تعداد صفحات: ۱۰۵ | قابل ویرایش
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول
مقدمه…………………………………. ۲
بیان مسئله…………………………….. ۶
هدف تحقیق……………………………… ۸
اهمیت و ضرورت تحقیق…………………….. ۱۰
فرضیه‌های تحقیق…………………………. ۱۱
جامعه آماری……………………………. ۱۲
نمونه آماری……………………………. ۱۲
ابزار پژوهش……………………………. ۱۲
تعریف اصطلاحات………………………….. ۱۳
معلولیت……………………………….. ۱۳
معلولیت جسمی- حرکتی…………………….. ۱۳
خلاقیت (تفکر خلاق)……………………….. ۱۴
خودپذیری………………………………. ۱۴
خود…………………………………… ۱۵
خودپنداری……………………………… ۱۶
عنوان صفحه
روان‌نژندی (روان رنجوری)…………………. ۱۶
خودشکوفایی…………………………….. ۱۷
توانبخشی………………………………. ۱۷
فصل دوم
پیشینه تحقیق…………………………… ۱۹
بررسی تاریخی…………………………… ۲۱
تعریف خلاقیت……………………………. ۲۱
عوامل موثر بر خلاقیت…………………….. ۲۷
رابطه خلاقیت و ویژگی‌های شخصیتی……………. ۲۷
دیدگاه روانکاوی از خلاقیت………………… ۲۹
دیدگاه گیلفورد درباره خلاقیت……………… ۳۰
دیدگاه تورنس درباره خلاقیت……………….. ۳۱
خلاصه‌ای از تاریخچه نظریه‌های خود…………… ۳۲
مازلو و نظریه خود………………………. ۳۳
چگونگی شکل‌گیری خود……………………… ۳۴
خودپنداری……………………………… ۳۵
رشد خودپنداری در نوجوانی………………… ۳۶
عنوان صفحه
خودواقعی و خود آرمانی…………………… ۳۷
خودشکوفایی و خلاقیت……………………… ۳۸
نقش تصویر ذهنی بدن در خودپنداری نوجوان……. ۴۰
مروری بر دنیای معلولین………………….. ۴۱
معلول چیست؟……………………………. ۴۳
علل معلولیت‌ها………………………….. ۴۵
انواع معلولیت………………………….. ۴۵
جنبه‌های روانی معلولیت جسمی- حرکتی………… ۴۶
معلولیت جسمی- حرکتی و خودپنداری………….. ۴۷
مشکلات ناشی از معلولیت و نقایص بدنی……….. ۴۸
تأثیر والدین بر شخصیت افراد معلول جسمی- حرکتی ۴۹
توان بخشی معلولین جسمی- حرکتی……………. ۵۰
فصل سوم
موضوع تحقیق …………………………… ۵۳
جامعه آماری……………………………. ۵۳
گروه مقایسه……………………………. ۵۳
روش نمونه‌گیری………………………….. ۵۴
عنوان صفحه
روش تحقیق……………………………… ۵۴
ابزار تحقیق……………………………. ۵۵
۱- آزمون خلاقیت تورنس……………………. ۵۵
نمره‌گذاری پرسشنامه……………………… ۵۵
آزمون خودپذیری…………………………. ۵۶
نمره‌گذاری آزمون خودپذیری………………… ۵۶
روش آماری……………………………… ۵۷
نحوه اجرای آزمون……………………….. ۵۷
فصل چهارم
نقد و اعتبار فرضیه‌ها……………………. ۶۰
فرضیه شماره ۱………………………….. ۶۰
فرضیه شماره ۲………………………….. ۶۵
فرضیه شماره ۳………………………….. ۷۰
فصل پنجم
خلاصه فصول قبل………………………….. ۷۶
تفسیر و نتیجه‌گیری………………………. ۷۸
پیشنهادات……………………………… ۸۱
عنوان صفحه
محدودیت‌ها……………………………… ۸۳
ضمائم…………………………………. ۸۴
منابع مورد مطالعه………………………. ۸۵
چکیده تحقیق
تحقیق حاضر بررسی تأثیر معلولیت جسمی- حرکتی نوجوانان دختر بر خلاقیت آنها را مورد مطالعه قرار می‌دهد. هدف از این تحقیق نیز بررسی چگونگی تفکر خلاق در افراد معلول جسمی- حرکتی و نیز یافتن همبستگی اجتماعی صفات شخصیت و نیروی خلاق در این افراد است.
