پایان نامه بررسی ترتیبات امنیتی خلیج فارس ۱۹۷۰-۱۹۹۰

تعداد صفحات: ۲۲۶ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

فصل اول:کلیات

طرح مسأله………………………………………. ۸

علل انتخاب موضوع……………………………….. ۱۰

ادبیات موجود…………………………………… ۱۰

سوال اصلی تحقیق………………………………… ۱۰

سوالات فرعی…………………………………….. ۱۱

مفروض(های) تحقیق……………………………….. ۱۱

فرضیه(های) تحقیق……………………………….. ۱۱

مفاهیم………………………………………… ۱۱

روش تحقیق……………………………………… ۱۲

سازماندهی تحقیق………………………………… ۱۲

موانع تحقیق……………………………………. ۱۶

فصل دوم: مباحث تئوریک امنیت و چارچوب نظری تحقیق

بنیانهای مفهومی و تئوریک امنیت…………………… ۱۸

تعریف امنیت……………………………………. ۱۹

نظامهای امنیتی ………………………………… ۱۹

ویژگیهای امنیت…………………………………. ۲۱

الف)تجزیه ناپذیری امنیت…………………………. ۲۱

ب) ذهنی بودن امنیت……………………………… ۲۲

رهیافت امنیتی………………………………….. ۲۴

 الف) دیدگاه رئالیسم نسبت به امنیت……………….. ۲۵

 ب)رهیافت ایده آلیستی یا لیبرالیستی امنیت…………. ۲۶

  ابعاد داخلی امنیت…………………………….. ۲۷

 ابعاد اقتصادی امنیت……………………………. ۲۸

 ابعاد زیست محیطی امنیت………………………… ۳۰

 دیدگاه سوم درارتباط با امنیتintegrated approach  …….. ۳۱

 استراتژیهای امنیتی…………………………….. ۳۲

استراتژیهای امنیتی بعد از جنگ سرد………………… ۳۳

مکاتب امنیتی بدیل برای امنیت خلیج فارس……………. ۳۴

چارچوبهای آلترناتیو…………………………….. ۳۶

آیا پیوند های چند جانبه صلح و ثبات را تضمین می کند؟… ۴۳  

اقدامات امنیتی ………………………………… ۴۶

دستور کار جدید…………………………………. ۵۵

منابع فصل دوم………………………………….. ۶۱

فصل سوم: سوابق طرحهای امنیتی

نظام امنیت ایرانی……………………………… ۶۶

نظام امنیتی انگلستان یا دوران صلح بریتانیایی………. ۶۶

تحولات مفاهیم امنیتی و طرح های امنیت منطقه ای………. ۶۷ 

پیمان بغداد……………………………………. ۷۰

تشکیل سنتو…………………………………….. ۷۲

تحولات دهه ۶۰ و خروج بریتانیا از خلیج فارس…………. ۷۲

سیستم امنیت دو ستونی(دکترین نیکسون- کسیسنجر)  …….. ۷۵

موانع تحقق اهداف دکترین نیکسون…………………… ۷۷

پایان سیستم امنیت دو ستونی نیکسون………………… ۷۸

دکترین کارتر…………………………………… ۷۹

ارزیابی دکترین کارتر……………………………. ۸۲

دکترین ریگان(سیاست اتفاق نظر استراتژیک)…………… ۸۳

سیستم امنیتی شورای همکاری خلیج فارس………………. ۸۵

تشکیل شورای همکاری خلیج فارس…………………….. ۸۹

اهداف و مضامین شورا…………………………….. ۹۰

اهداف اقتصادی………………………………….. ۹۰

اهداف امنیتی شورا………………………………. ۹۱

سیاست خارجی شورا……………………………….. ۹۲

اول:جنگ ایران و عراق……………………………. ۹۲

دوم: بحران کویت………………………………… ۹۲

دلایل ضعف و ناتوانی شورا…………………………. ۹۳

 الف) دلایل ضعف شورا از بعد تئوریک ……………….. ۹۳

ب) موانع عملی فراروی شورا……………………….. ۹۶

۱ – عدم فراگیری شورا  ………………………….. ۹۶

۲- اختلافات ارضی و مرزی بین اعضاء…………………. ۹۸

۳- ناتوانی شورا ناشی از ضعف نظامی………………… ۹۹

بحران اول و دوم خلیج فارس………………………. ۹۹

بیانیه دمشق و طرح امنیتی ۲ + ۶………………….. ۱۰۰

انگیزه ها و اهداف طراحان سیستم امنیتی ۲ + ۶………. ۱۰۳

۱– آمریکا…………………………………….. ۱۰۳

۲- اهداف کشورهای عربی از شرکت در طرح۲+۶………….. ۱۰۴

بررسی دلایل ناکامی طرح امنیتی ۲ + ۶………………. ۱۰۴

طرحهای امنیتی دو جانبه…………………………. ۱۰۹

نقش و هدف آمریکا………………………………. ۱۱۰

اقدامات عملی برای استقرار سیستم…………………. ۱۱۲

ارزیابی طرح امنیتی دو جانبه…………………….. ۱۱۲

نگاه برون منطقه ای به عنوان آخرین آلترناتیو (تجربیات تاریخی) ۱۱۴

