پایان نامه ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی مدارس متوسطه

تعداد صفحات: ۹۹ | قابل ویرایش

‌

فهرست مطالب

عنوان                                                  صفحه

فصل اول- کلیات تحقیق

مقدمه…………………………….. ۱

بیان مساله………………………… ۲

ضرورت و اهمیت موضوع………………… ۳

اهداف پژوهش……………………….. ۴

سوال و فرضیات پژوهش………………… ۵

تعریف واژه های اساسی……………….. ۶

فصل دوم- مبانی نظری تحقیق

مقدمه…………………………….. ۹

تاریخچه استرس……………………… ۱۰

استرس…………………………….. ۱۳

ماهیت فشار روانی…………………… ۱۵

نظریه های استرس……………………. ۱۶

استرس بعنوان پاسخی درونی…………….. ۱۶

عوامل محیطی استرس…………………… ۱۸

استرس بعنوان کنش متقابل……………… ۱۸

مدل خبرپردازی……………………… ۲۰

مقابله بعنوان پاسخی درونی……………. ۲۱

مقابله متکی بر منابع محیط……………. ۲۲

مقابله از راه کنش متقابل…………….. ۲۲

فیزیولوژی فشار روانی……………….. ۲۳

شخصیت نوع B,A………………………. 26

علائم و نشانه های استرس……………… ۲۷

عوامل موثر در تشدید یا کاهش فشار روانی.. ۲۹

علل استرس…………………………. ۳۰

ده فرمان برای کنترل استرس…………… ۳۲

استرس شغلی………………………… ۳۴

تقسیم بندی مشاغل برحسب استرس………… ۳۶

عنوان                                                  صفحه

رابطه میان استرس و قابلیت اجرای کار….. ۳۷

عوامل استرس زای شغلی……………….. ۳۹

1. حوزه اجتماعی و فرهنگی…………….. ۴۰

  از خود بیگانگی و بی‌هنجاری…………… ۴۰

  آب و هوا، رژیم غذایی و عوامل مشابه آن…. ۴۱

  جابجایی مکرر……………………… ۴۱

  رانندگی………………………….. ۴۱

  زندگی در شهر در مقایسه با زندگی در روستا.. ۴۱

2. حوزه خانواده…………………….. ۴۲
3. حوزه شغلی……………………….. ۴۳

  ویژگیهای نقش………………………… ۴۴

  ویژگیهای شغل………………………… ۴۶

  روابط میان- فردی…………………… ۴۷

  جو و ساختار سازمانی………………… ۴۸

  روشهای مدیریت منابع انسانی و فن آوری و خصوصیات مادی  ۴۹

  فن آوری خصیصه های مادی……………… ۵۱

هزینه های استرس شغلی……………….. ۵۳

استراتژیهای مقابله با استرس در سازمان… ۵۴

پیشنه تحقیقات……………………… ۵۶

  تحقیقات خارجی…………………….. ۵۶

  تحقیقات داخلی…………………….. ۵۹

خلاصه فصل …………………………. ۶۲

فصل سوم- روش تحقیق

مقدمه…………………………….. ۶۴

روش تحقیق…………………………. ۶۴

جامعه تحقیق……………………….. ۶۵

نمونه و روش نمونه گیری……………… ۶۵

روش و ابزار گردآوری اطلاعات………….. ۶۷

پرسشنامه………………………….. ۶۸

عنوان                                                  صفحه

تعیین اعتبار و روایی……………….. ۶۹

روشهای آماری تجزیه و تحلیل داده ها…… ۷۰

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

مقدمه…………………………….. ۷۲

الف- توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی…….. ۷۲

ب- بررسی آماری سوال و فرضیات تحقیق…… ۸۳

  بررسی آماری سوال اصلی تحقیق………….. ۸۳

  بررسی آماری فرضیات تحقیق……………. ۸۴

نتیجه گیری………………………… ۹۰

فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه…………………………….. ۹۱

خلاصه……………………………… ۹۲

نتیجه گیری………………………… ۹۳

پیشنهادات…………………………. ۹۷

  پیشنهادات اجرایی…………………… ۹۷

  پیشنهادات پژوهش……………………. ۹۸

محدودیتهای تحقیق…………………… ۹۹

منابع فارسی………………………… ۱۰۰

منابع لاتین…………………………. ۱۰۴

ضمائم……………………………..