در این تحقیق بعد از تعاریف متعدد از خلاقیت، مراحل و عوامل مؤثر بر خلاقیت به رابطه‌ی خلاقیت و ویژگی های شخصیتی اشاره شده است. همچنین با مطالعه مفهوم خودپنداری و نقش تصویر ذهنی بدن در خودپنداری نوجوانان این مسأله روشن می‌شود که به طور کلی تصویر ذهنی بدن به عنوان آگاهی کامل شخص از بدن خودش و امکانات آن برای حرکت و جنبش می‌باشد و محققان بر اهمیت نهایی تصویر ذهنی بدن بر سازگاری روانی و هیجانی تأکید کرده اند.
اثر معلولیت فرد بر روی رفتارش بیشتر غیرمستقیم است تا مستقیم. همچنین سطح آرزوی فرد نهایتاً به خودپنداری او بستگی دارد. چگونگی واکنش افراد نسبت به یک فرد معلول مهمتر از معلولیت واقعی اوست. خودپنداری افراد بیشتر از ناتوانی آنها در رفتارشان تأثیر دارد.
از سوی دیگر مرور تحقیقاتی که درباره جنبه های روانی معلولیت جسمی- حرکتی به عمل آمده آشکار می سازد که در اکثر افراد معلول ادراک «خود» و «خودپنداری» و ارزیابی از خود تحت تأثیر معلولیت جسمانی قرار می‌گیرد.
جامعه تحقیق ما معلولان جسمی- حرکتی مراکز توانبخشی در مقطع نوجوانی است که ۵۰ نفر بودند و برای مقایسه نیز ۵۰ نفر از دانش آموزان دوره راهنمایی و دبیرستان شهر تهران انتخاب شدند. در این تحقیق آزمون مورد استفاده قرار گرفت. ۱- آزمون خلاقیت تورنس که شامل ۶۰ سؤال بود و ۲- آزمون خودپذیری که شامل ۳۰ سؤال بود.
مقدمه
تردیدی نیست که مهم‌ترین نقشی که والدین می‌توانند در تربیت کودکان خود ایفا کنند، پرورش توانایی خلاقیت آنهاست. زیرا خلاقیت به نحوی بلامنازع عامل کلیه پیشرفت‌های بشری است و امکان بروز خلاقیت افراد وقتی مهارتها وانگیزه خلاقیت در کودکی پرورش یابد، بسیار بیشتر است.
شاید از آن مهمتر این واقعیت است که، چنان که بسیاری از روانشناسان تأکید دارند، خلاقیت و صلاح روح و روان همراه و همگام‌اند. بدین ترتیب شاید به جرأت بتوان گفت خلاقیت کلید طلایی خوشبختی است.
خلاقیت حوزه افراد «تیزهوش» و «با استعداد» نیست. اگرچه آنها استعداد بالقوه بیشتری دارند که در راه‌های خلاق به کار برند. خلاقیت می‌تواند و باید جزئی از زندگی همه افراد، از جمله افراد تیزهوش، و با استعداد باشد. لیکن مهم‌ترین عامل در خلاقیت، انگیزه برای انجام کارهای خلاق است.
