پایان نامه بررسی رابطه راهبردهای شناختی و فراشناختی با میزان موفقیت تحصیلی

تعداد صفحات: ۹۳ | قابل ویرایش

‌‌

مقدمه

هدف از آموزش کمک به ارتقاء سطح یادگیری در دانش‌آموزان است. اما یادگیری موضوع مشخص واحدی نیست. بلکه تقریباً همه فعالیت‌هایی که ما در طول زندگی انجام می‌دهیم از تجارب یادگیری‌مان سرچشمه می‌گیرد. ما موضوع‌های مختلف درسی و غیردرسی مانند ریاضی، ادبیات، هنر، علوم دینی و طرز معاشرت را یاد می‌گیریم.

علاوه بر این ما عواطف مختلف را نیز یاد می‌گیریم. تهیه فهرست کاملی از آنچه که انسان در طول زندگی یاد می‌گیرد بسیار مفصل و شاید غیرممکن است. اما به طور کلی در مورد راهبردهای مختلف یادگیری به دو نوع از راهبردها یعنی راهبرد شناختی و راهبرد فراشناختی تأکید شده است. در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت عظیم روانشناسی پرورشی به سوی کشف این راهبردها یعنی راههای یاد گرفتن و مطالعه کردن بوده‌ایم (سیف ۱۳۷۹).

در سالهای اخیر در مورد تأثیر راهبردهای شناختی و فراشناختی تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است و سعی بر آن بوده است در مورد اهمیت و تأثیر هرکدام از راهبردها اطلاعات لازم به معلمان ارائه شود تا نحوه یادگیری به نحوه مطلوب‌تری امکان‌پذیر گردد. نخستین بار هارلو (۱۹۴۹) مفهوم فراشناخت (دانستن درباره دانستن) را در یک رشته آزمایشی که با میمونها انجام داد مطرح ساخت. براون (۱۹۷۸) فراشناخت را به دو صورت زیر معرفی کرده است:

۱ـ آگاهی فرد از فعالیت‌ها یا فرایندهای شناختی خود

۲ـ روشهای مورد استفاده فرد برای تنظیم فرایندهای شناختی خودش.

به سخن دیگر، فراشناخت از یک سو شامل روشهای کنترل و نظارت بر یادگیری است. بنابراین آموزش راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی آموزش گیرندگان موثرتر از آموزش صرف راهبردهای شناختی می‌باشد (براون ۱۹۷۸).

‌

بیان مسأله

سالهاست که روانشناسان تربیتی درصدد پاسخ دادن به این سؤالات هستند که چرا بعضی دانش‌آموزان نسبت به بعضی دیگر از نظر پیشرفت تحصیلی موفق‌ترند؟ چه چیزی این تفاوتها را رقم می‌زند؟ برای پاسخ دادن به این سؤالات بررسی عواملی که تصور می‌شود موقعیت تحصیلی را تبیین می‌کنند ضرورت پیدا می‌کنند.

به مرور زمان روشن شده که کلید تبیین و پیش‌بینی موفقیت و کامیابی تنها استفاده از راهبردهای شناختی نیست. بسیاری از دانش‌آموزان با استفاده از راهبردی شناختی مشکلات زیادی در فراگیری مطالب درسی دارند، در حالی که دانش‌آموزان دیگر با تاکید زیادتر روی راهبردهای فراشناختی موفقیت تحصیلی بالایی را کسب کرده‌اند، و چه بسا افرادی را بشناسیم که با استفاده از راهبردهای شناختی درصد متوسط موفقیت تحصیلی را کسب کرده‌اند ولی با درنظر گرفتن راهبردهای فراشناختی به موفقیت‌های زیادی در زندگی‌شان دست یافته‌اند (سیف ۱۹۷۹).

طی چند دهه گذشته تلاش‌های قابل ملاحظه‌ای جهت تبیین و کشف عوامل موثر بر موفقیت تحصیلی صورت گرفته. محققین در تبیین اهمیت راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی به نتایج قابل ملاحظه‌ای دست یافته‌اند و نشان داده‌اند که چنانچه راهبردهای فراشناختی را برای پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به راهبردهای شناختی اضافه کنیم، پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به طور معناداری با احتمال بیشتری امکان‌پذیر می‌شود تا اینکه تنها از راهبردهای شناختی استفاده کنیم (بوتچر، ۱۹۹۹).