‌

چکیده تحقیق

امروزه، استرس یا فشار روانی، یکی از مسائل همه گیری است که انسانها به آن مبتلا می‌باشند. دامنه نفوذ استرس از زندگی فردی به زندگی سازمانی سریع است. عوامل فشار روانی (استرس زاها)، هرآنچه که باشند، در موقعیت های مختلف آثار و عواقبی را برای انسان به همراه دارند. در این میان، مدیران را یکی از حساسترین قشرها در برابر فشار روانی معرفی نموده اند. (ابزری، ۱۳۷۹، ص ۱۱۵)

تحقیق حاضر به منظور ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی دبیرستانهای شهر تهران تهیه و تدوین گردیده است. برای انجام این تحقیق، یک سوال اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین گردید که سوال اصلی عبارتست از: از نظر مدیران آموزشی، از عوامل امکانات فیزیکی نامناسب، سنگینی کار، عدم امکان رشد حرفه ای، روابط نامناسب کاری، ویژگیهای نقش و مسائل و مشکلات مالی، کدام تاثیر بیشتری در ایجاد استرس دارند؟

در فرضیات فرعی تحقیق به مقایسه نظرات مدیران زن و مرد، متخصص و غیرمتخصص و بر سابقه و کم سابقه پرداخته شده است جامعه آماری تحقیق، شامل کلیه مدیران مدارس متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی ۸۲-۸۱ می باشد، که از بین آنها، ۱۷۴ نفر از طریق روش نمونه گیری تصادفی- سهمیه ای با استناد به جدول مورگان انتخاب شدند، به منظور انجام پژوهش، پرسشنامه ای با ۳۵ سوال از نوع بسته با استفاده از مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت، در بین مدیران مدارس پنج منطقه از مناطق ۱۹ گانه آموزش و پرورش تهران توزیع گردید و پس از جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

‌

مقدمه

اکنون که در آستانه قرن بیست و یکم به سر می بریم با توجه به پیچیدگی و تغییرات روزافزون جامعه و رشد ، توسعه فن آوری، مساله فشار روانی در جامعه یک مشکل چشمگیر و خطرناک به نظر می رسد.

هر چند کاربرد واژه استرس در روانپزشکی سابقه طولانی دارد ؛‌ولی در سالهای اخیر استفاده از آن در روانشناسی مدیریت و رفتار سازمانی نیز متداول گردیده و به سبب رایج بودن آن در زندگی اجتماعی افراد، بخشی از مباحث سازمانی به استرس اختصاص یافته است.

کسی به درستی نمی داند که آیا فشار روانی واقعا در حال حاضر بیش از گذشته است یا خیر ،‌اما کارشناسان معتقدند نفوذ این پد یده روزافزون است.دکتر بنسون از دانشگاه هاروارد می گوید ما در دنیایی از بی ثباتی و عدم امنیت زندگی می کنیم هر چیزی از تهدید اتمی گرفته تا نداشتن تامین شغلی و اثرات زیانبار داروها گواه این مدعاست. (الیوت ، ۱۳۷۰، ص۱۳)

استرس فرسودگی بدنی یا عاطفی است که بر اثر مسایل و مشکلات واقعی یا تصوری پدید می‌آید. استرس گاه سبب رسیدن آسیبهای فراوانی به فرد و سازمان می شود .فشار روانی در فرد باعث می شود که بدن وظایفی را که به طور عادی و به سادگی می‌تواند انجام دهد با دشواری بیشتر به انجام برساند.

نزاع با یک همکار ،‌محروم شدن از پاداش ،‌دیر رسیدن به سر کار ،‌پیش آمدن یک مشکل مالی و از دست دادن یکی از نزدیکان همه نمونه هایی از عوامل فشار زای روانی فردی است.

‌

بیان مساله

در دنیای کنونی استرس به عنوان یکی از آفات نیروی انسانی محسوب شده است، اثرات مخرب استرس بر زندگی فردی و اجتماعی کاملا مشهود بوده و مدیران یکی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر استرس هستند.

علی رغم این نظر که فشارهای عصبی مفید نیز وجود دارد و مقداری از فشارهای عصبی برای ایجاد تحرک و تلاش در انسان ضروری است زمانیکه بحث فشار عصبی مطرح می شود بیشتر به عوارض و ضایعات آن توجه شده و فشار عصبی مضر مد نظر قرار می گیرد.

به هر حال فشار عصبی آثار فراوانی بر عملکرد فعالیتهای اعضای سازمان دارد ، فشار عصبی حاد نیروی انسانی سازمان را ضایع می کند و پایه های سازمان را متزلزل می سازد بدین ترتیب است که فشار عصبی در سازمان همچون آفتی نیروها را تحلیل می برد و فعالیتها و تلاشها را عقیم می سازد.

