تعداد صفحات: ۱۲۹ | قابل ویرایش
پیشگفتار
کلمه‌ی بهنجار به افرادی اطلاق می‌گردد که در حد طبیعی و عادی گذران زندگی می‌کنند. از نظر عامه فردی که رفتارش چون دیگران است ومانند همه و به طور معمولی وعادی زندگی روزمره خویش را می‌گذراند بهنجار و طبیعی است.
از نظر علمی‌چنانچه بهره ی هوش شخصی حدود (۱۰۰)صد باشد (براساس آزمون (تست) باشد یا به عبارت دیگر سن تقویمی‌وعقلی (ذهنی) خود برابری کند آن فرد عادی است. برای مثال می‌توان چنین گفت: چنانچه کودک ۹ ساله ای از نظر عقلی نیز ۹ ساله باشد و مانند کودکان ۹ ساله رفتار کند و از عهده‌ی انجام تست های هوشی مربوط به کودکان ۹ ساله برآید چنین کودکی بهنجار و طبیعی است.
حال که تا حدی با کودکان و افراد بهنجار آشنا گردیدیم ببینیم پس کدام گروه از کودکان را استثنایی می‌نامند. از نظر آموزشی کودک استثنایی کودکی است که نیاز به تعلیم و تربیت خاص داشته باشد و از کلاس و تعلیم وآموزش عادی نتواند بهره کافی گیرد و از جنبه کلی نیز چنانچه کودکی از نظر رفتار، هوش ویا گذران زندگی نتواند چون کودکان عادی و بهنجار عمل کند و به جهتی با کودکان همسال خود تفاوتهای رفتاری وگفتاری و کرداری ویادگیری داشته باشد و از حد یک کودک عادی همسن خود خارج باشد استثنایی نامیده می‌شود.
بابررسی آمارهای بین المللی وتوجه به وجود متجاوز ازچهارصد میلیون(۰۰۰/۰۰۰/۴۰۰) معلول و ناتوان در سراسر جهان وافزایش این جمعیت به میزان قابل توجهی در هر سال اهمیت تعلیم و تربیت،رفاه،اشتغال و بالاخره نحوه زندگی افراد استثنایی با تعمقی اندک آشکار می‌گردد.
معلول
در مورد تاریخچه کودکان استثنایی باید گفت این پدیده قدمتی همپای تاریخ بشر دارد. چه، از همان آغاز پیدایش انسان، عوارضی از قبیل اشکالات ژنتیک، اختلالات دوره جنینی، اشکالات زایمان، بیماریهای بدو تولد وغیره، ایجاد معلولیت می‌کردند.
درباره ی تاریخچه طرز تفکر افراد عادی نسبت به معلولین و عقب مانده ذهنی نیز شواهد علمی‌زیادی در دست نیست.چیزی که تا حدی مشخص است این که این چنین افرادی درگذشته کمتر مورد توجه بوده اند.فقط دربرخی نوشته های دینی و پزشکی به چنین افرادی اشاره شده است.
“بقراط” حکیم یونانی به ضایعات مغزی این افراد وارتباط این نقیصه‌ها با کمبود های هوشی اشاره می‌کند.
“درقوانین “اسپارت” مواردی گنجانده شده بود که کشتن و از بین بردن معلولین از جمله عقب ماندگان ذهنی را مجاز و حتی لازم تشخیص داده بودند.
“در آسیا” برخلاف “اروپا” این افراد بیشتر مورد توجه ولطف بوده اند. درآئین در کنفوسیوس معلم و فیلسوف چینی و همینطور دردین پیامبر ایرانی زرتشت به روشنی خواسته شده است که مردم با عقب مانده های ذهنی، رفتاری انسانی داشته باشند ونیز دردین یهود مسئولیت جرم و جنایت از عقب مانده های ذهنی برداشته شده است.
تعریف عقب مانده ذهنی (عقب ماندگی روانی)
تا کنون در هیچ یک از کتابهای که در مورد عقب ماندگان ذهنی نوشته شده است تعریف دقیق و کاملی که مورد تأئید همه یا اکثریت متخصصین می‌باشد بیان نشده است و این مسئله بیشتر به خاطر پیچیدگی ما هیت عقب ماندگی ذهنی است.