استعداد، ویژگی‌های شخصیتی، و مهارت به والدین و مربیان نشان می‌دهد که کودک چه کاری را می‌تواند انجام دهد ولی انگیزه نشان می‌دهد که چه کاری انجام خواهد شد. چنانکه خواهیم دید انطباق انگیزه‌ها با استعداد و مهارتهای کودک است که در خلاقیت کارساز می‌باشد.
برای کودک خود نوعی تصویر ذهنی از آنچه می‌خواهد شود به دست آورید. تصویری از بزرگسالی کودک که با ویژگی‌های سازگار باشد. تصویی که او با شور و شوق درونی آن را به مرحله عمل درآورد آنچه باید تأکید گردد، آن است که تحمیل علائق پدر و مادر بر کودک به هیچ شکل منجر به نیل دستاوردهای اخلاق نخواهد گردید.
به منظور راهنمایی والدین و مربیان در شناسایی خلاقیت کودکان درهر زمینه به تفصیل سه جزء متشکله خلاقیت را که بعارت از مهارت در زمینه مربوط، مهارتهای تفکر و رفتار و عملکرد خلاق و انگیزه درونی است.
بیان مسئله
هرچند روانشناسان در تمام دوران علمی شدن روانشناسی در آثار خود اشاره‌هایی به خلاقیت داشته‌اند ولی از اواسط دهه ۱۹۵۰ تغییری جدی در نگرش روانشناسان نسبت به خلاقیت دیده شده و از موضوعی فرعی و گاه حاشیه‌ای به اصلی مهم در روانشناسی تبدیل شد.
با اشاره به همین تغییر است که گالوین تایلور یکی از محققان مسایل خلاقیت این مسأله را مورد تحقیق قرار دارد. در ۶ تا ۷ دهه قبل از ۱۹۵۰ فقط تعداد بسیار محدودی مقاله پژوهشی در مورد خلاقیت در ادبیات علمی ظاهر شد، وی از سال ۱۹۵۵ از علاقه و فعالیت فزایند‌ای راه‌های پژوهشی بسیاری را گشوده است از آن زمان افزایش فوق‌العاده زیادی در شور و حرارت نسبت به مسایل خلاقیت ظاهر گشته است. (دکتر تیمور آقای نیشانی، ۱۳۷۷).
مشخص شده است که برای استفاده و پرورش و ظهور این نیروهای خلاق، افراد باید در خلاق بودن هیچ محدودیت اجتماعی نداشته باشند. باید آزاد باشند و برای اندیشه‌ها و نوآوری‌های بکر و مهم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی پاداش گیرند.
اندیشه‌های یگانه و مسایل ابتکاری و شیوه‌های جدید حل آنها محصول یک جامعه نوآور است و پیشرفت مداوم اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و آموزشی تا حد زیادی به خلاقیت اعضای جامعه بستگی دارد.
ولی متأسفانه این جنبه در جامعه ما کمتر مورد بررسی قرار گرفته است و در دبستانها خلاقیت هر روز کمتر از پش مبنای تعلیم و تربیت افراد قرار می‌گیرد. (آلن بودو، ترجمه خانزاده، ۱۳۵۸)
پیشینه تحقیق
فرانک بارون اولین کسی بود که تحقیق تطبیقی چندجانبه‌ای را در مورد سلیقه‌ها و ترجیحات افراد خلاق و غیرخلاق انجام داد. او بر مبنای یک آزمون خلاقیت دو گروه را تشکیل داد. یک گروه مرکب از ۲۵ نفر خلاق‌ترین افراد و گروه دیگر باز هم مرکب از ۲۵ نفر که از نظر خلاقیت در پایین‌ترین سطح قرار داشتند.
تجزیه و تحلیل خصوصیات آزمودنیها به وسیله اعضای مؤسسه شخصیت انجام گرفت این امکان را فراهم کرد که بارون در گروه فوق را چنین توصیف کرد: میزان آگاهی افراد خلاق از مسائل امور زیاد است، نسبت به مسائل بینایی بی‌علاقه هستند و بالاخره مبتکر، با همت، پرانرژی و صبور هستند.