از میان نشانه های عمومی استرس موارد زیر از جمله بی اشتهایی یا اشتهای زیاد ، بیخوابی یا خواب بیش از اندازه، دردهای مداوم ،‌خلاء ذهنی و احساسی ، فشار در محیط کار، ‌درگیری با کارفرما ، ترس از شکست ، و غیره آشکارتر است. (غفوریان ، ۱۳۷۵، ص۳۷)

به طور کلی ، بروز فشار در سازمانها کارآیی نیروها را می کاهد ، همکاری جای خود را به رقابت مخرب می دهد و ارتباطات سازمانی مختل می گردد.مدیری که گرفتار فشارهای عصبی و روانی است نمی تواند با زیر دستان خود رابطه صحیح برقرار نماید، با فرادستان خود دچار مشکل می شود و ارباب رجوع را از خود ناراحت می کند.

به علاوه ،‌عوارض ناشی از کم کاری ، تاخیر ،‌غیبت ، جابجایی ، ترک خدمت و در نتیجه کاهش بهره‌وری و عوارض فیزیکی ـ روانی  فشارهای عصبی، خسارتهای جبران ناپذیری را برای سازمانها به ارمغان می‌آورد.

‌

تاریخچه استرس

استرس در مفهوم کلی ،‌پدیده ای نوظهور و منحصر به قرن حاضر نیست ولی تفاوتهای موجود ، از نقطه نظر تنوع ، استمرار و منابع در زمانهای گذشته و حال بسیار فاحش و قابل تعمق است.اجداد ما با استرس کوتاه مدت روبرو بودند، بدین معنی که وقتی با آب و هوای بد ،‌کمبود مواد غذایی ، رقبا، دشمنان و… روبرو می شدند ، به سرعت و به صورت غریزی واکنش نشان داده و در این راه از تغییرات حاصل در سیستم فیزیولوژیکی و روانی خود یاری می جستند.

به عبارت دیگر ،آنها با استرس زندگی نمی‌کردند بلکه در حواشی آن قرار داشتند. متاسفانه بشر امروزی در محیطی زندگی می کند که به طور مداوم با شرایط، ‌عوامل و موقعیتهای توام با استرس روبرو است. (بوشهری، ۱۳۷۶، ص ۳۵)

اصطلاح استرس یا فشار روانی که از کلمه لاتین STRINGER مشتق شده ،‌به معنای در آغوش گرفتن ،‌فشردن و باز فشردن است؛ رفتارهایی که می توانند با احساسات متضاد همراه باشند. برای مثال می توان کسی را در آغوش گرفت اما در همین حال وی را دچار اختناق کرد. (استورا،۱۳۷۷،ص۲۵)

‌

استرس

یکی از رایجترین مشکلاتی که همه ما را در سنین متفاوت مورد حمله قرار می دهد،‌ استرس یا فشار روانی است. تقریبا اکثر مردم تصور می کنند که می دانند استرس چیست. ولی نسبتا عده معدودی درک صحیحی از آن دارند و از اثرات آن در بدن آگاه بوده و می دانند، چگونه می توان آن را کنترل کرد، و با آن کنار آمد و حتی از آن به نفع خود استفاده کرد. (کراس، ۱۳۷۱، ص۹)

واژه استرس به معنای نیرو ،‌فشار و اجبار ، واژه ای است انگلیسی و در زبانهای مختلف با همین لفظ به کار می رود.در زبان فارسی واژه «فشار روانی» را به عنوان برابر نهاده استرس به کار برده اند که با مفهوم دقیق استرس سازگار نیست. اگر چه مساله تاثیر عوامل محیطی بر بیماریها از قدیم مورد توجه است و در پزشکی قدیم ایران نیز تحت عنوان «اعراض نفسانی» و تاثیر آنها بر بیماریها سخن گفته شده است.

اما فرضیه های مربوط به را بطه میان محرکهای محیطی و بیماری، از ابتدای قرن حاضر به طور جدی مورد بحث و پژوهش قرار گرفته اند. در حقیقت تحول اساسی در مفهوم استرس و نقش تعین کننده آن در بیماریها مدیون پژوهشهای دوران ساز دکتر هانس سلیه اهل مونترال کاناداست.

‌

ماهیت فشار روانی

فشار روانی جزئی از زندگی انسان بوده و هست .همه مردم در اوقات زندگی خود به نوعی با فشار روانی مواجه می باشند .اهمیت و میزان فشار روانی تا حد زیادی بستگی به شخصیت و تیپ افراد دارد.