‌

تعریف راهبردهای یادگیری

راهبردهای یادگیری حرکتی هدف‌مند و ارادی است که شخص در تلاش برای افزایش پیامد یاد یار مطلوب خود به کار می‌برد (فلاول، ۱۹۸۸، ترجمه ماهر، ۱۳۷۷) یا هر فعالیتی که فراگیران آن را در زمان یادگیری به کار می‌گیرند تا به وسیله آن میزان یادگیری خود را افزایش دهند (مایر، ترجمه فراهانی، ۱۳۷۶)

واینستاین و مایر (۱۹۸۶) راهبردهای یادگیری را روشهایی تعریف کرده‌اند که یادگیرنده در فرایند یادگیری به وسیله آنها اقدام به انتخاب و اکتساب اطلاعات و سپس یکپارچه سازی آنها می‌نماید.

همچنین کارداش و املوند (به نقل از وار و داوینگ ۲۰۰۰) راهبردهای یادگیری را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «فعالیت‌های پیدا و پنهان پردازش اطلاعات که در هنگام رمزگردانی به وسیله یادگیری برای تسهیل در اکتساب و اندوزش اطلاعات جدید و نیز بازیابی صحیح اطلاعاتی که قبلاً یادگرفته شده است به کار گرفته می‌شود».

فلاول (۱۹۷۶) راهبردهای یادگیری را به راهبردهای شناختی و فراشناختی تقسیم می‌کند و معتقد است که راهبردهای شناختی برای تسهیل یادگیری و تکمیل تکالیف به کار می‌رود در حالی که راهبردهای فراشناختی به منظور بازبینی این پیشرفت مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعبارت دیگر راهبردهای شناختی برای پیشرفت و دستیابی به اهداف شناختی استفاده می‌شوند و راهبردهای فراشناختی جهت نظارت بر این فرایندها به کار گرفته می‌شوند.

‌‌

راهبردهای شناختی

تحقیقاتی که در سالهای اخیر انجام شده‌اند بیانگر اهمیت راهبردهای یادگیری در تسهیل فرایند یادگیری یادسپاری و یادآوری است و نقش تحول‌شناختی در استفاده از راهبردهای یادگیری «مرور ذهنی»، «بسط‌دهی»، «سازماندهی» و «نظارت بر درک مطلب» را نشان می‌دهد. (مجله روانشناسی ۱۳ سال چهارم، شماره ۱، بهار ۱۳۷۹)

راهبردهای شناختی را از مناظر مختلف مورد توجه قرارداده‌اند پارک (۱۹۹۵) به دو طبقه از راهبردهای شناختی اشاره کرد.

۱ـ راهبردهایی که اثربخشی نیرومندی دارند. ۲ـ راهبردایی که اثربخشی ضعیفی دارند. راهبردهایی که اثربخشی آنها بالاست، خلاصه‌سازیها، یادداشت‌برداری، روش کلمه کلید، سرنخها، روش مکانها و سازمان‌دهنده‌های پیشرفته را در برمی‌گیرند. راهبردهایی که اثربخشی پایین دارند راهبردهای خط کشیدن و نقشه‌های مفهومی را در برمی‌گیرند.

پرسیلی و همکاران (۱۹۸۷) به راهبردهای مختص هدف اشاره می‌کنند. هدف استفاده‌کنندگان از راهبرد، دستیابی به هدف فراتر از انجام راهبرد می‌باشد (مانند درک یک متن، یادگیری مطالب برای یادآوری بعدی، ایجاد ارتباط و یافتن جواب مسئله).

راهبردها عملیاتی هستند که فراتر از فرایندهایی که نتیجه طبیعی انجام فعالیتی هستند می‌باشند. بنابراین ورق زدن صفحات و یا نگاه کردن به یک متن به عنوان یک راهبرد مطالعه، شرایط لازم را ندارند. اکثر راهبردهای مختص به هدف، مربوط به حیطه خاصی است.