این توصیفها با عقایدی که معمولاً درباره اصالت جویی و تخیل سازنده ابراز شده است کاملاً تطبیق دارد. بارون مشخص‌ترین کیفیات افراد خلاق را روانی عقیده، بدیهه‌گویی، روانی کلام و نیز آنچه که او آن را «سهولت انجام محرکهای مختلف خواند، می‌داند، این مفهوم آخری در واقع همان گروه‌بندی وسیع است که توسط بروند تشریح شده است.
معروفترین تحقیق تطبیقی که درباره ارتباط ویژگی‌های فردی و خلاقیت انجام گرفته است به ترمن و همکارانش تعلق دارد که حدوداً به مدت چهل سال ۵۲۸ آزمودنی سرآمد را مورد بررسی قرار دادند.
تعریف خلاقیت
بیش از پرداختن به تعاریف خلاقیت اشاراتی کوتاه به تاریخچه آن می‌شود. امروزه دیگر بر کسی پوشیده نیست که تفکر خلاق و تبلور بیرونی آن یعنی تولیدات خلاقه یکی از عالی‌ترین جلوه‌های بشری است ولی باید گفت عمر این مفهوم ورود آن به ادبیات روانشناسی بیش از چند دهه نمی‌گذرد.
همان طور که گیلفورد اظهار نمود شاید یکی از موضوعاتی که در روانشناسی بسیار مورد بی‌توجهی قرار گرفته خلاقیت است و این در حالی است که هر چه زمان پیش می‌رود نیاز انسان به ابعاد گوناگون آن طیف وسیعتری به خود می‌گیرد.
سالهای ۱۹۴۱ را با به سالهای گمنامی خلاقیت برشمرد، و شاید سالهای ۱۹۵۰ به بعد را سالهای ترقی خلاقیت دانست. به این دلیل که این بی‌هیچ شرح و بسطی به فرآیندهای عالی ذهن اضافه گردید.
شاید یکی از دلایلی که سبب گردید نظریه‌پردازان و معتقدان از خلاقیت دوری جویند به تعریف وتوصیه آن مربوط می‌شود. خلاقیت از دیربازمفهومی اغفال کننده، مبهم و حتی افسانه‌ای تلقی شده است. و این سردرگمی حتی امروزه نیز وجود دارد.
مراحل خلاقیت
در مطالعه خلاقیت از دیرباز این سوال مطرح بوده است که خلاقیت چگونه روی می‌دهد و عقاید امروزی بیانگر این موضوع است که فرآیندهای خیلی خلافه یک فرد با فرآیندهای کمتر خلافه فرد دیگری تفاوت چندانی ندارد. یعنی تفاوت بیشتر از آنکه کیفی باشد کمی است.
مع‌الوصف عده‌ای معتقدند افکار خلاق در بخش ناخودآگاه ذهن تشکیل می‌شود. گواه این عده اعتراف متفکرین خلاقی بوده است که اذعان داشته‌اند در لحظه ابداع و آفرینش در تفکری ناخودآگاه سیر می‌کردند. بنابراین به اعتقاد این گروه تفکر خلاق چه در قالب هنر باشد، با علم به میزان محسوسی به دوباره‌سازی ناآگاهانه، سمبلها و اطلاعات در ذهن وابسته است.
در قرن بیستم ویلیام والز به عنوان نخستین اصلاح‌گری که توانسته بود منبع فرآیندهای خلاق را شرح دهد اشاره شده است، او در کتاب هنر فکر کردن به مراحل خلاقیت توجه کرده است در واقع اندیشه‌های والز الهام گرفته شده از اندیشه‌های هلم هولتمن فیزیکدان و فیزیولوژیست آلمانی قرن نوزدهم است.
