تعداد صفحات: ۷۵ | قابل ویرایش
مقدمه
اضطراب یکی از رایج ترین اختلالات در بین دانش آموزان است که میتوان به عنوان ریشه بعضی از مشکلات از آن نام برد. بسیار شنیده‌ایم که کودکان به دلیل اضطراب به مدرسه نرفته‌اند. یا اضطراب از امتحان باعث افت درسی آنها شده است یا یک اضطراب اجتماعی به کنارهگیری آنان انجامیده است، کم نیستند دانش‌آموزانی که حتی یک کلمه سر کلاس حرف نمی‌زنند.
و یا در یک بازی دستهجمعی شرکت نمیکنند ، اگر به همه این رفتارها توجه کنیم ریشهای از اضطراب را درآنها میبینیم ، قرن بیستم را قرن ” اضطراب” نامیدهاند. در جوامع صنعتی انسانها دائماً در معرض حوادث گوناگون قرار دارند و نگران حال و آینده خود هستند.
به عبارت دیگر زندگی مدرن امروزی با پیچیدگی خاص خود شرایط زیستی بشر را تغییر داده و موجب شده است تا آدمی شیوه زندگی گذشته را رها کند و برای سازگاری با شرایط جدید تلاش نماید. کودکان و نوجوانان که بیش از هر گروه دیگر در معرض خطر روزافزون ناشی از اضطراب قرار گرفته‌اند.
اثر آن را میتوان در رفتارهای اجتماعی و فعالیتهای ذهنی آنها مشاهده کرد ، در یادگیریهای کلامی نوجوانان مضطرب پاسخهای نامربوط و نامفهوم میدهند و هر قدر مطلب مورد یادگیری دشوارتر باشد این نوع پاسخها شدت زیادتر میخواهند داشت گاه حتی صدای و تکلم او را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد بدیهی است که اضطراب در نوجوانان مزاحمت بیشتری ایجاد خواهد کرد. (عظیمی- ۱۳۶۳)
بیان مسئله
اضطراب در یادگیری نقش مهمی دارد. اضطراب ، ذکاوت و هوش انسانی را فعال میکند و راه حل مستحکمی برای تمرکز و رسیدن به نتیجه و پاداش رضایت بخش است. ناراحتی ناشی از اضطراب متوسط ، ما را وادار میکند تا راههای مختلف دوری از اضطراب را کشف کنیم و این فی نفسه یک فرآیند یادگیری است.
با وجود این بین اضطراب و یادگیری ارتباطی پیچیده وجود دارد. افزایش اضطراب تا میزان معینی ، محرکی است برای بالابردن یادگیری ، ولی پس از این میزان معین افزایش اضطراب باعث کاهش دریادگیری میشود و اگر میزان اضطراب بازهم افزایش یابد ، باعث عدم وجود محرک یادگیری شده و به ایجاد خطر بیشتر در خطاها و اشتباهات منجر خواهد شد. این موضوع بدان معنی است که یک سطح مطلوبی از اضطراب برای یادگیری بهینه وجود دارد ، که پس از این سطح افزایش اضطراب نتیجه معکوس داده و ضد سازنده است.
اضطراب بسیار کم مساوی است با رخ ندادن چیزی و اضطراب بسیار زیاد مساوی است با اشتباه کردن.
در مورد هر فردی سطح مطلوب اضطراب از زمانی به زمان دیگر و از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییرمییابد ، این تفاوت ناشی از تجارب قبلی یادگیری است که میتواند فرد را به مقدار زیاد یا کم اضطراب، حساس کند. (راس. میچل)
پیشینه نظری
اضطراب یکی از شایع ترین پدیده های مرضی است که آدمی در تمامی اعصار در طیف گسترده ای به شکل مبهم و پیچیده با آن دست به گریبان بوده است. (صادقی ۱۳۷۳)
فروید : هسته مرکزی حالات نورروتیک را اضطراب می داند. در مکتب فروید اضطراب یک ترس درونی شده است ترس از اینکه مبادا تجارب دردآور گذشته یادآوری شوند. تجاربی که با تنبیه و ممانعت از ارضای کششهای غریزی همراه بوده اند.
آدلر: اضطراب یک خصوصیت فوق العاده گسترده و همه گیر است و از همان روزهای اول کودکی تا سن پیری با کودک همراه است. اضطراب زندگی فرد را تا حد زیادی تلخ می کند و او را از تمام تماسهای انسانی باز می دارد و امید او را به ایجاد یک زندگی آرام نابود می کند.
هورنای : مفهوم اضطراب را با نیازهای نابهنجار که محصول تجارب گذشته فرد است پیوند داد.
یونگ : اضطراب را در مقوله عوامل نا خودآگاه شخص و جمعی قرار داد.
پرز : اضطراب فاصله و شکاف میان حال و آینده است. انسان بدان دلیل مضطرب می شود که وضعیت موجود را رها می کند و درباره آینده و نقشهای اجتماعی که ایفاء خواهد نمود به تفکر می پردازد.
انواع اضطراب
به نظر میلرو دلارد; هفت نوع اضطراب گریبانگیر انسان می شود که ضعیف ترین آنها مرضی و شدید ترین آنها هیستری می باشد.
