱-استروفسکی، واتسلاف؛ ۱۳۷۳. شهرسازی معاصر؛ از نخستین سرچشمه ها تا منشور آتن، ترجمه لادن اعتضادی، تهران، وزارت مسکن و شهرساز

۲-اعتماد، گیتی؛ ۱۳۶۸، برنامه ریزی شهرهای جدید. مجموعه مقالات شهرهای جدید، فرهنگی جدید در شهرنشینی، شرکت عمران شهرهای جدید، وزارت مسکن و شهرسازی

۳-اوراتو، مهندسین مشاورساز؛ ۱۳۶۹. مطالعات راهبردی شهر جدید سهند، جلد ششم، وزارت مسکن و شهرسازی

۴-اوراتو، مهندسین مشاور شهرساز؛ ۱۳۷۵. مطالعه طرح جامع شهر جدید سهند، خلاصه گزارش، وزارت مسکن و شهرسازی

۵-توفیق، فیروز؛ ۱۳۷۲، گسترش شتابان شهرنشینی در ایران، مجله آبادی سال سوم، شماره نهم، تهران

۶-داداشپور، بهنام، ۱۳۸۱، شهر جدید سهند، دانشگاه تبریز، تبریز

۷-زنجانی، حبیب اله و فریدون رحمانی، راهنمای جمعیت شهرهای ایران ۱۳۵۵-۱۳۷۰ مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی

۷-زیاری، کرامت اله، ۱۳۷۸، برنامه ریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت، تهران.

۹-شیعه، اسماعیل، چاپ هفتم، ۱۳۷۶، مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت تهران

۱۰-مجتهدزاده، غلامحسین؛ ۱۳۷۶، برنامه ریزی شهرهای جدید در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور

۱۱-محمدی، جمال، ۱۳۷۲، نگاهی به ابعاد تئوریک ایجاد شهرهای جدید، سمینار شهرهای جدید. انتظارات شرکت عمران شهرهای جدید.

۱۲-نظریان، اصغر، ۱۳۷۲. جغرافیای جمعیت ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور ایران.