تحقیق حفاظت قانونی از قنوات و منابع آبهای زیرزمینی

تعداد صفحات: ۶۸ | قابل ویرایش

مقدمه

بی تردید قنات یکی از شاهکارها و ابتکارات ایرانیان است که تقریباً از سه هزار سال قبل به ما به ارث رسیده است . هم اکنون در کشور ایران حدود ۲۰ هزار رشته قنات دایر و تقریباً ۱۵ هزار قنات بایر وجود دارد که طول تونل بعضی از آنها به طور متوسط به ۷۵کیلومتر میرسد و مجموع آبی که از آنها استخراج می شود برابر با ۵۰۰ متر مکعب در ثانیه یا پانزده میلیارد متر مکعب می باشد.

طول قناتهای ایران از طول خط کمربندی دور زمین بزرگتر است و عمق برخی از چاههای قنوات شرق ایران خصوصاً در منطقه خراسان از چهارصدمتر متجاوز می باشد بطوریکه هانری گـبوH .Goblot مهندس فرانسـوی می گوید : « برج ایفل را می توان در آن پنهان کرد.»

شاردن که در قرن ۱۷ میلادی از ایران بازدید نموده درباره قنات های ایران می گوید : « در فن اکتشاف و هدایت آب هیچ ملتی به پای ایرانیان نمیرسد و در جهان ملتی پیدا نمی شود که به مانند ایرانیان در حفر و احداث چشمه های زیر زمینی و ایجاد مسیرهای مناسب تحت الارضی مهارت داشته باشد.»

قنات از نظر ادبی

یک: قنات یا Flume به معنای کاریز آب است.

دوم : قنات Qanat یا کاریز ، مجرایی است که به کمک چاههای متعدد در زیر زمین حفر می شود تا آب زیر زمین کوهپایه ها را به داخل دشت ها روان ساخته و به مصرف کشاورزی و غیره برساند.

سوم : قنات یا کاریز یا مجرای آب زیر زمینی ، یک واحد آبیاری است که مصنوعاً بوجود آمده و مانند یک چشمه طبیعی آب آن در اثر قوه ثقل به طرف مزارع پائین دست جاری می شود.

چهارم : قنات یا tunnel Infiltration yallery , Intfiltration ، کوره یا تونل مصنوعی است که دارای همان ویژگی های نهر آبکش می باشد.

قنات از نظر فنی

الف ) قنات عبارت است از مجاری زیر زمینی است که با بکار بردن شیبی کمتر از سطح شیب زمین آب را به سطح زمین می رساند ، منبع قنات ، طبقه ای از زمین است که آب در آنجا جمع شده و عمق آن از ۵۰ تا ۸۰ فوت « تقریباً ۱۶ تا ۲۶ متر» است و وسعت آن به ۳۰۰ فوت یا قریب ۱۰۰ متر می رسد.

در قسمت علیای قنات آب از یک یا چند دالان زیر زمینی جاری و در یک جا جمع می شود و در قسمت سفلای قنات ، آب از طبقات خشک زمین می گذرد و به نقطه ای که در سطح زمین قرار دارد رسیده و از این جا به بعد در نهری روباز جاری می شود ، مقطع قنات قریب به ۴ فوت یا حدود یک متر خواهد بود که ارتفاع آن از ۵/۲ تا ۳ فوت یعنی حدود ۷۷ سانتی متر تا یک متر عرض دارد.

خاک زیر زمین را که کنده اند از میان چاههای عمودی و به وسیله دلوهای چرمینی که آنها را با طناب یا چرخ چوبین بالا می کشند به سطح زمین می رسانند.

همچنین این چاهها برای مقنی یا کسی که قنات را احداث می کند هوای تازه فراهم می کند . هر گاه در طبقه ای از زمین که محتوی آب است شیب دهات کم باشد ، مسیر قنات طولانی تر می گردد.