والز با استفاده از مصاحبه‌ها، پرسشنامه‌ها و خاطرات متفکران برجسته خلاق توانست به یک الگوی چهارگانه در فرآیند خلاق برسد. این چهار مرحله عبارتند از: آمادگی، نهفتگی، اشراق و اثبات. اگرچه باید گفت واژه‌های آمادگی، نهفتگی، اشراق و اثبات بعداً توسط کاترین پاتریک در کتاب تفکر خلاق چیست؟ رواج پیدا کرده است. (دکتر مسدد، ۱۳۶۹).
عوامل موثر بر خلاقیت
در سالهای اخیر روانشناسان به عواملی، که به طریقی بر خلاقیت مؤثرند، توجه کرده‌اند، روانشناسان جدید در مورد خلاقیت و تفکر خلاق نیز مانند سایر فرآیندها و پدیده‌های روانی بر کثرت حقایق وعوامل تأکید می‌کند. این عوامل مؤثر بر خلاقیت را به چهار گروه تقسیم کرده‌اند که عبارتند از:
انگیزش‌ها، عوامل روانی- اجتماعی، مشخصه‌های سنی و صفات فردی شخصیت. یعنی به طور کلی نتایج مثبت و منفی خلاقیت به نوعی با این عوامل در ارتباط است. بررسی این عوامل به ما کمک می‌کند تا شرایط لازم را برای ارائه توصیه‌های علمی و ضروری رشد توانایی‌های- خلاق مشخص و مطلوب‌سازی فعالیت خلاق در نظر بگیریم.
هر چند خلاقیت مانند هوش بعد ارثی و فطری دارد اما تحقیقات نشان می‌دهد که خلاقیت قابل پرورش و شکوفایی است و می‌تواند در همه افراد در سطح بالایی وجود داشته باشد، که البته این شکوفایی بوسیله راهبردهای یادگیری و آموزشی مورد استفاده افراد خلاق تحقیق پذیر است. (آهنگر کمیجانی، شمتاز، ۱۳۷۹)
رابطه خلاقیت و ویژگی‌های شخصیتی
خصوصیات ویژه کودکان پراستعداد و خلاق از دیرباز مورد توجه بوده است. افلاطون در کتاب جمهوری خود گزینش کودکان پر استعداد را، حتی از میان خانواده‌های زحمتکش و صنعتگر تجویز کرد.
در قرن پانزدهم سلطان محمد فاتح مدرسه مخصوصی در قصر خود تأسیس کرد و زیباترین، قوی‌ترین و با استعدادترین کودکانی را که مستوفیان او از سراسر امپراطوری با خود می‌آوردند، در آن به تحصیل واداشت.
هدف این مدرسه ایجاد «افکار بزرگ در کالبدهای» بزرگ بود. او این افراد را پس از اتمام تحصیلات به مناصب مهم می‌گماشت. جفرسون نیز در یادداشتهای خود پیشنهاد کرد که هر ساله از بین کودکان بی‌بضاعت و غنی، شایسته‌ترین نوابغ، را در مدرسه خصوصی گرد آورند. (سرآمدها، ترجمه محمود میناکاری، ۱۳۶۶).
بررسی ادبیات موجود درباره پیوستگی خلاقیت و برخی خصیصه‌های شخصیت را با نظر لومبروزو را آغاز می‌کنیم. لومبروز یک قرن پیش درکتاب مشهور خود «نبوغ و جنون» سعی کرد تا نبوغ و توانایی‌های خلاق را با آشفتگی‌های روانی مختلف در ارتباط قرار دهد ولی بعداً منتقدان او ثابت کردند که در بسیاری از موارد نابهنجاری‌های روانی افراد نابغه مدتها بعد از بوجود آمدن آثار برجسته آنها آشکار شده است.
منابع مورد مطالعه
- آقایی نیشانی، دکتر تیمور، خلاقیت و نوآوری انسانها و سازمانها، ۱۳۷۷ ، انتشارات ترمه.
