تعداد صفحات: ۶۵ | قابل ویرایش
چکیده
اختلال کمبود توجه بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات دوره کودکی است که می تواند اثرات نامطلوبی بر روی فرد در دوره کودکی و نوجوانی، بر روابط خانوادگی و بخصوص سلامت عمومی مادران داشته باشد.
و یکی از موثرترین راههای کاهش این اثرات نامطلوب، آموزش خانواده بخصوص مادران می باشد به این دلیل تحقیقی را با عنوان «اثر بخشی آموزش الگوهای فکری و رفتاری با رویکرد شناختی ـ رفتاری بر سلامت عمومی مادران کودکان مبتلا به ADHD دوره ابتدایی شهرستان بجنورد» انجام شد که این تحقیق از نوع نیمه آزمایشی می باشد. در این تحقیق جامعه آماری، کلیه مادران دانش آموزان دوره ابتدایی شهرستان بجنورد که مبتلا به ADHD هستند، می باشد.
نمونه آماری، ۳۰ نفر از مادران دارای کودک مبتلا به ADHD هستند که از طریق نمونه گیری خوشه ای از ۳۰ مدرسه انتخاب شده اند. در ابتدا، مادران ۲ گروه کنترل و آزمایش پرسشنامه GHQ را تکمیل نمودند.
پس از آن مادران گروه آزمایش طی ۱۲ جلسه آموزشی، الگوهای شناختی ـ رفتاری جدید را آموختند در حالیکه گروه کنترل هیچ آموزشی ندیدند. پس از اتمام آموزش، مادران هر دو گروه مجدداً تست GHQ را تکمیل نموده و نمرات محاسبه شده در ۲ مرحله ثبت، سپس میانگین نمرات، تفاوت میانگین ها و واریانس محاسبه گردید و با استفاده از نرم افزار SPSS، آزمون تی ـ استودنت برای گروه های مستقل انجام گردید.
ابزار اندازه گیری در این پژوهش عبارتند از : پرسشنامه سلامت عمومی GHQ، پرسشنامه CSI4 که روایی و پایانی ابزار قبلاً اندازه گیری شده است و مورد تایید می باشد.این پژوهش دارای ۵ فرضیه می باشد که چهار فرضیه آن تایید گردید.
نتیجه پژوهش نشان داد که آموزش مادران با رویکرد شناختی ـ رفتاری باعث افزایش سلامت جسمی، سلامت عمومی، کارکرد اجتماعی و کاهش اختلال اضطراب و اختلال خواب می شود.
مقدمه
خانواده مکانی است که کودک با همه تجارب خویش به آن باز می گردد، برآلام و دردهایش مرهم می نهد و در آن، از افتخارات و موفقیتهایش سخن به میان می آید( نوابی نژاد، ۱۳۷۳).
خانواده ، شبکه ای از ارتباطات است که در آن والدین وکودکان در فرآیندی دو سویه با یکدیگر تعامل دارند. در این مجموعه طرفین قادرند تاثیرات بس شگرفی بر یکدیگر داشته باشند . با تأمل در کیفیت روابط والدین وبخصوص روابط مادر وکودک و موشکافی در آن می توان به نقش حساس مادر در ارتباط با کودک پی برد.
در دهه های اخیر روانشناسان تاکید بسیاری بر روابط کودک با مراقبینش داشته اند . آنها واکنشهای متقابل را ، اساس رشد عاطفی و شناختی کودک ذکر کرده اند (بالی، ۱۹۶۹؛فروید، ۱۹۶۴؛واتسون ، ۱۹۲۸). بهرنز(۱۹۵۴)، برای بوجودآمدن شخصیتی متعادل در اطفال بر کیفیت رفتار مادر و ویژگیهای شخصیتی وی و نیز چگونگی ایفای نقش مادرانه تاکید دارد. او پیشنهاد می کند که رفتار اجتماعی و رشد شخصیت کودک ، به طرز رفتار مادر و ساختمان منش او بستگی دارد. ( ایمان زاده، ۱۳۷۷).
خانواد نخستین نهادی است که کودک بعنوان یک موجود اجتماعی با آن ارتباط برقرار می کند. بر اساس دیدگاه های رشدی، کودک، خانواده را بعنوان یک محیط فیزیکی ـ اجتماعی و روانی، مدتها قبل از تولد خود شکل می دهد و متقابلاً توسط آن شکل می پذیرد و یک تعامل متقابل بین آنها بوجود می آید، از این رو خانواده اصلی ترین و بنیادی ترین نقش را در فرآیند رشد کودک دارد (چلبیانلو، ۱۳۸۴).
بیان مسئله
اثر بخشی آموزش الگوهای فکری و رفتاری جدید بر سلامت عمومی مادران کودکان ADHD
روابط مادر و کودک به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد آن همواره مورد توجه متخصصان بوده است. عمق و گستردگی این پیوند بصورتی است که هر یک از طرفین قادرند در کاستن یا افزودن مشکلات دیگری نقشی حیاتی ایفا کنند.
