مقاله تنظیم معاهدات بین المللی در حقوق کنوانسیون و مطالعه تطبیقی آن با فقه اسلامی و حقوق بین المللی معاصر

تعداد صفحات: ۳۴ | قابل ویرایش

مقدمه

درطول تاریخ، روابط بین کشورهای مختلف اکثرا بوسیله انعقاد معاهدات و توافق های گوناگون صورت خارجی و تجلی عینی می یافته است.

از طرف دیگر، بسیاری از اختلافات و منازعات بین المللی ،مولود عدم اجرای معاهدات منعقده بین دولتها و یا مربوط به اختلاف درتفسیر موافقتنامه ها بوده و هست.

اهمیت معاهدات تنها منحصر به روابط دو جانبه کشورها نمی شود ، بلکه در زمینه معاهدات چند جانبه اغلب ضوابط حقوق بین الملل در مقاوله نامه هائی شکل می گیرد که توسط نمایندگان رسمی کشورهای جهان درکنفرانسهای دیپلماتیک ویا نهادهای دیگر بین المللی تدوین یافته و مقبولیت عام به خود گرفته است.

بعلاوه تاسیس اغلب سازمانهای بین اللی همچون سازمان ملل متحد وغیره ، مبتنی برمعاهدات بین المللی است که به نامهای منشور . میثاق ویا پیمان ،بین کشورهای تشکیل دهنده آنها منعقده شده است.

بنابراین حقوق معاهدات از فصول و مباحث مهم واساسی است که در حقوق بین الملل معاصر مورد بررسی قرار می گیرد ، بویژه پس ازتدوین کنوانسیونهای وین ۱۹۶۹ راجع به حقوق معاهدات بین دولتها ۱ و نیز ۱۹۸۶ راجع به حقوق معاهدات بین دولتها و سازمانهای بین المللی ،بسیاری از قواعد عرفی این رشته از حقوق به صورت قواعد مدون و مکتوب درآمده است.

تعریف معاهده در حقوق ایران

نویسندگان ایران در کتب حقوق بین الملل عمومی که اکثرا”از کتب مختلف حقوقی غربی ترجمه شده است ، تعاریف آشفته ای از معاهده به دست داده اند ،این نویسندگان با اختلاط دو اصطلاح « قرارداد » که در حقوق مدنی بکار برده می شود ۱۶ و « معاهده » که در روابط بین الملل گفته می شود ، ۱۷ براین آشفتگی افزوده اند.

فی المثل یکی از آنان در ذیل عنوان انواع منابع حقوق بین الملل نوشته است : « قرارداد ، توافق علنی بین دو یا چند موضوع حقوق بین الملل می باشد که به دنبال آن حق و تکلیف مشخصی برای هریک از طرفین قرارداد بوجود می آید » ۱۸ این تعریف ،ناقص و مبهم است.

برخلاف آنچه که در این تعریف آمده است ،علنی بودن از شرایط یک معاهده نمی باشد، خصوصا” اصل ۲۴ قانون اساسی سابق ایران (مورخ ۱۳۲۴ هجری قمری ) صریحا” استتار عهدنامه ها رامجاز دانسته بود. اما شرط اینکه توافق بایدمشمول قواعد حقوق بین الملل باشد ، کمتر مورد توجه حقوقدانان ایرانی قرار گرفته است.

به نظر می رسد معاهده به معنی خاص کلمه در حقوق کنونی ایران عبارت است ازتوافقی که بین کشور ایران و یک یاچند کشور خارجی ویا سازمانهای بین المللی به صورت کتبی منعقد شده ، مشمول مقررات فراملی قرار گرفته و الزام آور بودن آن در ایران منوط به موافقت قوه مقننه شده باشد.

تقسیم بندی معاهدات رسمی

معاهده رسمی بنا به تعریف ، عبارت از معاهده ای است که با انجام تشریفات کامل بین مقامات صالحه تدوین معاهدات (نیروهای معاهده سازی) ۲۹ در دو یا چند کشور منعقد و منشا حقوق و تکالیف قانونی برای کشورهای مربوطه می گردد.

مقصود از تشریفات کامل ، انجام اقدامات مختلف و منظمی می باشد که در حقوق ایران عبارت است از: انجام مذاکرات . امضای مقدماتی (بوسیله نمایندگان مجاز)، تصویب آن در مجلس شورای اسلامی، تایید شورای نگهبان ،امضای نهائی ریاست جمهوری، انتشار در روزنامه رسمی ، مبادله اسناد تصویب و در پایان، احیانا” ثبت معاهده در دبیرخانه سازمان ملل متحد (در بخش دوم این مقاله بتفصیل هریک از این مراحل را مورد بررسی جداگانه قرار خواهیم داد.)

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فقط معاهدات رسمی مورد توجه قرار گرفته ۳۰ و بموجب اصل ۷۷ آن ، تصویب معاهدات بین المللی در مجلس لازم شمرده شده است ، این معاهدات تحت عناوین عهدنامه ، مقاوله نامه ، قرارداد وموافقتنامه ذکر شده است ، در اصل ۱۲۵ علاوه بر این عناوین ،امضای « پیمانهای مربوط به اتحادیه های بین المللی » را نیز پس از تصویب مجلس ، با رئیس جمهور یا نماینده قانونی او می داند.

تفاهم نامه های بین المللی

نظر به تشریفات مفصل و طولانی که برای تنظیم و لازم الاجرا شدن معاهدات رسمی ضروری می باشد ، رویه معمول در روابط بین المللی راه حل ساده تری را در اکثر کشورهای جهان شناخته و به اجرا نهاده است.

طبق این رویه . توافقهای بین المللی دو کشور در زمینه های اداری و اجرائی ، تحت عنوان « تفاهم نامه های بین المللی» در مهلتی کمتر وتشریفاتی بسیار محدود بین مقامات اجرائی دو کشور مورد مذاکره قرار گرفته و به امضا می رسد.

در این رویه به جای مراحل مختلف و متوالی تنظیم معاهدات رسمی (یعنی مذاکره ،امضای رئیس جمهور، انتشار در روزنامه رسمی و مبادله اسناد تصویب)، تفاهم نامه معمولا” همزمان مورد مذاکره قرار گرفته و به امضا می رسد و نهایتا”فی المجلس مبادله اسناد انجام می شود.

منابع

۱.Vienna Convetion on Law of Treaties.

۲ . Vinna Convention on the Law of Treaties between States and Internationals Organisations.

۳ . « معاهده » معادل Traite در زبان فرانسوی و Treaty در زبان انگلیسی می باشد.

۴ . اوپنهایم ، حقوق بین الملل ،توسط لوتر پاخت ، ج ۱ ، شماره های ۴۹۱ تا ۵۵۴ و ۵۶۹ تا ۵۸۰ ص ۸۷۷ به بعد . شارل روسو ، حقوق بین الملل عمومی ، چاپ سیری ـ پاریس ، چ ۱ ، ۱۹۷۰ ، ص ۶۲ ، شماره ۳۹.

۵ . توافق بین المللی « ترجمه accord international به فرانسوی و International agreement در انگلیسی می باشد . در بسیاری از نوشته های مولفان ایرانی و حتی در مصوبات مجلس وترجمه معاهدات بین المللی ، این واژه به « قرارداد » یا « قرارداد بین المللی » ترجمه شده است که به دلایلی که بعدا” آورده می شود مخصوصا” واژه دوم صحیح نیست.

۶ . Plurilateral

۷ . مانند کشورها ویا سازمانهای بین المللی که از آنها به اشخاص موضوع حقوق بین الملل نیز یاد می شود.