انواع قنات از جهت نحوه بهره برداری

الف :قنات دایر : عبارت است از قنات هایی که آباد بوده و دارای آب کافی هستند این مفهوم در مقابل قنات بایر بکار برده می شود.

ب: قنات بایر : عبارت است از قنات هایی که مسلوب المنفعه « فاقد آب مناسب›› بوده و قابلیت بهره برداری ندارند.

ج:قنات متروک: عبارت از قناتی است که چهار سال بایر بوده و به علت نقصان ناشی از آب عملاً مسلوب المنفعه تشخیص داده شود و چنانچه مالک یا مالکین آن با اعلام کتبی وزارت نیرودر مدتی که از یکسال تجاوز نکند نسبت به دایر کردن قنات اقدام نکنند متروک تشخیص و مجاناً جزء منابع ملی یا انفال محسوب می شود.

وزارت نیرو می تواند قنات متروک را رأساً مورد استفاده قرار دهد و یا اجازه بهره برداری از آن را به دیگری واگذار نماید و یا عندالاقتضاء اجازه تعمیر قنات متروک را صادر نماید . تعریف مذکور در ماده ۳۷ قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب ۱۳۴۷مذکور است.

تعریف حریم در فرهنگ لغات

در فرهنگ و ادبیات ایران حریم به معنای « بازداشت کرده » و « حرام کرده شده » آمده است که مَس آن جایز نیست یعنی چیزی که حرام باشد و دست بدان نتوان زد ، چیزی که آنرا حمایت کنند (۶۸) و اهمیت این موضوع تا بدانجاست که برای حمایت از حریم جنگ می کنند لغت نویسان می گویند حریم به فتح کسر را ( حَ رِ ) و در زبان عربی اسم و لغت آن به معنی منع می باشد.

در فرهنگ نامه های ادبیات عرب آمده است که الحریم : جمع « حُرُم و اَحْرُم و احاریم » به معنای « ما حُرِّم فَلم یُمسّ» و ترجمه آن همان است که در لغت نامه های فارسی به شرح فوق آمده اس.

پس حریم « موضوع متسع حول قصر الملک تلزم حمایته یعنی محل فراخ و با وسعتی که پیرامون قصر پادشاه باشد و حمایت از آن لازم و ضروری است .» و دیگر مفهوم آن « کل موضوع تجب حمایته» یعنی هر مکان و محل که حمایت از آن واجب است به آن حریم گویند.

شاید واژه مقدس حریم از حرََم و حَرِمَ و مشتقات آن ، حرِماً و حَرِماناً و حَرِماً ، حِرْمَهً و حرِیمه الشیء باشد . بی شک واژه حریم ریشه قرآنی دارد که هشتاد و سه مرتبه در مشتقات مختلف آن و در بیست و پنج سوره قرآن وارد شده است.

منابع و مأخذ

۱ – سرمد،مرتضی ، حقوق آب ، ج۱، انتشارات سکه ،تهران ۱۳۵۰، صفحه ۴۰

۲و۳- همان منبع ، صفحه ۳۶

۴ – جهت آشنایی بیشتر باقوانین اسلامی پیرامون قنات وسایر منابع آبی در فصول آینده بحث خواهد شد..

۵ – سرمد مرتضی ، حقوق آب ج۱، صفحه ۴۴

۶- مدنیان، غلامرضا ، مقاله تحقیقی پیرامون انفال ، کانون وکلای دادگستری ۱۳۷۹

۷-فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی طبیعی ، ص ۱۳۵۸

۸-فرهنگ بزرگ گیتا شناسی ص ۲۷۳

۹-مرتضی سرمد، حقوق آب ،ج،۲،ص ۱۷۱

۱۰-فرهنگ فنی آبیاری و زهکشی ، ش ۸۲۱۲، ص ۹۰۰

۱۱-فرهنگ عمید ،ج۳،ص ۱۹۰،۱۹۳.