بررسیهای متعدد در زمینه تعامل کودکان بیش فعال و مادران آنها، نشانگر مشکلات ارتباطی میان آنان و شیوه های تربیتی ترجیحا تنبیهی است. مش وجانسون (۱۹۸۳)،گزارش می دهند که مادران کودکان بیش فعال دارای عزت نفس پایین تر ، احساس گناه فزاینده و احساس انزوای بیشتری نسبت به مادران کودکان عادی هستند. برین و بارکلی خود به این نتیجه رسیدند که مادران کودکان بیش فعال ، احساس استرس مادرانه بیشتری نسبت به مادران کودکان عادی دارند (ایمان زاده، ۱۳۷۷).
وقتی کودک دارای اختلال باشد، به والدین بخصوص مادران فشار روانی زیادی وارد خواهد شد ، چرا که بسیاری از انتظارات آنان درهم ریخته میشود و روشهای تربیتی مرسوم در این کودکان تاثیر چندانی نخواهد داشت . در واقع تربیت فرزندان مسئولیت مهم و دشوار تلقی می شود.
در این زمینه کانت می نویسد : « در بین ابداعات بشر دو تا از بقیه مشکلتر است : هنر مملکت داری و حکومت و هنر تعلیم و تربیت (شکوهی، ۱۳۷۲)». این امر در شرایطی که کودک دارای نشانه هایی از بیش فعالی ـ بی نظمی ـ تحریک پذیری ـ بی توجهی ـ تکانشگری بی ملاحظاتی و نافرمانی باشد بسیار خسته کننده و سخت خواهد بود ، چرا که روشهای تربیتی معمول از قبیل آگاه سازی ، استدلال ، سرزنش،. برای این دسته از کودکان کارساز نیستند.
اختلال کمبود توجه – بیش فعالی
اختلال کمبود توجه بیش فعالی وضعیتی است که در بعضی کودکان پیش دبستانی و یا در سالهای اولیه مدرسه ظاهر می شود. برای این کودکان کنترل رفتار یا توجه داشتن سخت است. اینطور برآورد شده است که بین ۳ تا ۵ درصد از کودکان یا تقریباً دو میلیون کودک در آمریکا به این اختلال دچار باشند یعنی در هر کلاس ۲۵ تا ۳۰ نفره یک کودک مبتلا به ADHD وجود دارد( محمدزاده، ۱۳۸۶).
ADHD یکی از شایع ترین اختلال های عصبی ـ رفتاری کودکی است و بر بسیاری از جنبه های رشد شامل رشد عملکرد اجتماعی، هیجانی و شناختی در محیط خانه و مدرسه اثر می گذارد (هلموث، ۲۰۰۵، ترجمه توکلی زاده، ۱۳۸۶).
در این اختلال، فرد دارای هوش عادی یا جتی گاهی بهتر از عادی است، ولی دارای دامنه توجه کمتر، حواسپرتی و بی قراری، تکانشگری و فزون جنبشی است. تمام ویژگی هایی که در کودکان دارای نارسایی توجه / فزون جنبشی مشاهده می شود، در افراد عادی نیز دیده می شود و تنها تفاوت، در شدت و تداوم نشانه هاست.
این کودکان در واقع کارهایی را انجام می دهند که کودکان دیگر به آنها فکر می کنند، ولی آنها را انجام نمی دهند. از همین رو، برخی دانشمندان این اختلال را « اختلال کنترل تکانش» می دانند (کوئین و استرن، ترجمه علیزاده، ۱۳۸۵).
تاریخچه ADHD
این اختلال سالها در منابع علمی با انواعی از اصطلاحات توصیف شده است . در اوایل سالهای ۱۹۰۰ کودکان تکانشگر ، مهار گسیخته و بیش فعالی ( که بسیاری از آنان دچار آسیب های عصبی ناشی از آنسفالیت بودند ) تحت عنوان سندرم بیش فعال طبقه بندی می شدند.
علاقه بالینی جدی به کودکان ADHD اولین بار در سه سخنرانی جورج استایل(۱۹۰۲) پزشک انگلیسی قبل از دانشکده پزشکی سلطنتی دیده شد. وی از مراجعان بالینی خود به ۲۰ کودک که نقص در بازداری ارادی داشتند به گونه ای که منجر به نقص در کنترل اخلاقی بر روی رفتارشان می شد اشاره کرد (کاکاوند، ۱۳۸۵).
در دهه ۱۹۶۰ گروه ناهمگونی از کودکان مبتلا به ناهماهنگی حرکتی ، ناتوانی های یادگیری و
بی ثباتی هیجانی (بدون آسیب عصبی خاص) مبتلا به حداقل آسیب مغزی توصیف شدند. تحقیقات چس، ۱۹۶۰ ـ وندر، ۱۹۷۱ ـ وری، ۱۹۶۸ ـ وری و اسپاراگ، ۱۹۷۰ بر روی مولفه فعالیت حرکتی اختلال تاکید و باعث استفاده از عنوان «بیش فعالی» یا «پرجنبی»، برای اختلال شد که بعداً بعنوان اختلال کم بود توجه، بیش فعالی شناخته و توسط انجمن روان پزشکی آمریکا مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفت( کراتوچویل و موریس، ترجمه نائینیان و همکاران، ۱۳۷۸).
