پایان نامه بررسی تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر سازگاری دانش آموزان دختر مقطع متوسطه

تعداد صفحات: ۹۱ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر سازگاری دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه در سال ۸۶-۸۵ می‌باشد.

روش پژوهش در این تحقیق روش آزمایشی بود. که در این پژوهش ابتدا ۲۰۰ نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شد که پس از انجام پیش آزمون از بین آنها دانش‌آموزانی که کمترین نمره سازگاری را کسب نمودند ۳۰ نفر به صورت تصادفی انتخاب و به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم گردیدند.

جهت اندازه‌گیری داده‌ها از پرسشنامه‌ها سازگاری سینها و سینگ (۱۹۹۳) که شامل ۶۰ سؤال که حوزه‌های عاطفی، اجتماعی و آموزشی دانش‌آموزان دبیرستانی را می‌سنجد استفاده شد و همچنین مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل در ده جلسه یک ساعت و نیم اجرا شد و در پایان نیز از هر دو گروه گواه و کنترل پس‌آزمون گرفته شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (جدول و نمودار) و جهت آزمون فرضیه‌های پژوهش از آمار استنباطی (T مستقل و کواریانس) استفاده شد.

نتایج این پژوهش نشان داد که روش مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل TA بر سازگاری اجتماعی و سازگاری کل شرکت‌کنندگان تأثیر معنادار داشته است همچنین نتایج نشان دهنده وجود تفاوت معناداری بین سازگاری دانش‌آموزان پایه اول و دوم می‌باشد و سازگاری عاطفی و آموزشی نیز افزایش یافته است ولی معنادار نبوده است.

مقدمه

توان سازگاری در انسان از جمله خصیصه‌هایی تلقی می‌شود که نقش اساسی در تأمین بهداشت روانی و جسمانی او دارد، زیرا مجموعه‌ای از کنش‌ها و رفتارها شرایط و موقعیت‌های جدید فراهم می‌آورد که آدمی قادر می‌شود با ارائه پاسخ‌های مناسب راه کمال را طی کند و این پیشرفت در مقوله روانی و جسمانی قابل مشاهده است، زیرا کارکرد مؤثر در نقش‌ها و تکالیفی که فرد برای آنها اجتماعی شده را به همراه می‌آورد (نوربان و محمدیان شعرباف، ۱۳۷۶).

به تدریج که انسان رشد می‌کند به طور پیوسته باید ساختارهای روانی خود را از نو سازمان بدهد تا بتواند به گونه‌ای مؤثر با محیط خود برخورد نماید. به عبارت دیگر، قدرت سازگاری خود را بالا ببرد تا بتواند با محیط هماهنگ باشد.

سازگاری مستلزم تعاملی است که در آن شخص به گونه‌ای نیازهای شخصی خود را در ارتباط عملی با انتظارات محیط هماهنگ می‌کند. پیاژه معتقد است که این فرایند از طریق درونسازی یا جذب و برون‌سازی یا انطباق انجام می‌گیرد (وظیفه‌شناس، ۱۳۸۰).

 سازگاری متشکل از دو فرایند است: منطبق کردن خود با شرایط مشخص و تغییر شرایط برای منطبق کردن آن با نیازهای خود.

منظور از سازگاری مؤثر فقدان بحران نیست، بلکه وضعیتیاست که در آن به طور معمول انتظار می‌رود که استرسهای زندگی مدیریت شده باشد (فنوی، ۱۳۸۰). مک دانلد  (۱۹۸۵) می‌گوید: «وقتی می‌گوئیم فردی سازگار است که پاسخهایی که او را به تعامل با محیطش قادر می‌کند، آموخته باشد و از نظر عاطفی نیز بتواند با آن تعامل نماید.» (فنونی، ۱۳۸۰).

بیان مسئله

سازگاری در فرهنگ روان‌شناسی، عبارت است از رابطه‌ای که هر ارگانسیم با محیط خود برقرار می‌کند. این اصطلاح معمولاً به سازگاری روان‌شناختی یا اجتماعی با توجه به معنای ضمنی مثبت آن اشاره دارد.

یعنی فرد خوب سازگار یافته و این اصطلاح وقتی به کار برده می‌شود که فرد در یک فرایند جاری و غنی از رشد بالقوه خودش، درگیر است و به تغییرات محیطی به طرز مؤثری واکنش نشان می‌دهد.