منابع فصل سوم…………………………………. ۱۱۶

فصل چهارم: بررسی نقش ساختارها و ظرفیتهای داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس در پیدایش طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس

۱ – شکافهای سیاسی و اجتماعی(طبقه متوسط جدید) …….  ۱۲۳

۲ – تضاد های فرهنگی……………………………. ۱۲۴

۳ – معضلات نسل جوان ……………………………. ۱۲۶

۴ – بحران مهاجرت………………………………. ۱۲۷

۵ – جنبش های سیاسی– مذهبی………………………. ۱۲۹

اساس مشروعیت در دولتهای عربی حوزه خلیج فارس………. ۱۳۳

منابع فصل چهارم……………………………….. ۱۴۰

فصل پنجم: بررسی نقش عوامل منطقه ای در ظهور و سقوط طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس

مباحث مربوط به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس……….. ۱۴۵

الف) تهدیدات مشترک متوجه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس. ۱۴۵

۱- تهدیدات ناشی از بافت جمعیتی ناهمگون…………… ۱۴۵

۲-  بحران مشروعیت و هویت……………………….. ۱۴۸

تهدیدات خاص متوجه هر کدام از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ۱۵۶

عربستان سعودی…………………………………. ۱۵۶

کویت…………………………………………. ۱۵۷

امارت عربی متحده………………………………. ۱۵۸

قطر، بحرین، عمان………………………………. ۱۶۰

مباحث مربوط به ایران و عراق…………………….. ۱۶۰

• ایران …………………………………….. .۱۶۰

الف) تهدیدات اقتصادی…………………………… ۱۶۰

ب) تهدیدات سیاسی………………………………. ۱۶۱

ج) تهدید ناشی از حضور بیگانگان در منطقه………….. ۱۶۲

۲ ) عراق……………………………………… ۱۶۵

انقلاب اسلامی ایران به عنوان عامل همگرایی و واگرایی…. ۱۶۶

 مشکل کشورهای منطقه در ایجاد یک سیستم امنیت منطقه ای. ۱۷۰

منابع فصل پنجم………………………………… ۱۷۶

فصل  ششم: بررسی نقش عوامل فرا منطقه ای در پیدایش و تداوم نظامهای امنیتی در        

منطقه خلیج فارس

آمریکا……………………………………….. ۱۸۰

تلقی آمریکا از مفهوم تهدید……………………… ۱۸۴

برنامه کمکهای امنیتی به کشورهای خلیج فارس ……….. ۱۸۶

نیروی واکنش سریع آمریکا و عملکرد های آن………….. ۱۸۹

اتحاد جماهیر شوروی…………………………….. ۱۹۲

دکترین برژنف و امنیت خلیج فارس………………….. ۱۹۳

مصر………………………………………….. ۱۹۴

سوریه………………………………………… ۱۹۶

منابع فصل ششم…………………………………. ۱۹۸

سخن پایانی؛ تحلیلی بر عدم موفقیت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس……………………….. ۲۰۰

کتابشناسی تحقیق ………………………………. ۲۱۱

چکیده

خلیج فارس مهمترین منطقه دنیاست. قرنهای مدیدی کوششهای نیرومندترین قدرتهای منطقه ای و جهانی برای تضمین صلح و امنیت در این منطقه، نقطه ضعفهای مداومی داشته اند. این رساله پژوهشی است در حوزه امنیت خلیج فارس، که به بررسی چارچوبهای امنیتی خلیج فارس در فاصله سالهای ۱۹۹۰-۱۹۷۰ پرداخته است.

طی این تحقیق دلایل ظهور، نحوه عملکرد، و علل سقوط طرحهای امنیتی در این منطقه، در سه سطح تحلیل؛ داخلی، منطقه ای، و بین المللی بررسی می شود، تا زمینه تحلیل، تصحیح، تجویز، و تجهیز سیاستهای معطوف به امنیت در این منطقه فراهم شود، همچنین سناریوهای بدیل در این زمینه ارایه شده است تا امکان اجماع بر سر الگوی خاص افزایش یابد و عدم توافق در این زمینه باعث تسری بحران به سایر حوزه های سیاست بین الملل نشود، چرا که هدف این قبیل پژوهشها در زمینه امنیت، تئوریزاسیون و توجیه جنگها و تعارضات بر سر منافع در عرصه بین المللی نیست(و نباید باشد)، بلکه کوشش در جهت مدیریت بحران و حل آن به شیوه ای واقع بینانه و امکانپذیر است.

