تعداد صفحات: ۱۷۸ | قابل ویرایش
فهرست مطالب
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. ۱
کلیات………………………………………………………………………………………………………… ۶
الف- اهمیت رکن مادی……………………………………………………………………….. ۶
ب- ماهیت و اجزای تشکیل دهنده رکن مادّی…………………………………………… ۱۰
فصل اول: رفتار مرتکب در قتل عمد……………………………………………………………. ۱۸
مبحث اول: اشکال تحقق رفتار در قتل عمد……………………………………………………… ۲۱
گفتار اول: فعل و ترک فعل…………………………………………………………………….. ۲۱
۱- فعل…………………………………………………………………………………………… ۲۲
۲- ترک فعل……………………………………………………………………………………. ۲۹
گفتار دوم: فعل ناشی از ترک فعل……………………………………………………………… ۳۸
۱- مفهوم فعل ناشی از ترک فعل و موضع دکترین حقوقی…………………………….. ۳۸
۲- تحقق یا عدم تحقق قتل عمد از طریق فعل ناشی از ترک فعل……………………. ۴۰
گفتار سوم: عمل مادی یا غیر مادی…………………………………………………………….. ۴۴
۱- عمل مادی……………………………………………………………………………………… ۴۴
۲- عمل غیر مادی………………………………………………………………………………… ۴۵
۳- سحر(جادو)……………………………………………………………………………………. ۵۲
مبحث دوم: انواع مداخله در رفتار…………………………………………………………………. ۵۶
گفتار اول: طرق مداخله در رفتار به طور انفرادی……………………………………………. ۵۶
۱- مباشرت………………………………………………………………………………………… ۵۷
۲- تسبیب…………………………………………………………………………………………. ۵۷
۲-۱- تسبیب و مباشرت در فقه……………………………………………………………… ۵۸
گفتار دوم: طرق مداخله در رفتار به نحو اشتراک…………………………………………….. ۶۵
۱- ماهیت و شرایط شرکت در قتل عمد…………………………………………………….. ۶۶
۲- اشکال شرکت در قتل عمد…………………………………………………………………… ۷۵
۲-۱- شرکت در قتل عمد توسط مباشران…………………………………………………. ۷۵
۲-۲- شرکت در قتل توسط مسببان………………………………………………………….. ۷۶
۲-۳- اجتماع مسبب و مباشر…………………………………………………………………… ۷۷
۲-۴- شرکت فاعل و تارک فعل………………………………………………………………. ۷۷
فصل دوم: شرایط و اوضاع و احوال……………………………………………………………… ۷۸
مبحث اول: وجود انسان زنده دیگر………………………………………………………………… ۸۱
گفتار اول: آغاز حیات……………………………………………………………………………. ۸۳
۱- حیات در کتب لغت……………………………………………………………………… ۸۴
۲- سقط جنین………………………………………………………………………………….. ۸۴
۲-۱- مرحله قبل از ولوج روح………………………………………………………….. ۸۵
۲-۲- مرحله بعد از ولوج روح…………………………………………………………… ۸۵
گفتار دوم: بچه کشی………………………………………………………………………………. ۹۳
مبحث دوم: محقون الدم بودن قربانی………………………………………………………………. ۹۷
گفتار اول: مهدور الدم بودن مطلق……………………………………………………………… ۱۰۳
۱- سابُّ النبی…………………………………………………………………………………. ۱۰۳
۲- کافر حربی………………………………………………………………………………… ۱۰۴
گفتار دوم: مهدور الدم بودن نسبی………………………………………………………………. ۱۰۵
۱- قتل مستحق قصاص………………………………………………………………………… ۱۰۶
۲- قتل در مقام دفاع…………………………………………………………………………….. ۱۰۶
۳- قتل محارب و باغی…………………………………………………………………………. ۱۰۸
۴- قتل زوجه و اجنبی در حال زنا……………………………………………………………. ۱۰۹
۵- زانی محصن و لائط………………………………………………………………………….. ۱۱۰
۶- مرتد……………………………………………………………………………………………… ۱۱۲
فصل سوم: نتیجه و رابطه علیت………………………………………………………………… ۱۲۵
مبحث اول: نتیجه…………………………………………………………………………………….. ۱۲۷
گفتار اول: انواع مرگ…………………………………………………………………………… ۱۲۸
۱- مرگ حقیقی……………………………………………………………………………. ۱۲۸
۲- نزع……………………………………………………………………………………….. ۱۲۸
۳- مرگ ظاهری……………………………………………………………………………. ۱۲۹