این واژه از طرفی اشاره به یک حالت تعادل کامل بین ارگانیسم و محیط دارد. حالتی که در آن همه نیازها ارضاء شده‌اند و عملکردهای ارگانیسمی به آسانی تحقق بخشیده می‌شوند (عیدیان، ۱۳۸۵).

سازگاری به فرایندهای روان‌شناسی که مردم را با تغییرات روزمره هماهنگ می‌کند، اشاره دارد (وایتن ولیویید به نقل از شهسواری، ۱۳۸۲) به زعم سینها وسینگ (۱۹۹۳) سازگاری عبارت است از ثبات عاطفی و جسارت در روابط اجتماعی و نیز علاقه به تحصیل و مدرسه در فرد که به صورت سازگاری عاطفی، سازگاری اجتماعی و سازگاری آموزشی نیز بیان شده است. (سینها وسینگ، ترجمه کرمی، ۱۳۷۷)

منظور از سازگاری اجتماعی داشتن رابطه صحیح و مطلوب با دیگران و سازگاری شخص با محیط خود می‌باشد که با تغییر دادن خود و یا محیط به دست می‌آید (پورافکاری، ۱۳۷۳) و به مکانیسم‌هایی که بوسیله آنها یک فرد ثبات عاطفی پیدا می‌کند سازگاری عاطفی اطلاق می‌گردد و سازگاری تحصیلی را به عنوان داشتن نگرشهای مثبت نسبت به اهداف تحصیلی وضع شده، کامل کردن شروط تحصیلی و اعتقاد فرد به مؤثر بودن تلاش برای رسیدن به درجات علمی بالاتر تعریف کرده‌اند (پور دهقان اردکانی، ۱۳۸۳).

تعریف سازگاری

واژه سازگاری در لغت‌نامه دهخدا به معنای موفقیت در کار، حسن سلوک و  .. به کار رفته است. مفهوم سازگاری از واژه انطباق در زیست‌شناسی گرفته شده است که یکی از پایه‌های نظریه تکامل داروین (۱۸۹۵) است و به ساختارهای بیولوژیکی و فرایندهایی که زنده ماندن انواع موجودات را تسهیل می‌کند، اشاره دارد. (به نقل از لازاروس، ۱۹۷۴).

بنابه تعریف، سازگاری یک ساختار فیزیولوژیکی یا کالبد شناختی، یک فرایند زیست‌شناختی، یا یک الگوی رفتاری است که در طول تاریخ به بقا و تولید مثل کمک کرده است (ویلسون، ۱۹۷۵) سازگاری از راه انتخاب طبیعی به وجود می‌آید و باید قابل انتقال از راه توارث باشد (هرگنهان و السون، ترجمه سیف، ۱۳۸۳).

سازگاری در قاموس روان‌شناسی عبارت است از رابطه‌ای که هر ارگانیسم با توجه به  شرایط پیرامون محیطش، با محیط برقرار می‌کند. این اصطلاح معمولاً به سازگاری روان‌شناختی یا اجتماعی اشاره دارد و با اشاره به معنای ضمنی مثبت آن وقتی به کار گرفته می‌شود که فرد در یک فرایند مستمر و پرمایه برای ابراز استعدادهای خود و واکنش نسبت به محیط و در عین حال در جهت تغییر آن به گونه‌ای مؤثر و سالم، درگیر است (ربر، ۱۹۹۵، به نقل از فرقدانی، ۱۳۸۳).

مک دانلد(۱۹۸۵) می‌گوید:‌ «وقتی می ‌گوئیم فردی سازگار است که پاسخهایی که او را به تعامل با محیطش قادر می‌کند، آموخته باشد و به طریق قابل قبول اعضای جامعه خود رفتار کند تا نیازهای او ارضا شوند. یک فرد در یک موقعیت اجتماعی خاص می‌تواند خود را به راههای گوناگون با آن موقعیت تطبیق دهد یا سازگار کند»( فنونی، ۱۳۸۰).

عوامل مؤثر بر سازگاری

سه کانون اصلی سازگاری، خانواده، مدرسه، و دوستان است.

الف) خانواده                                                  

خانواده به ویژه مادر نخستین و مهمترین نقش را در رشد شخصیت، فرایند اجتماعی شدن و سازگاری فرد بر عهده دارد، زیرا محیط خانواده، نخستین محیطی است که در آن کودک،‌از کیفیت تعاملات انسانی آگاهی می‌یابد.

پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که عوامل و روابط خانوادگی از جمله ارتباطات عاطفی درون خانواده بر رشد شخصیت و سازگاری فرد تأثیری بسیار مهم و حیاتی دارد (هک، ۲۰۰۰؛ به نقل از درویزه، ۱۳۸۳).

همچنین پژوهشگران دریافته‌اند کودکانی که در ساختارهای خانوادگی غیر سنتی زندگی می‌کنند، سازگاری ضعیفی را به صورت رفتارهایی مانند پرخاشگری و رفتارهای ضد اجتماعی، مشکلات ارتباطی، میزان بالای ترک تحصیل، مصرف مواد مخدر و الکل –  نشان می‌دهند. مشابه همین نتایج در بررسی بر کودکان طلاق و فرزند خوانده‌ها و نیز کودکانی که با یکی از والدین زندگی می‌کنند، به دست آمده است. (البجیور و همکاران، ۲۰۰۴).

با رضایت زناشویی برخورد و درگیری بسیار بالای والدین دانش‌آموز و ارتباط و دلبستگی ضعیف بین دانش‌آموز و پدر و مادرش می‌تواند بر سازگاری تحصیلی و شخصی و نیز سلامت روان‌شناختی او تأثیر منفی داشته باشد (گردس، ۱۹۹۴؛ به نقل از عیدیان، ۱۳۸۵)

به طور کلی‌گویی محیط خانواده مهمترین عامل سازگاری کودک است. عواقب ناشی از تربیت توأم با خشونت و سردی در همان سالهای اولیه زندگی ظاهر می‌شود و دوران مدرسه و حتی نوجوانی و بزرگسالی را تحت تأثیر قرار می‌دهد(کدیور، ۱۳۸۲).

روش‌ها یا اشکال سازگاری

به نظر می‌رسد به تعداد انسان‌ها روش‌های حل مشکل یا سازگاری وجود دارد، اما می‌توان به اصول کلی و اولیه جهت یکسان سازی روش‌های سازگاری دست یافت. در اینجا به طرق مختلف جهت دستیابی به سازگاری اشاره می‌شود:

۱- سازش از طریق دفاع و مقاومت

۲- سازش از طریق حمله و هجوم

۳- سازش از طریق ترس‌های غیرمنطقی

۴- سازش از طریق فراموشی و عقب راندن مسائل

۵- سازش از طریق بیماری جسمی

۶- سازش از طریق اختلالات روانی و رفتاری

۷- سازش از طریق مکانیزم‌های دفاعی

۸- سازش از طریق بروز تنش

۹- سازش به شکل بحران‌های روانی (اسلامی‌نسب،‌۱۳۷۳).

نظریه تحلیل رفتار متقابل

نظریه تحلیل رفتار متقابل توسط اریک برن (۱۹۶۱) روان‌پزشک و روانکاو کانادایی تربیت شده در مکتب فروید، بنیان‌گذاری شد. این نظریه نشئت گرفته از کندی رویکرد روانکاوی در درمان مشکلات مردم بود. از نظر تاریخی، این نظریه توسعه و ارائه روانکاوی است که مفاهیم و فنون آن به ویژه برای درمان گروهی طرح‌ریزی شده است.

برن متوجه شد که مراجعان او با به کارگیری این نظریه، بهبود قابل ملاحظه‌ای یافته‌اند. برن اعتقاد دارد که بیشتر مفاهیم این رویکرد را از گفته‌های مراجعان گرفته و تنظیم نموده است؛ زیرا معتقد است تصویر «خود» هر فرد از تجارب کودکی او با والدینش شکل گرفته است و نتیجه‌گیری می‌کند که حالت «خودِ کودکی» متفاوت از حالت «خودِ رشد یافته» است. وی بعدها دریافت که دو حالت رشد یافته دیگر وجود دارد:‌

یکی حالت والدین فرد که آنرا حالت «خود والدینی» نام گذاشت و دیگری بخش منطقی و عقلانی فرد که آنرا حالت «خود بزرگسالی» یا «خود بالغ» خواند (نوابی‌نژاد، ۱۳۸۳)

تحلیل ساختی – محاوره‌ای، نظریه‌ای منظم و هماهنگ درباره شخصیت و پویائیهای اجتماعی ارائه میدهد که از تجربه بالینی و شکلی از درمان عقلانی و عمل‌گرا استنتاج شده است این نوع درمان به کار اکثریت عظیمی از بیماران روانی می‌آید.