نمی‌توان عقب ماندگی را به عنوان پدیده یا یک عقیده مطلق تعریف کرد بلکه بایستی عقب ماندگی ذهنی را به عنوان پدیده ای چند وجهی که وجود مختلف آن به فیزیولوژی، پزشکی، روان شناسی، تعلیم و تربیت و جامعه شناسی محدود می‌گردد مورد بررسی قرار داد.
در زیر سعی خواهد شد چند تعریف از عقب ماندگی ذهنی که در جهان بیشتر متداول بوده و تأئید گروه بیشتری را به همراه دارد ذکر گردد و طبق تعریف، ترد گلد Tred Gold محقق آمریکایی:
“عقب ماندگی عبارت است از رشد ناقص ذهنی که شخص را در سازش با محیط خود ناتوان ساخته، به طوری که بودن نظارت و کمک غیر قادر به زندگی نمی‌باشد.”
بنابر تعریف ریک هبر Rick Heberعقب ماندگی عبارت است از :
“فعالیت عمومی‌ذهنی که پائین تر از اندازه طبیعی یا عادی باشد که در دوران رشد موجب می‌گردد و باعث بوجود آمدن اختلال در جهت قبول رفتار سازگارانه می‌باشد.”
عوامل مربوط به قبل از تولد
۱-عامل همخونی فامیلی
- عاملH
- سیفلیس یا کوفت
- از اثر الکل
۵-مواد مخدر و دخانیات
۶- داروهای (مواد) شیمیایی
۷- مسمومیت ها
۸- سوء تغذیه و اختلالات غدد داخلی
۹- ضربه های وارده بر شکم مادر
۱۰- اشعه ایکس(x) و پرتوهای رادیو اکتیو
۱۱- سرخجه و بیماریهای عفونی
۱۲- سن بالای مادر
۱۳- عوامل هیجانی وروانی
۱۴- محیط متشنج(اختلالات خانوادگی) برای مادر
ویژگیهای ظاهری
علاوه بر صدای نازک که بر اثر اشکال در تارهای صوتی می‌باشد. البته تعداد زیادی از سنین بالاتر به مرور رفع می‌گردد. کوچک بدن جمجمه .گوشهای پائین افتاده- چشمها مورب فاصله بین دوچشم کم، اختلال هورمون، ویژگیهای روانی- عاطفی زیاد- تلقین پذیر- فعل پذیر زود رنج- منفعل. بدون آزار- سطحی- وعلاقه مند- وابسته- کندی حرکات – بی حوصله- دسته ای دیگر اختلال وتریزومی‌شدن کروموزوم شماره ۱۶ می‌باشد- ویژگیها علائم رشد نارسائی بخش بویایی- پائین افتادگی کوش‌ها – شکاف درسقف کام دهان (کام شکری) شکاف در لبها (لب شکری) (که احتمالاً بیشتر بخاطر استفاده از دارو در دوره بارداری مثل تالی دومید است.
غیر از سن بالای مادر- پیشانی متمایل به جلو- متمایز بودن خطوط کف دست نسبت به دیگران خطوط کف دست عمیق تر از عادی- وجود انگشتان بیشتر از ۵ تا معمولاً ۶ انگشتی زبری و خشکی پوست- در این کودکان عقب ماندگی ذهنی وروانی همراه با کندی زیاد حرکات می‌باشد.
اختلال ناشی از تأثیر اشعه ایکس(x) : تحت اشعه ی x قرارگرفتن مادر قبل و در حین بارداری موجب اختلال درتخمدانها و نهایتاً تریزومی‌شدن کروزوم شماره۱۸ درکودک می‌گردد. تعداد مبتلایان به این عارضه نسبتاً زیاد است از هر۵۰۰ نوزاد یک نفر مبتلاء به این عارضه بدنیا می‌آید جالب این که تعداد دختران مبتلاء این اختلال خیلی بیشتر از پسران است ۸-۲ یا ۸۰% به ۲۰% می‌باشد.
عوامل دوران بارداری
بنا به قولی زندگی هر فرد درست ۱۵ روز بعد از آخرین قاعدگی مادر قبل از بارداری شروع می‌گردد. ونیز چهل هفته زیستن دربطن مادر که هر فرد قبل از تولد طی می‌کند، درست به اندازه تمام عمری که سپری می‌کند برای سلامت او با اهمیت و مخاطره آمیز است.