برخی مسائل حتی کوچک ممکن است در نزد بعضی از مردم فشار روانی تلقی ‌شود و در مقابل آن واکنش شدید نشان دهند، در صورتیکه ممکن است همان مسائل در نزد برخی دیگر مسئله ای عادی تلقی شود و شاید موجب لذت و خشنودی هم باشد .افراد نه تنها در تجارب خود از حوادث زندگی، بلکه از نظر آسیب پذیری در برابر حوادث نیز با یکدیگر متفاوتند. فشار روانی ناشی از یک موقعیت ویژه به ارزیابی فرد از آن موقعیت و نیروی رویارویی با آن بستگی دارد.

فشار روانی خصیصه بارز و طبیعی و غیر قابل اجتناب زندگی است.در جوامع عقب مانده ، فشارزاها می توانند به بقای جسمی مرتبط باشند .برای مثال غذا یا ماوا برای امنیت و یا همسری برای بقای نسل.

فشار روانی، یک نوع تحریک است.فشار روانی فیزیولوژیک برای آهنگ زیستی و آنچه برنارد ثبات محیط داخلی و کانن تعادل درونی بدن می نامند ، ‌نوعی ضرورت دارد. محروم شدن از محرکها و فقدان فشار روانی به مفهوم مرگ است.تحریک بیش از اندازه نیز خطرناک است و چنانچه از حد قابلیت سازگاری فردتجاوز کند ممکن است بیماری برگشت ناپذیری را موجب گردد و یا موجب مرگ شود.

‌

منابع

منابع فارسی

1. آر. راس، رندال و آلتمایر، الیزابت ام، استرس شغلی، غلامرضا خواجه پور (مترجم). تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی. چاپ اول، ۱۳۷۷.
2. ابزری، مهدی وابراهیمی کنی،الهام. بررسی آثار فشار روانی ناشی از عوامل سازمانی بر کیفیت تصمیم گیری مدیران. دانش و پژوهش. شماره سوم، بهار ۱۳۷۹.
3. احمدی، اسداله. بررسی برخورداری مدیران مدارس متوسطه از مهارتهای مدیریت و رابطه آن با اثربخشی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۱.
4. احمدی، عباداله. منابع استرس مدیران آموزشی و مقایسه آن در بین زنان و مردان. پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۴.
5. استورا. تنیدگی یا استرس. پریرخ دادستان (مترجم). تهران: انتشارات رشد، ۱۳۷۷.
6. الیوت، روبرت. فشارهای روحی. شاهرخ وزیری (مترجم). تهران: نشر مترجم، ۱۳۷۰.
7. باترا، پرومود. رهایی از استرس. محمدرضا شیدفر (مترجم). مشهد: نشر سیاوش، ۱۳۷۵.
8. بست، جان. روشهای تحقیق در علوم تربیتی ورفتاری. پاشا شریفی و طالقانی (مترجمین). تهران: انتشارات رشد، ۱۳۷۶.
9. بوشهری، احمد. استرس و مدیریت. مدیریت. شماره ۲۴، بهار ۱۳۷۶.
10. ترکاشوند، جمیله. بررسی عوامل فشارزای مدیران آموزشی در ارتباط با نقش مدیر، عوامل گروهی و مسائل مالی و تجهیزات آموزشگاه، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، ۷۵-۱۳۷۴.
11. جعفری، پرویز. بررسی رابطه بین استرس و عملکرد مدیران مدارس شهرستان بناب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه علوم طباطبایی، ۱۳۷۹.
12. خاکی، غلامرضا. راهنمای طرح و تدوین و نقد تحقیق. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۱.
13. دلاور، علی. روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران: نشر ویرایش، ۱۳۷۵.
14. رستمی نیا، طاهره. عوامل موجد فشارهای عصبی در کارمندان دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۸.
15. رشیدی، محمدمهدی. فشار روانی درمحیط کار. مدیریت. شماره ۳۶ و ۳۷، شهریور ۱۳۷۸.
16. زارع نژاد، محمد. بررسی میزان فشار روانی مدیران و رابطه آن جو سازمانی دبیرستانهای پسرانه تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تهران، ۷۴-۱۳۷۳.
17. سراج، معصومه. بررسی علل و عوامل استرس مدیران مناطق ۱۹ گانه تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۷۸.
18. سرمد، زهره و بازرگان، عباس. روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات ترمه، ۱۳۷۹.
19. سلیمی، قربانعلی و قضاوی، منصوره. بررسی عوامل مؤثر بر استرس شغلی از دیدگاه مدیران و دبیران دبیرستانهای دولتی شهر اصفهان. دانش و پژوهش، شماره ۵، پاییز ۱۳۷۹.
20. سیفی، شهلا. مدیریت استرس. استاندارد و کالاهای ایرانی. شماره ۸۴، شهریور ۱۳۷۷.
21. طوسی،محمدعلی. فشار در سازمانها. مدیریت دولتی. دوره جدید، شماره ششم، ۱۳۷۵.
22. علوی، امین اله، فشارهای عصبی و روانی در سازمان. مدیریت دولتی. دوره جدید، شماره بیستم، ۱۳۷۶.
23. علوی، امین الله. روانشناسی مدیریت. تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، ۱۳۷۰.

