مقاله ایجاب و زوال آن از دیدگاه فقه و حقوق تطبیقی و کنوانسیون بیع بین المللی کالا

تعداد صفحات: ۳۱ | قابل ویرایش

چکیده

این مقاله که در یک مقدمه و دو بخش اصلی تدوین شده است، به بررسی فقهی وحقوقی مسئله (ایجاب وزوال آن پرداخته است . دربخش اول تحت عنوان کلیات . مفهوم وتعریف ایجاب واقسام آن بررسی شده وبه این سئوال مهم پاسخ می دهد که نقش ایجاب درتشکیل قراردادهاچیست

شناخت وتحلیل عوامل از بین رفتن ایجاب هم ، هدف بخش دوم مقاله است . استرداد ایجاب قبل از قبولی آن مهمترین این عوامل است وبعد از آن مرگ ایجاب کننده یا مخاطب او.حجز جنون وملحقات آن ، انقضای مهلت . ردّ ایجاب وانتفای موضوع به ترتیب . بحث می شود.

بعضی ازاین موارد ، که درحقوق خارجی مطرح شده اند پیشینه چندانی درفقه یا حقوق داخلی کشور ماندارند . این مقاله تلاش کرده است با مطالعه مقایسه ای ، خلا موجود دراین زمینه را به اندازه خود جبران کند .

مقدمه

زوال ایجاب که درکتب حقوق خارجی بحث مستقل ومهمی را تحت عنوان TERMINATION OF OFFER”به خود اختصاص داده است درمباحث فقهی وتا اندازه ای هم درکتب حقوقی ما جایگاه شایسته خویش را پیدا نکرده است.

به رغم گسترش مبادلات بازرگانی دردنیای امروز ویا وجود اهمیت بسزایی که قراردادها درزندگی اقتصادی انسان دارند . ایجاب مدت اعتبار وعوامل نابودی آن بخوبی مورد پژوهش وتحقیق قرارنگرفته ولذا احکام مربوط به این مباحث درمواضع ومناسبتهای مختلف پراکنده شده اند.

پژوهشی که دربرابر شماست به همین انگیزه وبا هدف طرح منسجم وتطبیقی زوال ایجاب صورت گرفته است حقوق کشورهای غربی نظیر انگلستان وآمریکا وهمچنین حقوق کشورهای مسلمانی مانند مصر درکنار فقه ونیز حقوق داخلی کاوش شده وتلاش شده مجموعه ای کامل ودرهمان حال مختصر فراهم آید.

گرچه موضوع اصلی این نوشتار، چنانکه گفتیم زوال ایجاب بوده است اما ناچار به طرح مسائل ومبانی اساسی مربوط به ایجاب ، که دراظهار نظرها وقضاوتهای بعدی موثر بوده اند ، نیز شده ایم . از این جهت دربخش نخست تحت عنوان کلیات ابتدا به بیان مفهوم وتعریف ایجاب پرداخته وسپس نقش آن را درتشکیل قراردادها مورد بحث قرارداده ایم.

مفهوم و تعریف ایجاب

ایجاب ، باوجود اهمیت وتاثیر آن درتشکیل قراردادها ، درفقه ونیز قانون مدنی ما بدرستی تعریف نشده است .۱دربرخی متون فقهی ، ایجاب را با الفاظی که ممکن است با آنها واقع شود تفسیر کرده ۲وملاک تشخیص آن از قبول را الفاظ صادره از سوی متعاقدین می دانند.

برخی دیگر نیز ،همانند حنیفه ۳.وتنها تمایز ایجاب از قبول را تقدم آن دانسته وگفته اند: ایجاب اولین چیزی است که از سوی یکی از طرفین قرارداد صادر می شود ، خواه آنطرف بایع باشد مانند اینکه بگوید فلان چیز را به توفروحتم وخواه مشتری باشد نظیر آنکه بگوید فلان گونه از توخریدارم وطرف مقابل بگوید فروختم ، به هرحال قبول نیزچیزی خواهد بود که درمرحله بعدی اتفاق می افتد.

دراین میان گروه سومی نیز هستند که ضمن تعیین شیوه های جداسازی بایع از مشتری ۵،ایجاب راهمان چیزی می دانند که از بایع صادر می شود ۶.بنابراین الفاظ صادره ، تقدم وتاخر وبالاخره سمت متعاقدین ، سه عاملی هستند که دربین کلمات فقها وبرای شناسایی ایجاب قابل مشاهده است.