‌

راهبرد‌های تکرار یا مرور

راهبردهای تکرار و مرور، شامل تکرار (به طور ذهنی، لفظی و یا نوشتاری) اطلاعات است که باید یاد گرفته شوند (فلاول، ۱۹۸۵، به نقل از تیناجیرو و پارامو، ۱۹۹۸). راهبردهای تکرار و مرور برای تکالیف ساده، خواندن یک مطلب با صدای بلند یا آهسته، دوباره خواندن یک مطلب، تکرار نکات اساسی با صدای بلند یا آهسته را دربر می‌گیرد.

راهبردهای تکرار و مرور در مورد مطالب پیچیده شامل انتخاب کردن بخشها از طریق خط کشیدن در زیر آنها، خلاصه‌برداری و یادداشت‌برداری را در برمی‌گیرد (تیناجیرو و پارامو، ۱۹۹۸).

فاکس (۱۹۹۴) این راهبرد شناختی را راهبرد تکرار نگهداری نامیده است. وی بیان می‌کند زمانی که فراگیران، اطلاعات را جهت فعال نگهداشتن در حافظه فعالشان تکرار می‌کنند، از این نوع راهبرد استفاده می‌کنند یک نمونه از این راهبرد وقتی است که شخص به شماره تلفن نگاه می‌کند و سپس تا زمان شماره‌گیری آن را تکرار می‌کند.

معلمان گاهی اوقات از این نوع تکرار برای یادگیری طوطی‌وار و اطلاعات غیر معنی‌دار استفاده می‌کنند ولی استفاده از آن به مقدار زیاد و برای هدفهای سطح بالای یادگیری و نیز مطالب معنی‌دار بسیار نابجا است.

‌‌

منابع

فهرست منابع فارسی

۱ـ آقازاده، محرم واحدیان، محمد. (۱۳۷۷). مبانی نظری و کاربردهای آموزش نظریه فراشناخت، نشر نوپردازان.

۲ـ ابراهیمی قوام آبادی، صغری. (۱۳۷۷). اثربخشی سه روش آموزش راهبردهای یادگیری آموزش دوجانبه، توضیح مستقیم و چرخه افکار بر درک مطلب، حل مسئله، دانش فراشناختی، خودپندار، تحصیلی، سرعت یادگیری در دانش‌آموزان دختر پایه دوم راهنمایی با معدل کمتر از ۱۵ شهر تهران. رساله دکتری. دانشگاه تهران.

۳ـ انصاری جعفری، رقیه. (۱۳۷۶). بررسی رابطه راهبردهای یادگیری با خلاقیت دانش‌آموزان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

با عزت، فرشته. (۱۳۷۶). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری در حافظه کودکان عقب مانده ذهنی ضعیف پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

۴ـ با عزت، فرشته. (۱۳۷۶). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری در حافظه کودکان عقب‌مانده ذهنی ضعیف، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

۵ـ سولسو، رابرت، اچ. (۱۳۷۷). روانشناسی شناختی، ترجمه فرهاد ماهر، انتشارات رشد.

۶ـ سیف، علی‌اکبر. (۱۳۸۱). روانشناسی پرورشی (یادگیری در آموزش) انتشارات آگاه.

۷ـ فلاول، جان. اچ (۱۳۷۷). رشد شناختی، ترجمه فرهاد ماهر، انتشارات رشد.

۸ـ فتحی آشتیانی، علی. حسینی، مریم (۱۳۷۹). مقایسه راهبردهای یادگیری در دانش‌آموزان موفق و ناموفق، مجله روانشناسی (علمی ـ پژوهشی)، شماره ۱۳، سال چهارم، شماره ۱۳، بهار (۱۳۷۹)

۹ـ فردانش، هاشم. (۱۳۷۸). مبانی نظری تکنولوژی آموزشی. تهران ست.

۱۰ـ کارشکی، حسین (۱۳۸۱). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی بر درک مطلب دانش‌آموزان، مجله روانشناسی (علمی ـ پژوهشی) سال ششم، شماره ۱، بهار (۱۳۸۱).

۱۱ـ کدیور، پ. (۱۳۷۶). فرایندهای فراشناختی و کاربرد آن در آموزش و یادگیری پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، مجله روانشناسی (علمی ـ پژوهشی)، شماره ۴، بهار (۱۳۸۱).