طرح موضوع

خلیج فارس همواره در طول تاریخ خود جاذبه هایی داشته است که مورد توجه دیگران قرار می گرفت. این جاذبه ها در طی تاریخ متغیر بوده است. زمانی که تجارت و بازرگانی در رأس اولویت های دیگر کشورها بود خلیج فارس آنقدر ثروت و بازار مصرف داشت که مورد طمع دیگران قرار گیرد و سپس اروپائیان را یکی پس از دیگری روانه منطقه سازد و بعضی کشورهای منطقه خلیج فارس را صحنه تاخت و تاز و رقابت برای تسلط بر منطقه قرار دهند.

کشف ثروتهای بیکران و افسانه ای هند اهمیت خلیج فارس را دو چندان کرد و این بار علاوه بر موقعیت تجاری و بازرگانی خود، خلیج فارس به یک موقعیت استراتژیک و معبر آسان دسترسی به هند و حفاظت از آن تبدیل گشت. تا جائیکه بخشی از دوران طولانی رقابت ها در منطقه خلیج فارس بخاطر حفاظت و امنیت شبه قاره هند بود.

در طی نیمه دوم قرن ۱۹ عامل دیگری بر اهمیت خلیج فارس افزود و بار دیگر نظر همگان را متوجه این منطقه ساخت. این عامل کشف ذخائر عظیم نفتی از یک طرف و وابستگی روز افزون دنیای صنعتی به این ماده حیاتی از طرف دیگر بود به طوری که تمامی دنیا را درگیر موضوعات امنیتی خلیج فارس کرد و همچنان که وابستگی به نفت بیشتر می شد حساسیت نسبت به تحولات و حتی سیاست گذاریها در این منطقه بیشتر می گردید.

بنیانهای مفهومی و تئوریک امنیت

در نظام بین الملل کشورها از لحاظ امکانات و تواناییهای مادی و معنوی هم سطح نیستند و به دلیل تلاش مستمر برای تأمین امنیت ملی خود یا گسترش دامنه آن که از مهمترین اولویت کشورها در صحنه روابط بین الملل است به درگیری با یکدیگر می پردازند. به همین دلیل تأمین حداکثر میزان امنیت ملی یکی از نگرانیهای عمده دولتها و از بنیادهای اساسی سیاست خارجی آنها در گذشته و حال تلقی می شود.

وضعیت دولتها در روابط بین الملل مشابه وضعیت فرد در اجتماع است. همانطور که لازمه بقاء فرد در اجتماع احساس آزادی و عدم ترس است، دولت نیز برای بقاء و پایداری خود در محیط بین المللی نیازمند امنیت و آزادی عمل است، که این آزادی عمل در صحنه داخلی به حاکمیت و در صحنه خارجی به استقلال تعبیر می شود.

اگر چه امروزه با پیشرفت علوم و تکنولوژی و گسترش ارتباطات مفهوم حاکمیت و استقلال متحول شده است، لیکن هر تعریفی که از این دو واژه ارائه شود به نحوی با موضوع امنیت دولت ارتباط پیدا می کند. اغلب پژوهشگران و متخصصین علم روابط بین الملل بر یک جنبه از موضوع امنیت اجماع نظر داشته اند و آن این است که امنیت چیز خوبی است و به عبارت دیگر بار مثبتی دارد.

تعریف امنیت

مانند بسیاری از مقولات علوم انسانی و اجتماعی، در رابطه با تعریف دقیق امنیت اختلاف نظر بسیاری وجود دارد به عبارتی می توان گفت به تعداد دانشمندان علوم اجتماعی از امنیت تعریف وجود دارد. لینور. جی. مارتین معتقد است که در مرکز هر تحقیقی که به دنبال تعریف امنیت است مفهوم تهدید نهفته است و هر تعریفی باید به سه سوال کلیدی پاسخ دهد:

۱) هدف تهدید چیست؟

۲) منبع تهدید چیست؟

۳) ماهیت تهدید چیست؟

با توجه به پاسخهای گوناگونی که برای این سوالات وجود دارد علمای روابط بین الملل تعاریف متعددی از امنیت ارائه کرده اند. اکثریت قریب به اتفاق اندیشمندان روابط بین الملل، امنیت در سطح منطقه و جهان را اینگونه تعریف کرده اند:«تلاش واحدهای سیاسی برای افزایش توانمندیها و امکاناتشان جهت رسیدن به وضعیتی که خود را ایمن از لطمات ناشی از عملکرد سایر بازیگران  در عرصه سیاست بین الملل بیابند.»