سبب شناسی
در سال های اخیر ، در شناخت ماهیت این اختلال پیشرفت های چشمگیری حاصل شده است . مطالعات مولکولی و رفتاری نشان می دهد که ژن ها در این اختلال نقش دارند (فاروان و همکاران ، ۱۹۹۱،کونتسی ، و استیونسون ۷،۲۰۰۰؛ سانوهارا و همکاران ،۱۰۰۰). هر چند پیشرفت هایی در فهم ماهیت شناختی و زیستی این اختلال انجام شده ، اما نظریه و پژوهش نظام دار و قاطعی در مورد جنبه های اجتماعی و بین فردی آن ارایه نشده است (جانستون و مش، ترجمه قدیری و نجفی، ۱۳۸۵).
کودکان مبتلا به ADHD در قسمتهایی از مغز خود که مسئول توجه، تمرکز و تنظیم فعالیتهای حرکتی است دچار صدمات جزئی هستند (دیویسون، ۲۰۰۴).
بخش قدامی مغز (به خصوص سمت راست آن)، عقده های پایه ای و سیستم های فعال سازی شبکه ای مغز، نقاط ابتلا در کودکان ADHD است. احتمال دارد یک عدم تعادل عصبی، شیمیائی سبب پایین افتادن انتقال دهنده دوپامین و نوراپی نفرین در مکان های تاثیر گذار مغز باشد.
محققینی که از ابزارهای الکتروفیزیولوژیکی CBF و PET و MRI استفاده می کنند متوجه تفاوت عملکرد مغز کودکان مبتلا به ADHD با سایر گروه ها شده اند و به نظر می رسد که مکان های مشخص آسیب می بینند. هیچ شواهدی در دست نیست تا بتوان علت ADHD را به نقش ضعیف والدین، فقر، مواد غذایی و … نسبت داد (بلوم کویست، ترجمه علاقبندراد، ۱۳۸۳).
فهرست منابع
- ابراهیم زاده، احمد.(۱۳۸۴). نقش ویتامین ها در تقویت حافظه و سلامت کودکان و نوجوانان. پیوند، ۳۱۱ ـ ۳۱۰ ـ ۳۰۹.
- ابراهیمی عطری، احمد. (۱۳۷۲). بررسی و مقایسه صدمات ورزشی در معلولین ورزشکار با ویلچر و بدون ویلچر. تهران : انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
- استادان طرح جامع آموزش خانواده. (۱۳۸۵). خانواده و فرزندان. علی اصغر، احمدی. تربیت عاطفی واجتماعی فرزندان دردوره ابتدایی. تهران : انجمن اولیاء و مربیان.
- الیری، دانیال. رفتار درمانی : کاربرد و بازده. ترجمه علی اکبر سیف. (۱۳۷۷). تهران : انتشارات فردوس.
- اسدالهی، ق و شیدایی، م و یعقوبی، محمد. (۱۳۷۰). میزان شدت افسردگی در مجروحین قطع نخاعی که درصد از کارافتادگی آنها از ۷۰% بالاتر است. اصفهان : انتشارت دانشگاه علوم پزشکی.
- ایمان زاده، حمیرا.(۷۷ ـ ۱۳۷۶)، مقایسه ویژگیهای شخصیتی مادران پسران بیش فعال و مادران پسران عادی مقطع ابتدایی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی کودکان استثنایی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
- بارکلی، راسل .(۲۰۰۲). اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی، فعالیتهای زندگی و پیامدهای تندرستی. ترجمه منوچهر علی یارزنجانی.(۱۳۸۶). تعلیم و تربیت استثنایی، ۶۶، خرداد ماه.
- برهانی ، حسین. (۱۳۷۶). بهداشت خانواده. پیام زن، دوره۶، شماره ۶۸ ،آبان ماه .
- بک، آرون تی. شناخت درمانی و مشکلات روانی. ترجمه مهدی قراچه داغی .(۱۳۶۹). چاپ اول، تهران : نشر ویس.
- بلوم کویست، مایکل، ال . مهارتهای سازگار با کودکان ناسازگاری. ترجمه جواد علاقبند راد . (۱۳۸۳). چاپ اول، تهران : نشر سینا.
- بیرو، آلن. ـ. فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. (۱۳۶۶). تهران : انتشارات موسسه کیهان.
- پورافکاری، نصرت ا… (۱۳۷۳). فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی و زمینه های وابسته. جلد اول و دوم، تهران : انتشارات فرهنگ معاصر.