۱۲ـ کرمی، ابوالفضل. (۱۳۸۱). تدوین ابزار سنجش راهبردهای یادگیری و مطالعه و تعیین رابطه این راهبردها با پیشرفت تحصیلی، پایان‌نامه دکتری دانشگاه علامه طباطبایی.

۱۳ـ رخوث، موی. دو فابو، لئونارد. (۱۹۹۳). راهبردهای یادگیری و به یادسپاری (ترجمه علینقی خرازی ۱۳۷۷). تهران: قطره.

۱۴ـ عباباف، زهره. (۱۳۷۵). مقایسه استراتژی‌های یادگیری دانش‌آموزان قوی و ضعیف دوره دبیرستان مناطق ۲، ۴ و ۱۱ تهران در سال تحصیلی ۷۵-۱۳۷۴، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.

۱۵ـ مارزینو، رابرت. جی و همکاران (۱۳۸۰). ایجاد تفکر در برنامه درسی و تدریس، ترجمه قدسی احقر، نشریسترون.

۱۶ـ مایر، ریچارد، ای. (۱۹۸۶). روانشناسی تربیتی (ترجمه محمدتقی فراهانی). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

۱۷ـ متولی، سید محمد. (۱۳۷۶). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی برخواندن، درک مطلب و سرعت یادگیری دانش‌آموزان کلاس‌های اول دبیرستان‌های دخترانه شهرستان فردوس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد: دانشگاه علامه طباطبائی.

۱۸ـ مشهدی میقاتی، فریده. (۱۳۷۵). بررسی تأثیر مهارت‌های مطالعه بر درک مطلب و سرعت خواندن دانش‌آموزان دختر مقطع راهنمایی و متوسطه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران

۱۹ـ مصرآبادی، جواد. (۱۳۸۰). اثربخشی آموزش راهبردهای یادگیری پرسرعت خواندن، یادداری و درک مطلب در متون مختلف. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.

‌

فهرست منابع لاتین

1. Bieler, R. F. & Snowman, J. (1993). Psychology applied to teaching (۱ th ed.) Hoagthon mifflin
2. Boler, D. (1987). A task analysis of algebra word problem. Lawrence erlbaum association.
3. (۱۹۴۹). The psychology of cognation. Academic press.
4. Butcher, A. (1998). The psychology of thinking. prentic hall.
5. Dembo, D. (1988). A history thinking in Reslenberg & Smith (eds), the psychology of humanthouht. Camberidg university press.
6. A. (1966). Metacognation foundation of cognitive scince. MIT press.
7. Eter, G. (2001). Problem solving, jurnal of psychology, 70, 79-80.
8. J. (1979). Metacognation and cognation monitoring. American psychologist, 34, 906-911.
9. N.L. & Bierliner, D.C (1992). Educational psychology (۳ th and 5 th ed.) Houghton mofflin.
10. (۱۹۷۸). Natures of problem solving. Megraw Hill.
11. Harlow, H. (1988). Human problem solving. Comberidge university press.
12. Hasiao, Y.P. (1997). The effects of cognitive styles and learning strategies in a hipermidia environment .http://www.edb.utexas.edu/mmresearch/student 97/Hasiao/LS. Htm.
13. Lefranco, G.R. (1997). Psychology for teaching. Belmont: Wasworth.
14. Miyer, R & Salevey, H. (1991). Childeren’s metacognation knowledge about reading. Journal of education psychology, 70, 680-690.
15. M., Brokowshi, j. G. & Schreider, W. (1987). Cognitive Strategies: good strategy users coordinate metacognation and knowledge. Angals of child Development, V4. 89-129
16. Romenveile, M. (1991). Awareness of cognaitive strategies: The relationship between university student’ metacognation and higher performance. Student in higher education, 19, 354-366.
17. Petter & Dowing, Jonathon. British, urral of psychology, vol. 91. Pp311-333.
18. A (1995) Effects of Training in stratesic Qusetionning on childrens problem-solving. Performance Journal of Educational psychology, vol: 83, No:3, 307-317
19. Yam, G & Taplin, P. (1997). Education psycohology: Theary into practicele. Boston: Allyn & Bacon.