نظامهای امنیتی

این گونه ساختارهای امنیتی بر مجموعه ای از منافع و معیارهای مشترک تأکید می کنند و موجب می شوند تا اعضا به دلیل محیط هرج و مرج حاکم از اتکای صرف به خود دوری نموده و به سوی ترتیبات گروهی و دسته جمعی برای تأمین امنیت خود متمایل گردند.

بری بوزان پژوهشگر حوزه امنیت معتقد است، مجموعه های امنیتی منطقه ای در داخل یک ناحیه جغرافیایی مشخص و معین قرار گرفته اند و الگوی خاصی از روابط امنیتی در میان آنها حکمفرماست. در چنین مجموعه ای مرزهای جغرافیایی ممکن است چندان آشکار و مشخص نباشند، و همین طور ممکن است این مجموعه دارای حیاتی جدا از نظام امنیت بین الملل باشد ولی به صورت های متفاوت از آن تأثیر می پذیرد.

تجزیه ناپذیری امنیت

دولتها در نظام بین الملل به آنچه دارند قانع نیستند. سرگرمی به افزودن به قدرت و بزرگ کردن آن می تواند کشورهای رقیب را در بن بستی قرار دهد که خروج از آن میسر نیست، در نتیجه افزایش قدرت یک کشور به معنای ناامنی بیشتر کشور رقیب محسوب می شود و آنرا به دستیابی به مقاصد دفاعی و حتی تهاجمی وادار می کند و این سیکل تکرار می شود.

وجود دو مفهوم حاکمیت و استقلال به این معناست که کشورها بالقوه در محیطی قرار گرفته اند که رسماً مبتنی بر هرج و مرج است؛ یعنی هیچ قدرت فائقه ای برای نظارت وجود ندارد و همانطور که خوان خوزه آروالو روزنامه نگار گواتمالایی به خوبی بیان کرده، در صحنه بین الملل«کوسه ها ساردین ها را می خورند.»

یکی از نتایج بدیهی این نظام آنارشیستی این است که نهایتاً هر کشور خود می بایست مراقب خود باشد و اگر هیچ قدرت مشروع و قانونی برای اعمال نظم و مجازات قانون شکنان وجود نداشته باشد آنگاه هیچ وسیله ای برای توسل قانونی و رسمی آن کشور در صورت عدم امکان کمک دوستان و متحدین وجود نخواهد داشت. بنابرین«خودیاری» در نظام بین الملل به این معناست که هر کشور به دنبال راهی برای دفاع از خود باشد و این خودیاری در نظام آنارشیستی بین الملل منجر به پیدایش«معضل امنیتی» خواهد شد.

منابع

1. أ‌- زیو، ماز؛ امنیت منطقه ای، ترجمه داود علمایی، تهران: انتشارات دانشکده فرماندهی سپاه، ۱۳۷۹.
2. ب‌- ماندل، رابرت؛ چهره متغییر امنیت ملی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی،۱۳۷۷.
3. ت‌- راست، بروس و استار، هاروی؛ سیاست های جهانی، ترجمه سید امیریافت، تهران: انتشارات سیمای جوان،۱۳۷۲.
4. ث‌- برژینسکی، زبیگنیو؛ درجستجوی امنیت ملی، ترجمه ابراهیم خلیلی نجف آبادی، تهران: نشرسفیر ،۱۳۶۷.
5. ج‌- تافلر، آلوین؛ جنگ و ضد جنگ در آستانه قرن ۲۱، ترجمه سیمین دخت خوارزمی، تهران: نشر سیمرغ، ۱۳۷۲.
6. ح‌- فونتن، آندره؛ یکی بدون دیگری، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر فاخته،۱۳۷۱.
7. خ‌- سیوری، راجرز؛ ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیزعزیزی، تهران: نشرمرکز،۱۳۷۴.
8. د‌- هالستی، کی.جی؛ مبانی تحلیل سیاست بین الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه،۱۳۷۳.
9. ذ‌- اسدی، بیژن؛ خلیج فارس و مسائل آن، تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۱.
10. ر‌- مسجد جامعی، احمد؛ تحول و ثبات، مقدمه ای بر شناخت شیخ نشین های خلیج فارس، تهران: بی جا، بی نا،۱۳۶۸ .
11. ز‌- هوشنگ مهدوی، عبدالرضا؛ سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی،تهران: نشرالبرز،۱۳۷۵.
12. س‌- فونتن، آندره؛ تاریخ جنگ سرد، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشرنو،۱۳۶۹.