مزیت مهم این روش است که به سهولت به وسیله بیماران درک می‌شود و به طور طبیعی با وضع آنان تطبیق می‌کند این روش همچنین می‌تواند توانایی بیمار را در تحمل و کنترل اضطرابهایش به سرعت افزایش دهد و روند عملکرد مرضی او را محدود کند ( شفیع‌آبادی، ۱۳۷۵).

منابع

منابع فارسی

1. احمدی ، سید احمد. (۱۳۷۵) روان شناسی نوجوانان و جوانان. اصفهان : انتشارات مشعل.
2. اسلامی نسب ، علی. (۱۳۷۳) روان شناسی سازگاری. تهران : سازمان چاپ و نشر بنیاد.
3. امین ، حامد. (۱۳۷۹) مطالعه کارکردهای مهارتی ارتباطی به کمک آموزش کارگاهی تحلیل تبادلی در بین کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان فارس . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
4. برک ،‌لورای . (۱۳۸۳) روانشناسی رشد . ترجمه سیدمهدی ، یحیی. جلد اول ، تهران : نشر ارسباران.
5. برن ، اریک. (۱۳۷۰) بعد از سلام چه می گوئید . ترجمه قراچه داغی ، مهدی. تهران : نشر البرز
6. برن ، اریک . (۱۳۷۳) تحلیل رفتار متقابل . ترجمه فصیح ، اسماعیل . نشر فاخته.
7. توکلی ،‌محمد باقر . (۱۳۷۶) . بررسی رابطه اشتغال مادران با سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی فرزندان آنان در مقطع تحصیلی ابتدای شهرستان سنندج . پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشگاه آزاد اسلامی .
8. پورافکاری ، نصرت الله . (۱۳۷۳) فرهنگ جامع و روان شناسی – روان پزشکی . جلد اول . تهران انتشارات نوبهار .
9. پوردهقان ، حمیدرضا. (۱۳۸۳) بررسی میزان سازگاری تحصیلی و سبک هویت دانشجویان دانشگاههای تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران : دانشگاه تربیت معلم.
10. جونز، ون و استوارت ، یان . (۱۳۸۵) . روش های نوین در روان شناسی تحلیل رفتار متقابل . ترجمه دادگستر . بهمن . چاپ چهارم . تهران : نشر دایره .
11. خدایی خیاوی ،‌سیامک . (۱۳۷۶) بررسی تاثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل در کاهش اضطراب دانش آموزان دبیرستانهای پسرانه شهرستان مشکین شهر . پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره . تهران . دانشگاه ، تربیت معلم .
12. حاجی سید نصیر ، مهین سادات . (۱۳۸۱) بررسی تاثیر مشاوره گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر منبع کنترل و خود پنداره دانشجویان دختر دانشگاههای تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران ، دانشگاه الزهراء.
13. در ویزه ، زهرا. (۱۳۸۳) مقایسه رابطه همدلی مادران و دختران نوجوان با اختلالهای رفتاری (سازگار ، ناسازگار) در تهران. مطالعات روانشناختی . تهران : دانشکده علوم تربیتی دانشگاه الزهراء.
14. زعفری ، مهدی . (۱۳۷۷) بررسی خدمات مشتری در شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «هما» از دیدگاه تحلیل رفتار متقابل . پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی . تهران : دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز.
15. ساعتچی ، محمود. (۱۳۷۷) مشاوره و روان درمانی ، نظریه ها و راهبردها . تهران : نشر ویرایش .
16. ستوده ، هدایت اله . (۱۳۷۸) روان شناسی اجتماعی . تهران : انتشارات آوای نور.
17. سیف، علی اکبر . (۱۳۷۶) تغییر رفتار و رفتار درمانی (نظریه ها و روش ها). تهران : نشر دوران .
18. شافر ، لارنس و فردریک . (۱۳۶۷) روان شناسی سازگاری . ترجمه پورمقدس ، علی تهران : انتشارات مشعل.
19. شفیع آبادی ، عبداله . (۱۳۷۷) پویایی و مشاوره گروهی . تهران ، انتشارات رشد.
20. شفیع آبادی ، عبداله ، ناصری ، غلامرضا. (۱۳۸۰) نظریه های مشاوره و روان درمانی . چاپ هشتم . تهران ، مرکز نشر دانشگاهی.
21. شهسواری ، محمد هادی . (۱۳۸۲) بررسی رابطه تعاملهای درونی خانواده با رشد قضاوت اخلاقی و سازگاری دانش آموزان پسر سال اول شهر اراک . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران ، دانشگاه تربیت معلم.
22. طهرانی ، فاطمه . (۱۳۸۴) بررسی تاثیر آموزشی مهارت های ارتباطی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر افزایش رضایت زناشویی زنان ساکن شهر اصفهان . پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره . تهران : دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
23. عیدیان ، فاطمه (۱۳۸۵) بررسی و مقایسه رابطه بین سازگاری و عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانهای شهرستان اسفراین در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران : دانشگاه شهید بهشتی .
24. فرقدانی ، آزاده . (۱۳۸۳) . بررسی رابطه بین هوش هیجانی و سازگاری اجتماعی دانشجویان دوره کارشناسی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه علامه . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران : دانشگاه علامه طباطبائی.
25. فنونی – طلعت السادات . (۱۳۸۰) بررسی رابطه بین خود پنداره و سازگاری اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دختران متوسطه منطقه ۱۰ آموزش و پرورش شهر تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران : دانشگاه تربیت معلم .
26. کدیور ، پروین . (۱۳۸۳) روان شناسی تربیتی . تهران ، انتشارات آوای نور .
27. گلادنیک ، ساموئل (۱۳۸۲) خانواده درمانی ، تاریخچه ، نظریه و کاربرد. ترجمه بهاری ، فرشاد و همکاران . تهران : انتشارات تزکیه .
28. مکنتی ، پگاه . (۱۳۸۴) بررسی تأثیر مشاوره گروهی با رویکرد شناختی – رفتاری بر سازگاری اجتماعی دختران نوجوان ساکن مراکز شبانه روزی شرق تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات)
29. نوابی نژاد ، شکوه . (۱۳۸۳) نظریه های مشاوره و روان درمانی گروهی . تهران : انتشارات سمت.
30. نور بالا ، احمدعلی و محمدیان شعر باف، حمیدرضا . (۱۳۷۶) مقایسه تاثیر دو روش درمانی گروهی با رویکرد تحلیل روانی و شناختی بر افزایش سازگاری اجتماعی . فصلنامه دانشور. شمارۀ (۱۶-۱۵)
31. وظیفه شناس ، حمید. (۱۳۸۰) مقایسه عزت نفس ، سازگاری اجتماعی و هوش دانش آموزان دارای پدر با دانش آموزان فاقد پدر مقطع متوسطه شهرستان اسفراین . پایان نامه کارشناسی ارشد . تهران ، دانشگاه آزاد اسلامی .
32. هرگنان والسون (۱۳۸۲) مقدمه ای بر نظریه های یادگیری . ترجمه سیف ، علی اکبر . تهران : انتشارات دوران .
33. هریس ، تامس آ . (۱۳۷۹) وضعیت آخر . ترجمه فصیح ، اسماعیل . تهران : نشر زریاب.
34. یمینی دوزی سرخابی ، محمد . (۱۳۷۱) تحلیلی بر ناسازگاری دانش آموزان دردورۀ ابتدایی . فصلنامه تعلیم و تربیت ، شماره ۴.