- آمابیلی، دکتر ترزا، شکوفایی خلاقیت، مترجمین: دکتر حسن قاسم‌زاده، پروین عظیمی. ۱۳۸۱. نشر دنیای نو.
- آمابیلی، شکوفایی خلاقیت کودکان، حسین قاسم‌زاده، ۱۳۷۵، نشر دنیای نو.
- آهنگر کمیجانی، شهناز، بررسی تأثیر آموزش رسمی بر میزان خلاقیت نوجوانان شهریار، ۱۳۷۹ پایان‌نامه، دانشگاه تهران.
- اتکینون و همکاران، زمینه روانشناسی، ترجمه: محمدنقی براهنی و همکاران، ۱۳۷۶، انتشارات رشد.
- احمدی، دکتر سید احمد، روانشناسی نوجوانان و جوانان، ۱۳۷۱، انتشارات ترمه.
- براندن، ناتانیل، راهنمایی برخودباوری، مترجم: مینو سلسله، ۱۳۷۹، نشر فرا.
- پورصمدی، ابراهیم، بررسی میزان خودپنداری در دانش‌آموزان عادی و معلولین جسمی- حرکتی شهر تهران، ۱۳۷۸، دانشگاه علوم تحقیقات.
- پیس پی‌یر ، ژائوی مربرت ، خلاقیت چیست؟ مترجم: دکتر محمدحسین سروری، ۱۳۷۹، نشر عابد.
- تورسن ئی.پال.، استعدادها و مهارت خلاقیت و پرورش آن، حسین قاسم‌زاده، ۱۳۷۳، نشر دنیای نو.
۱۱- جولیانی، وود، ارتباطات میان فردی (روانشناسی تعامل اجتماعی)، مترجم: مهرداد فیروزبخت، ۱۳۷۳، انتشارات مهتاب.
۱۲- خلاقیت در آموزشگاه، ترجمه دکتر علی خانزاده، ۱۳۵۸، انتشارات چهر.
۱۳- دکسرتی، پال تورنس، استعدادها و مهارتهای خلاقیت، ترجمه دکتر حسن قاسم‌زاده، ۱۳۷۲، چاپ شقایق.
۱۴- سیاسی علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، ۱۳۵۴، دانشگاه تهران.
۱۵- سیف، علی‌اکبر، روانشناسی پرورشی، ۱۳۷۹ ، نشر روان، ویرایش نو.
۱۶- علیپور بیژن، شمیسا علی، پرورش خلاقیت، ۱۳۷۶، نشر دکمه‌گران.
۱۷- قضایی، دکتر صمد، سبب‌شناسی، پیشگیری و توانبخشی، ۱۳۶۸.
۱۸- مازلو آبراهام، انگیزش و شخصیت، ترجمه احمد رضوانی، ۱۳۶۸، انتشارات آستان قدس رضوی.
۱۹- ماکسون مالتز، روانشناسی خلاقیت، مهدی قره‌چه‌داغی، ۱۳۶۸، نشر شباهنگ.
۲۰- مایلی میترا، بررسی رابطه میزان خلاقیت با خودپنداری در بین دانش‌آموزان شهر تهران، (۸۰- ۱۳۷۹) پایان‌نامه.
۲۱- نجفی، نسرین، کمک به معلولین ، ۱۳۶۲، نشر دانشکده توانبخشی و رفاه اجتماعی.
۲۲- نولتز دوان‌پی و الن شولتر سیدنی ، تاریخ روانشناسی نوین، علی‌اکبر سیف و همکاران.
۲۳- وایزبرگ، رابرت، خلاقیت فراسوی نبوغ، مهدی والفی، ۱۳۷۸، نشر روزنه.
۲۴- و. برکی، ویلیام. خودپنداری، مترجم: دکتر سید محمدمیرکمالی، ۱۳۷۸، انتشارات سیطرون.