هر نوع بی احتیاطی از سوی مادر، اعم از استفاده از داروهائی چون آرام بخشها و خواب آورها یا آنتی بیوتیکهای غیر مجاز در صورت عدم توجه به رعایت ومصرف دخانیات و مواد مخدر یا الکل تحریک عصبی و یا ضربات ناگهانی و …. می‌تواند امید خانواده ای را در داشتن فرزندی برومند وسالم مبدل به یأس جانکاه ودردناک نماید.
توکسوپلاسموز
عامل این بیماری انگلی به نام توکسوپلاسما گوندی است که موجب می‌گردد این عارضه از مادر به جنین منتقل گردد. وجود این بیماری در مادر هیچ نوع عارضه خاصی را نشان نمی‌دهد ولی بعد از سرایت به کودک موجب عقب ماندگی وی می‌گردد.
البته درصورت شدیدبودن بیماری، موجب هلاک کودک می‌گردد ولی درمواقعیکه کودک جان سالم به درمی‌برد، علاوه بر نارسائی عقلی ، یکسری عوارض چون آب مروارید، کوری عصبی، کمخونی، هیدروسفالی، فلجهای متفرقه و حملات صرع نیز مشاهده می‌گردد. محل زیست انگل “توکسوپلاسما” در مایع نخاعی است که امروزه با تجویز داروهای خاص آنرا درمان می‌کنند.
منابع
- تشخیص بالینی بیماری های مغز و اعصاب دکترتقی کیمیایی اسد ی از ۹۴ تا ۱۲۰ چاپ چهارم، انتشارات خوارزمی، تهران ۱۳۸۰
- جزوه درسی دکتر وحید روان دوست: خلاصه ی تمام جزوه های مورد تدریس
- کودکان معلول ذهنی، عباس داور منش فصل, ۱و۲و۴و۷و۸ و۹، انتشارات رشد تهران،۱۳۷۹
- سمپوزیوم کودکان عقب مانده ی ذهنی، دکتر هادی سلیمی”اشکوری” ، انتشارات رشد چاپ دوم، ۱۳۸۰
- کودکان استثنایی دکتر محمود پاکزاد ،محمود پاکزاد در ۳۸- ۴۶ و ….
- تفسیر المیزان جلد ۱۳و۱۹، علامه طباطبایی هشتم ، انتشارات نورالمهدی قم، ۱۳۶۸
- کلیات سعدی، محمدعلی فروغی، چاپ هفتم، تهران، ۱۳۵۷و
- منم زرتشت ارابه ران خورشید، سیدعلی صالحی، انتشارات فروهر،چاپ دوم، تهران، ۱۳۵۴
- هیاهو در دنیای سکوت، محمود پاکزاد، انتشارات گوتنبرگ، چاپ سوم، تهران، ۱۳۶۲
۱۰- اختلالات کودکان و نوجوانان، نلسون = ترجمه منشی، انتشارات رشد،چاپ سوم، ۱۳۸۳
۱۱- THE MENTALLY RETRTARDED CHILD- NANCYMO. HAIBERT B – ROBIMSON, 2002
۱۲- روان شناسی کودکان عقب مانده ذهنی، دکتر افروز فصل, ۱و۲و۳و….، دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۱
۱۳- مشاوره ژنتیک دکتر موسوی ودکتر خاوری ودکتر روزبهانی، انتشارات چهر چاپ اول تهران، ۱۳۷۰
۱۴- روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، دکتر بهروز میلانی‌فر انتشارات آگاه، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۷۹.
۱۵- عقب ماندگی ذهنی، دکتر ابراهیم هاشمی، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ سوم،تهران، ۱۳۶۸
۱۶- کودکی که هرگز بزرگ نخواهد شد، خانم پرل – س, باک، انتشارات امیرکبیر،چاپ هشتم، تهران، ۱۳۸۱
۱۷- روان شناسی ژنتیک ج ۱ و ۲، دکتر محمود منصور، انتشارات رشد، چاپ پنجم، تهران، ۱۳۸۲.