منابع لاتین

1. – Albrecht , M, (1995) Blackwell handbook  of adolescence, Blackwell book of  development psychology, ma, 290-301.
2. – Boekaaerts, M(2002) bringing about chery in classroom: strengths and weakness of the  self-regulated learning approach, leanhny and instruction , N, 12,589,604.
3. -Elabedour, sabman (2004) . The effect of polygamous marital structure on behavioral , emotional and academic adjustment children , clinical child and family psychology review , vol , 5.
4. – Hallbrook, chuck L.(1990) . friendships in middle school: influences on motivation and school adjustment journal of education psychology . p195. 203.
5. – jhon s, christive(1985), Ethnic identity and the academic adjustment of children from Menican  and Europeall Backgrounds . development psychology :p.799-811
6. – Lazarus , R,(1976). Patterns of adjustment International student Edition.
7. – Lipschitz, E.R. and Itzhaky , H(2005). Social support mastery , self –esteem and individual adjustment amony at- risk youth . child and youth care forum p329-346.
8. -Murray , C. and Malmyren ,K.(2005). Implementiny  a teacher – student relationship program in a high poverty urban school : Effects on social , emotional and academic adjustment and lesson learned . journal of school psychology . p 137-152
9. -schoroeder , D (1990) the role of sense of shool belonginy and jender in the academic adjustment of latin adolescents. Journal of youth and adolescence p619-628.