تعداد صفحات: ۴۱ | قابل ویرایش
اهمیت تحقیق
پژوهش در حوزه نظام قضائی بعد از مشروطه آنقدر کم و ناچیز است که گوئی این دوره تاریخی از دید محققین کشور دورمانده است این ادعا زمانی بیشتر به نظر می آید که تتبعات و تحقیقات قبل از مشروطه رامطالعه کنیم درباره‌نظام قضائی عهد باستان علاوه بر کتب تاریخی آثار مستقلی تدوین یافتهاست که براساس منابع محدود و علایم به جامانده از روزگاران باستان تصویر نسبتاً‌روشنی از نظام قضائی عهد باستان به دست می دهد.
دردوره‌اسلامی نیز آثار نسبتاً‌جامع و کاملی در خصوص نهاد دادرسی به رشته تحریر درآمده است ولی بعد از مشروطه اثری که مقام قضائی این دوره را به طور مستقل مورد مطالعه قرارداده باشد به چشم نمی خورد.
بنابراین اطلاعات مربوط به نظام قضائی این دوره در کتابهای تاریخی ، مجلات حقوقی ، روزنامه ها ،مذاکرات مجالس قانونگذاری ، اسناد و مدارک تاریخی پراکنده است بنابراین انجام یک تحقیق کامل در این مورد ضروری به نظر میرسد.
اهمیت تاریخ حقوق
مرز تاریخی میان توحش و تمدن سامان یافتن نظام حقوقی و قبول قواعدی به مثابه‌قانون در روابط جمعی است . به این معنی که هرگونه تشکّل اجتماعی و تعامل مدنی به حداقلی از قانونمندی نیاز دارد و برای استقرار و استمرار هر نوع دولت و حکومت از تجمع های بدوی پیش آریائیان در نجد ایران و دولت شهرهای کوچک یونان باستان گرفته تا امپراطوری های بزرگ ایران، روم ، وجود قواعد و قوانینی برای برقراری نظم عمومی ، تعیین حقوق و تکالیف اعضای جامعه؟ اقتصاد و دفاع ، تقسیم کار ، امکانات ، فرصت ، قدرت و ثروت میان مردم ضروری است.
بدین گونه ، فهم درست تاریخ تمدن بشری بدون توجه به مبادی و مبانی نظام حقوقی اقوام و ملل پیشین و به عبارت دیگر تاریخ حقوق مقدور نیست ، زیرا نه تنها داشتن قانون – ولو در ساده ترین اشکال و بدوی ترین درجات – شرط تمدن و فرهنگ است بلکه هر نوع قانون حاکم بر هر عشیره و یا قبیله یا قوم یا ملّت نیز جلوه ای از درجه و مرتبه تمدن و فرهنگ آن جماعت و آیینه مدنیّت آن جامعه است.
ادوار حقوق در ایران
تاریخ حقوق ، مالیه عمومی و نظام قضایی را در تمدّن ده هزار ساله ایرانی با لحاظ کردن مقسم ها و قسیم ها یمختلف می توان به دوره های متفاوتی با تأکید بر معیارهای گوناگون تقسیم کرد این تقسیم بندی بر اساس تحولات سیاسی اجتماعی و انقلابات داخلی که در ایران روی داده است می باشد:
۱- نخستین بارقه های نظام حقوقی د رحوزه‌تمدن ایرانی شامل ابتدائی ترین گرد همائی های قبیله ای در حدود ده هزارسال پیش میان اقوام پیش آریایی بود که هنوز فاقد مدنیت و تشکل های اجتماعی و اقتصادی بودند و به طور پراکنده زندگی می کرده اند. بی گمان آنها فاقد هر نوع نظام حقوقی اداری ، مالی بوده اند.
مقدمات جنبش مشروطیت در ایران
موضوع این تحقیق تاریخ تحولات کیفری بعد از مشروطه می باشد برای اینکه بدانیم قانون اساسی و مشروطیت ایران چگونه به وجود آمده و چه عواملی در تمهید مقدمات این نهضت مؤثر بوده است مشخصات اجتماعی ایران قبل از انقلاب مشروطه به طور اجمال بیان می شود:
*۱- قبل از تدوین قانون اساسی مشروطه سلاطین ایران دارای قدرت زیادی بودند به گونه ای که هیچ چیز قدرت آنها را محدود نمی کرد اما در پاره ای از اوقات قدرت و نفوذ روحانیون در میان مردم د رتصمیمات آنها مؤثر بود و گاهی اوقات وجود صدراعظم های اصلاح طلب در رأس هرم دولت در تعدیل روش جابرانه سلطان مؤثر بوده است.
*۲- وجود سیاست های ظالمانه در اتخاذ مالیات از مردم که در واقع نام آن بیشتر به غارت مردم شبیه بود تا مالیات و بیشتر این پولها به جای عمران و آبادانی کشور صرف خوشگذرانی های شاه و دربار در اروپا می شد.
از انقلاب مشروطه تا آغاز پهلوی
الف : درآمد
در ۱۳۲۳ق /۱۹۰۵ م که مردم تهران به پیشوائی علما و روحانیون در زاویه‌حضرت عبدالعظیم بست نشستند عمده ترین مقاصدشان تأسیس ‹‹عدالتخانه›› بود.
اما در عمل برغم فرمان ایجاد عدالت خانه در ذی قعده ۱۳۲۳ /دی ۱۲۸۴ / دسامبر ۱۹۰۵ از سوی مظفرالدین شاه عین الدوله صدراعظم تدوین نظامنامه و اجرای مفاد فرمان شاه را مخالف مصالح ملی دانست.
ب: دوران پایانی قاجاریه ( اوضاع قضائی و دادرسی)
تا قبل از مشروطیت بدلیل عدم تفکیک قوه‌مجریه از قضائیه حکام ولایت و رؤسای قبائل شخصاً به حل و فصل دعاوی می پرداختند و مواردی را هم که جزء دعاوی کوچک محسوب می شد به روحانیون مجتهد می سپردند البته با توجه به ضرر و نفع خودشان این وضعیت در مورد پادشاهان هم حاکم بود.
مثلاً پاشاه می توانست شخصاً کسی را که دیگری را کشته محکوم به مرگ کنند و یا وی را ببخشند. علاوه بر قدرت پادشاهان قدرتهائی هم که از سوی او حکومت می کردند در مواردی که پادشاه اظهار نظر و دخالتی نداشت آنها دخالت می کردند و بازهم امیدی به احقاق حق مردم نبود.
فهرست منابع و مآخذ
- تاریخ حقوق ایران ‹‹ پروفسور محمد حسن امین ››
- سیر قانون و دادگستری در ایران ‹‹ مرتضی راوندی ››
- کلیات حقوق جزا ‹‹ دکتر مرتضی محسنی ›› گنج دانش
- تحول نظام قضائی ایران – دو جلد – محمد زرنگ ، چاپ مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- چهل سال در دادگستری ‹‹ استقلال حسین ››
- تاریخ مفصل مشروطه ‹‹ اسکندری عباس ››
- تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران ‹‹ محمد تقی بهار – ملک الشعرا ››
- تاریخ حقوق ایران ‹‹ پاشا صالح علی ››
- پهلوی محمد رضا ‹‹مأموریت من برای وطنم ››
- تاریخ حقوق ایران ‹‹ محمد جعفر جعفری لنگرودی ››