۱-ترس مرضی
۲- وسواس
۳- اضطراب عمومی
۴- بیماری خیالی
۵- اضطراب غیر عادی
۶- انفکاک
۷- هیستری
اضطراب در یک تقسیم بندی دیگر دو نوع است:
الف) اضطراب طبیعی
ب) اضطراب بیمار گونه
در ارزیابی یک بیمار، پزشک باید بین سطوح طبیعی و بیمارگونه اضطراب تفکیک قائل شود. بیماران مبتلا به اضطراب طبیعی را می توان با اطمینان دادن و در صورت نیاز با روان درمانی کوتاه مدت درمان نمود.
از نظر علمی اضطراب بیمارگونه با این واقعیت تفکیک می شود که خود بیمار، خانواده و دوستان او و پزشک قبول می کنند که اضطراب بیمارگونه ای در کار است. بیماران مبتلا به اضطراب بیمارگونه مستلزم ارزیابی کامل عصبی- روانی و درمان انفرادی خاص هستند.
اضطراب و یادگیری
کیت راسل مدیر مرکز بهداشت روانی ایالت ماساچوست در یک بررسی با همیاری معلم مدارس ابتدایی نتیجه گیری کرده است ، دلواپسی و پریشانی کودکان ، آنان را از یادگیری در مدرسه باز می دارد.
به نوشته روزنامه واشنگتن پست ۱۲۰ معلم مدارس ابتدایی در یکی از شهرهای ماسا چوست تحت راهنمایی کیت راسل از دانش آموزان خود خواستند، مشکلات احساسی خود را بر روی کاغذ بیاورند، بررسی نوشته های دانش آموزان نشان می دهد آنان همان دلواپسی ها را دارند که بزرگسالان فعلی در زمان کودکی خود داشته اند، مثلا اغلب بچه ها نگرانند که برای پدر و مادرشان اتفاق بدی در خانه رخ دهد.
بر اساس این نوشته ها، کودکانی که پدرشان خشن است غالباً بیم دارند در زمانی که آنان در مدرسه هستند به مادرشان صدمه بزنند، این تصور باعث می شود که آنان با تظاهر به بیماری از رفتن به مدرسه خودداری کنند. بیماری مادر، مرگ یکی از اعضای خانواده و محبت بیشتر به کودک دیگر، نیز باعث می شود که بچه ها به وحشت از دست دادن مادر و بی پناهی گرفتار شوند.
نقش معلم در کاهش اضطراب دانش آموزان
به نظر بسیاری از روان شناسان یکی از بهترین شرایط یادگیری می تواند ساعت امتحان باشد، معلم متعهد از هر موقعیتی برای یاد دادن و افزایش معلومات دانش آموزان خود و ایجاد تغییرات رفتاری پایدار در آنها بهره می گیرد.
معلم مجرب و دلسوز هرگز جلسه امتحان را به یک صحنه دادگاه و یا حسابرسی تبدیل نمی کند. معلم مهربان با چهره ای گشاده سعی می کند که در محیط کلاس و در جلسات امتحان با چهره ای متبسم و خندان و با بیان جملاتی گیرا و خوشایند دانش آموزان را از حالت هیجان زدگی و تنش روانی بیرون آورد.
معلم با چند جمله کوتاه همراه با شوخ طبعی می تواند آرامش روانی، را به همه دانش آموزان ارزانی دارد.
معلم توانا و دلسوز می داند که هر گونه تهدید، تحقیر و تنبیه اضطراب بچه ها را بیشتر می کند و در عوض چهره گشاده، صدای آرام و جملات دلنشین و اطمینان بخش او می تواند اضطراب آنها را کاهش داده، اعتماد به نفسشان را تقویت کند. (غلامعلی افروز ۱۳۷۳)
منابع و مآخذ
۱- راس میچل- روان شناس- ترجمه علی بهرامی و امیر راسترو (انتشارات راهنما- ۱۳۷۲)
۲- روان شناس تربیتی- علی شریعتمداری (انتشارات امیر کبیر- ۱۳۶۹)
۳- روانشناس کودک- سیروس عظیمی (انتشارات دهخدا- ۱۳۶۳)
۴- ارزشیابی شخصیت- دکتر حمزه گنجی (نشر ساوالان)
۵- پرسشنامه اضطراب امتحان
۶- علی شریعتمداری- نیازهای روانی- ماههنامه پرورشی تربیت (انتشارات وزارت آموزش و پرورش- شماره ۵)
۷- زهرا کیانی نژاد- پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی- مقایسه اضطراب مدرسه عادی و تیز هوش سال اول راهنمایی شهر بیرجند سال ۷۶
۸- شکوه نوابی نژاد- رفتارهای بهنجار و نابهنجار
۹- پایان نامه کارشناسی (اضطراب امتحان) استاد راهنما: آقای رهباردار- معلم پژوهنده: ثریا علیرضایی- تابستان ۱۳۸۲
۱۰-پایان نامه کارشناسی (بررسی علل خانوادگی اضطراب امتحان در دانش آموزان پسر کلاس پنجم شهرستان چناران) استاد راهنما: ولی الله نعمتی ۱۳۷۷
۱۱- مجله استعدادهای درخشان – سال هفتم – شماره ۲- صفحه ۱۵۱
۱۲- روان شناسی مرضی و تحولی از کودکی تا نوجوانی (انتشارت ژرف) ۱۳۷۰ دادستان