۴- کما……………………………………………………………………………………….. ۱۳۰
۵- مرگ مغزی……………………………………………………………………………… ۱۳۱
گفتار دوم: معیار خاتمه حیات……………………………………………………………………. ۱۳۱
۱- معیار توقف اعمال تنفسی………………………………………………………………. ۱۳۲
۲- معیار مرگ مغزی…………………………………………………………………………… ۱۳۳
مبحث دوم: رابطه علیت……………………………………………………………………………… ۱۴۰
گفتار اول: ننظریه های رایج برای احراز رابطه علیت………………………………………… ۱۴۵
۱- نظریه شرط ضروری………………………………………………………………………. ۱۴۵
۲- نظریه شرط متعارف……………………………………………………………………….. ۱۴۹
۳- نظریه ضمان سبب اقوی………………………………………………………………….. ۱۵۱
۴- نظریه سبب متأخر در وجود…………………………………………………………….. ۱۵۲
۵- نظریه ضمان سبب مقدم در تأثیر………………………………………………………… ۱۵۴
گفتار دوم: تئوری علت مداخله گر……………………………………………………………….. ۱۵۵
۱- عوامل مداخله گر مستقل………………………………………………………………….. ۱۵۸
۱-۱- اشخاص ثالث………………………………………………………………………….. ۱۵۸
۱-۲- درمان پزشکی …………………………………………………………………………. ۱۵۹
۱-۳- رفتار قربانی……………………………………………………………………………… ۱۶۰
۱-۴- قوه قاهره…………………………………………………………………………………. ۱۶۲
نتیجه گیری و پیشنهاد…………………………………………………………………………………. ۱۶۴
مقدمه
فکر تحقیق پیرامون رکن مادی قتل عمد بعنوان موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد ابتدا از سوی استاد محترم راهنما به دانشجویان دوره کارشناسی ارشد پیشنهاد شد، نگارنده با توجه به سوالات و ابهاماتی که از درس حقوق جزای اختصاصی یک در مقطع کارشناسی نسبت به موضوع داشتم، شرایط را مهیا دیدم تا ضمن برخورداری از راهنمایی ها و ارشادات دو تن از اساتید ممتاز این حوزه سعی در حل ابهامات ذهنی خویش داشته باشم.
اهمیت حقوق جزای عمومی بلحاظ بیان مسایل عمومی و بنیاد دینی که در بطن خود دارد و انتخاب یکی از چالش برانگیزترین عناوین این حوزه، رکن مادی، و امتزاج آن با مسائل مطرح شده در حوزه حقوق کیفری اختصاصی، قتل عمد، حساسیت و سختی چنین موضوعی را نشان می دهد.
نگارنده سختی کار را به جان خرید و در قالب تکلیفی دانشجویی تلاش کرد تا در حد توان یک دانشجوی کارشناسی ارشد، مطالعاتی را در این حوزه انجام دهد.
امتزاج رکن مادی به همراه قتل عمد، در واقع یکی از چالش برانگیزترین حوزه های موجود در رشته ی علوم جنائی از باب سوالات مطرح شده است. بررسی عناصر تشکیل دهنده ی رکن مادی و ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد، نیاز به مطالعه گسترده را ایجاب می کند.
اهمیت رکن مادی جرم
با نگاهی به تاریخ حقوق کیفری ملاحظه می شود که واکنش نسبت به بزه در دوران مختلف ناشی از اهمیت ارزشهای هر جامعه می باشد.
بطوری که از حیث تاریخی می توان سزادهی و مکافات عمل را فلسفه ی ضروری واکنش نسبت به بزه بیان کرد در دوران بعدی ارزش های عمومی جای خود را در بیان واکنش نسبت به بزه باز می‌نماید و تا دوران معاصر که واکنش به بزه با توجه به حمایت از بزه دیده و جامعه به همراه مکافات عمل و پیشگیری از جرم مورد توجه قرار گرفته است.
اما آنچه با ملاحظه در تاریخ حقوق کیفری می توان دید این امر می باشد که واکنش نسبت به بزه اولین شرط ضروری اش وجود عمل بزهکارانه است.
وجود این امر، عمل بزهکارانه، را در ابتدای واکنش نسبت به جرم و بزه در جوامع ابتدایی نمود بسیار پررنگی داشته است؛ زیرا در آن زمان بحث سرزنش بودن رفتار، مطرح نبوده است و وجود عینیت یافته ی قصد مجرمانه اهمیت اساسی داشته است. بطوری که در جوامع ابتدایی اهمیت رفتارمرتکب هسته ی اصلی واکنش نسبت به بزه بوده است.