۲۴- غفوریان، هما. عوامل استرس‌زا در مدیران. تدبیر. شماره ۸۶، مهر ۱۳۷۷.

۲۵- کراس، بلو و شیلد. روانشناسی استرس. عباس چینی (مترجم)، تهران: نشر ترمه، ۱۳۷۱.

۲۶- کراون، جین و وراد، ول. غلبه بر استرس. بابک مهرآئین (مترجم). مشهد، انتشارات جاودان خرد، ۱۳۷۳.

۲۷- کرلینجر، فرد، مبانی پژوهش در علوم رفتاری. حسن پاشا شریفی، جعفرنجفی زند (مترجمین). تهران: انتشارات آوای نور، ۱۳۷۶.

۲۸- کوپر، کاری. مدیریت عوامل روانی ـ اجتماعی محیط کار. محمد نقی براهنی (مترجم). تهران: نشر رسانش، ۱۳۷۹.

۲۹- کوپر، کاری. غلبه بر اضطراب. ماشاء الله مدیحی (مترجم). تهران: نشر یادآوران، ۱۳۷۰.

۳۰- کیانی، کاووس. بررسی عوامل فشارهای عصبی مدیران و تأثیر آن بر بهره وری فردی سازمان جهاد سازندگی استان فارس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت دولتی. دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۴.

۳۱- لو، هنری و پیر. استرس دائمی. عباس قریب(مترجم). مشهد: نشر درخشش، ۱۳۷۱.

۳۲- لوتانز، فرد. رفتار سازمانی. غلامعلی سرمد (مترجم). تهران: انتشارات مؤسسه بانکداری ایران، ۱۳۷۲.

۳۳- ملکوتی، کاظم. بررسی ارتباط استرسهای شغلی و اختلالات افسردگی و اضطراب در کارکنان بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی زاهدان. اندیشه و رفتار، شماره ۳ و ۲، ۱۳۷۴.

۳۴- نزهت، محمدرضا. بررسی میزان و منابع استرس شغلی مدیران آموزشی استان فارس. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز، ۱۳۷۵.

۳۵- هاشمی، حسین، اثرات فشار روانی بر عملکرد مدیران مدارس متوسطه استان سمنان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۷۴.

۳۶- هومن، حیدرعلی. شناخت روش علمی در علوم رفتاری (پایه‌های پژوهش)، تهران: انتشارات پارسا، چاپ سوم، ۱۳۷۶.

۳۷- هیلگارد واتکینسون. زمینه روانشناسی. محمد نقی براهنی (ترجم). تهران: انتشارات رشد، ۱۳۷۰.

۳۸- یغما، جواد. تبیین زمینه‌های سازمانی پدیدآورنده تنش روانی در شهرداری مشهد و ارائه راهکار جهت کاهش آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده علوم اداری دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۲.

‌‌

منابع لاتین

1. Blankinship, David A. Personality Priorities, stress Management, and the Research Administratior, SRA Journal V26 n3-4 P29-35 win – SPr 1994-1995.
2. Brewer, Kristine c. Managing stress. National press publications, Inc. chester and Printed in Great Britain – ۱۹۹۷.
3. Chaplain, Roland P. stress and Job staisfaction among Primary Headteachers: A Question of Balance? Journal – Citation: Education: Educational Management & Administration, V29 n2 P197-215 Apr2001.
4. Long, Bonitac. stress in the work place : Eric Oige st. Eric # : ED 414521-1995.
5. Morrow, Carol. Stress in an International School: one Administrators Approach to Its Management, International Schools Journal n27 P18-26 & Pr 1994.
6. Pollak, Ave. stress Management. ERIC#: ED368974. 1994.
7. Shapiro, Shanunal, and … , Stress Management in Medical Education: A Review of the Literature, Academic Medicine V75 n7 P748-59 Jul 2000.
8. Torell, Joseph A. Sex Roles and Perceived Job Stress of washington Elementary Principal. ERIC# : ED324765 – ۱۹۹۰.