نقش ایجاب در تشکیل قرارداد

نقش ایجاب و میزان تاثیر آن در تشکیل عقد،به رغم بداهت و شهرتی که پیدا کرده است محل بحث است.نظر رایج و پرآوازه بر آن است که هر قرار داد متشکل از چند عنصر اساسی است که ایجاب فقط یکی از آنهاست.

بر اساس این نظریه که نظر مشهور در فقه ۱۶و بین نویسندگان حقوقی مدنی است۱۷و مانند چیزی است که در حقوق آمریکا ۱۸، انگلیس۱۹ و کنوانسیون بیع بین المللی کالا ۲۰ پذیرفته شده است، می توان چنین گفت که ایجاب یک موجود ناقص اعتباری است که از سوی گوینده آن به وجود میآید.

به بیان دیگر ایجاب یک وجود اقتضایی دراد که در صورت عدم پیدایش موانع،قبول مخاطب،آنرا کامل کرده و دارای اثر حقوقی میکند.مقصود از موانعی که پیدایش آنها ایجاب را نابود میکند همان مواردی است که به عنوان عوامل زوال ایجاب،موضوع اصلی این نوشتار را تشکیل میدهد.

استرداد

اگر پس از ایجاب قبول به آن ملحق شود عقد کامل شده واحترام وپایبندی به مفاد آن ضروری است . اما درفاصله بین ایجاب وقبول ، ایجاب چه وضعیتی دارد ؟ آیا قابل رجوع وباز پس گیری است ؟ این سئوال همان چیزی است که دراصطلاح حقوقی ما از آن به تعابیر گوناگونی یاد شده است.

از جمله این تعابیر . عدول ، رجوع ، استرداد ولغو ایجاب است که درمتون حقوقی خارجی تحت عنوان Withdrswal 54 یا Revocation55 مورد بحث قرارگرفته وبه این معنی است که : گوینده ایجاب . طوری ازآن عدول کند که دیگر نتوان آن راقبول کرد.

به هرحال دراین زمینه دو پرسش اساسی ومرتبط با موضوع بحث وجوددارد که باید مورد توجه قرارگیرند ، نخست آنکه آیا استرداد ایجاب موجب زوال آن می شود یا نه ؟ به بیان دیگر آیا اصولا استرداد وباز پس گیری ایجاب جایز وممکن است یا گوینده دارای چنین حقی نیست؟

دیگر آنکه ، به فرض امکان رجوع از ایجاب درتمام یا برخی موارد . آیا صرف رجوع برای زوال ایجاب کافی است یا نیازمند عامل دیگری نظیر اطلاع مخاطب می باشد؟

منابع

[۱].جعفری لنگرودی،محمد جعفر؛ترمینولوژی حقوق.

[۲].علامه حلی؛قواعد الا حکام

[۳].شیخ انصاری؛مکاسب.

[۴].جزیری،عبدالرحمن؛الفقه علی المذاهب الاربعه.

[۵].عبدالبر،محمد زکی؛احکام المعاملات المالیه فی المذهب الحنفی.

[۶].خوئی،سیدابوالقاسم؛مصباح الفقاهه.

[۷].کاتوزیان،ناصر؛عقود معین.

[۸].جعفری لنگرودی،محمدجعفر؛تاثیر اراده در حقوق مدنی.

[۹].کاتوزیان،ناصر؛دوره مقدماتی حقوق مدنی(اعمال حقوقی).

[۱۰].—– ؛قواعد عمومی قراردادها.

[۱۱].اسنهوری،عبدالرزاق؛الوسیط فی شرح القنون المدنی الجدید.

[۱۲].امامی،سید حسن؛حقوق مدنی.

[۱۳].امام خمینی؛کتاب البیع.

[۱۴].کوه کمری،محمد حجت؛کتاب البیع.

[۱۵].جعفری لنگرودی،محمد جعفر؛حقوق تعهدات.

[۱۶].نجفی،محمد حسن ؛جواهر الکلام.

[۱۷].کاتوزیان،ناصر؛ایقاع.

[۱۸].خوئی،سید ابوالقاسم؛منهاج الصالحین.

[۱۹].امام خمینی؛تحریر الوسیله.

[۲۰].الوسیله الی نیل الفضیله؛سلسله الینابیع الفقهیه.