ماهیت و اجزای تشکیل دهنده ی رکن مادی
در قسمت قبل اشاره شد که لزوم فعل انسانی بعنوان عامل تشکیل دهنده‌ی مسئولیت کیفری فقط در مورد رفتارهایی است که ظهور خارجی پیدا کرده اند و صرف وجود قصد مجرمانه کافی برای تحقق و ایجاد مسئولیت کیفری نیست.
اما سؤالی که در این جا مطرح می شود که ماهیت رکن مادی جرم چیست؟ آیا این عنوان فقط شامل وجود یک رفتار مادی می شود؟
برای روشن شدن موضوع مثالی می زنیم، در قتل عمد همان طور که می دانیم وجود قاتل و مقتول از شرایط اساسی تحقق جرم است از سوی دیگر مقتول نیز باید زنده باشد.
حال زنده بودن و وجود انسان دیگر جزءء کدام یک از ارکان تشکیل دهنده ی جرم می باشد؟ آیا این موارد زیر مجموعه رکن مادی است یا معنوی یا قانونی. یا رکن چهارمی را باید در کنار ارکان تشیکل دهنده جرم قرار دهیم.
اشکال تحقق رفتار در قتل عمد
رفتار مرتکب در قتل عمدتاً براساس فعل و گاه ترک فعل است اما در این خصوص چندسؤال مطرح می شود. اولاً آیا رفتار مرتکب در قتل عمد صرفاً براساس فعل است یا با ترک فعل نیز قابل تحقق است؟
ثانیاً آیا همچنان که در برخی از کتب حقوقی شکل سومی برای تحقق رفتار مجرمانه ذکر شده است، با عنوان فعل ناشی از ترک فعل، آیا در خصوص قتل عمد رفتار مرتکب می تواند با فعل ناشی از ترک فعل محقق شود و آیا اساساً تفاوتی بین ترک فعل و فعلی ناشی از ترک فعل وجود دارد؟
ثالثاً آیا ارتکاب قتل عمد فقط با انجام اعمال مادی که دارای اثر محسوس و عینی بر بدن قربانی می باشد قابل تحقق اند؟ آیا ارتکاب این جرایم نمی تواند تحت عنوان اعمال غیر مادی که دارای اثر عینی و خارجی در عالم واقع نمی باشند تحقق یابد؟ برای پاسخگویی به سؤالات مطرح شده در سه گفتار به بحث و بررسی آنها خواهیم پرداخت.
فعل و ترک فعل
جرم انگاری غالباً ناظر بر ارتکاب رفتارهایی است که جامعه انجام آن را منع کرده است. درک مردم از رفتارهاییکه خلاف عرف و قانون هر جامعه است به قدری واضح و روشن است که هیچ گاه به آنها گفته نمی شود که این رفتارها را حتماً انجام دهید.
منهیات بصورت قانون مورد تاکید قرار نمی گیرند و تنها هنگامی ک فردی از افراد جامعه حریم منهیات را نقض می کند؛ قانون به ذکر مجازات مرتکب می پردازد.
لذا نیازی نیست تا قانون، سیاهه ای از الزامات منفی تهیه کند تا همگان از آن منهیات آگاهی می یابند. مثلاًقوانینی در نظر بگیرید که افراد را امر به این کار یا امر به انجام فلان رفتار می کنند.
منابع
- آزمایش،علی.(۱۳۷۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دوره کارشناسی ارشد،جزوه پلی کپی دانشگاه تهران.
- آقائی نیا ،حسین.(۱۳۸۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دوره کارشناسی ارشد،دانشکده علوم قضایی.
- آقائی نیا،حسین.(۱۳۸۴).جرایم علیه اشخاص،تهران:میزان.
- اردبیلی، محمد علی.(۱۳۸۵).حقوق جزای عمومی،جلد ۱،تهران:میزان.
- استفانی،گاتسون و دیگران.(۱۳۷۷).حقوق جزای عمومی،جلد اول،ترجمه حسن دادبان،تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
- اسکندری،عبدالصاحب.(۱۳۸۰).تأثیر فعل غیر مادی در ماهیت قتل،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده حقوق داشگاه شهید بهشتی.
- اصفهانی،راغب.(بی تا).مفردات الفاظ قرآن،جلد اول،ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی،تهران:کتابفروشی مرتضوی.
- باهری،محمد.(۱۳۸۱).نگرشی بر حقوق جزای عمومی،تهران:رهام.
- براندون،استیو.(۱۳۷۶).مروری بر حقوق انگلستان،ترجمه حسین میر محمد صادقی،تهران:نشر حقوقدان.
