پایان نامه بررسی فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی

تعداد صفحات: ۱۰۴ | قابل ویرایش

‌

فهرست مطالب

فصل اول

• مقدمه ۲
• بیان مسأله…………………………… ۳
• اهمیت مسأله…………………………… ۴
• اهداف تحقیق…………………………… ۵

۱-۴-۱- هدف کلی تحقیق…………….. ۵

۱-۴-۲- هدف جزئی تحقیق……………. ۵

• سؤالات تحقیق…………………………… ۶
• تعاریف متغیرها…………………….. ۷
• تعاریف عملیاتی…………………….. ۹

فصل دوم

۲-۱- مقدمه…………………….. ۱۱

۲-۲- فرسودگی شغلی………………. ۱۱

۲-۳- رویکردهای مختلف به فرسودگی شغلی ۱۴

۲-۳-۱- رویکرد بالینی …………… ۱۴

۲-۳-۲- رویکرد روان شناختی – اجتماعی. ۱۶

۲-۳-۳- رویکرد تبادلی……………. ۱۷

۲-۳-۴- مدل کاپنر……………….. ۱۹

۲-۴- رویکرد ساختاری…………….. ۲۰

۲-۴-۱- سازمان………………….. ۲۱

۲-۴-۲- جو سازمانی………………. ۲۱

۲-۴-۳- تئوری سیستم های اجتماعی و جو سازمانی ۲۲

۲-۴-۴- جو سازمانی و روابط سازمانی… ۲۳

۲-۴-۵- شاخص های جو سالم سازمانی….. ۲۴

۲-۴-۶- بهداشت روانی…………….. ۲۵

۲-۴-۷- روحیه…………………… ۲۶

۲-۴-۸- ویژگی های مدرسه سالم……… ۲۶

۲-۵- مراحل فرسودگی شغلی…………. ۲۷

۲-۵-۱- ماسلاچ…………………… ۲۷

۲-۵-۲- پستونچی…………………. ۲۸

۲-۵-۳- مراحل فرسودگی شغلی معلمان (ساراسون)  ۳۰

۲-۶- عوامل فرسودگی شغلی…………. ۳۰

۲-۷- نشانه های فرسودگی شغلی……… ۳۳

۲-۸- عوارض فرسودگی شغلی…………. ۳۴

۲-۹- استرس شغلی………………… ۳۴

۲-۹-۱- منابع استرس شغلی…………. ۳۵

۲-۹-۲- ارتباط استرس شغلی با تحلیل رفتگی ۳۷

۲-۱۰- تحلیل رفتگی وشخصیت………… ۴۱

۲-۱۰-۱- تحلیل رفتگی و شغل آموزگاری.. ۴۳

۲-۱۱- فشار روانی……………….. ۴۵

۲-۱۱-۱- آثار تخریبی فشار روانی در تدریس ۴۶

۲-۱۱-۲- راههای کاهش فشار روانی معلمان ۴۶

۲-۱۲- پیشینه پژوهش……………… ۴۸

۲-۱۲-۱- تحقیقات داخلی…………… ۴۸

۲-۱۲-۲- تحقیقات خارجی…………… ۵۴

فصل سوم

۳-۱- طرح تحقیق…………………. ۵۸

۳-۲- جامعه آماری……………….. ۵۸

۳-۳- متغیر مستقل و وابسته……….. ۵۸

۳-۴- روش نمونه گیری ……………. ۵۸

۳-۵- ابزار اندازه گیری………….. ۵۹

۳-۶- پایایی و روایی تحقیق……….. ۵۹

۳-۷- ابزار تجزیه و تحلیل داده ها…. ۵۹

فصل چهارم

۴-۱- مقدمه…………………….. ۶۱

۴-۲- تجزیه و تحلیل داده ها ……… ۶۲

فصل پنجم

۵-۱- مقدمه…………………….. ۸۵

۵-۲- بحث ونتیجه گیری …………… ۸۵

۵-۳- پیشنهادها…………………. ۹۱

۵-۴- محدودیتها…………………. ۹۱

منابع…………………………. ۹۲

‌

چکیده

فرسودگی شغلی شامل احساس خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عدم موفقیت فردی در کار است. این پژوهش فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران را مورد بررسی قرار داد.

روش تحقیق توصیفی و از نوع زمینه یابی است. نمونه این تحقیق ۱۳۴ نفر از دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران بودند که با استفاده از روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند . ابزار تحقیق پرسشنامه فرسودگی شغلی بوده که به روش محقق ساخته تهیه شد.

نتایج تحقیق نشان داد که فرسودگی شغلی دبیران در مولفه های خستگی عاطفی ، مسخ شخصیت ، عدم موفقیت فردی کمتر از سطح متوسط می باشد. و بین سن با فرسودگی شغلی دبیران و همچنین میزان تحصیلات ، تعداد سالهای تدریس و نوع ماده درسی و فرسودگی شغلی دبیران تفاوت معنی داری بدست نیامد.

در مورد ارتباط تعداد سالهای تدریس در دوره پیش دانشگاهی و فرسودگی شغلی در دو مولفه خستگی عاطفی و مسخ شخصیت رابطه معنی داری بدست نیامد، و فقط در ارتباط مولفه سوم یعنی عدم موفقیت فردی با فرسودگی شغلی تفاوت معنی دار بود.

‌‌

مقدمه

با پیچیده تر شدن روز افزون جوامع امروزی رسالت سازمانها برای برآوردن انتظارات جوامع حساس تر و مهم تر می شود. با توجه به حساسیت سازمان آموزش و پرورش برای دستیابی و اجرای موفقیت آمیز هر فعالیت آموزشی افزون بر منابع مالی، وسایل و فناوری، وجود  نیروی انسانی سالم و متعهد، نقش اساسی را ایفا می کند.

به عبارت دیگر تعهد کاری و واکنش عاطفی فرد نسبت به کار و همچنین بالا بودن سلامت روانی میزان تولید و قابلیت کار را بالا می برد.  گرین هاو( ۱۹۷۴) ، به نقل از( محمدی ۱۳۸۵ )

نخستین بار فروید نبرگر (۱۹۷۴ ) فرسودگی شغلی را تعریف کرده است. فرسودگی شغلی پدیده ای عمومی و فراگیر است که از کنش متقابل فرد با محیط کار ناشی می شود و نتیجه   آن از دست دادن انگیزه، اشتیاق، انرژی، و کاهش عملکرد در زندگی است.

فرسودگی شغلی فقط به منزله خستگی و فشار ناشی از کار نیست، بلکه به سبک کلی زندگی فرد و ساعتهای بیداری او نیز سرایت می کند. هرشن سن و پاور( ۱۹۷۵ )، به نقل از( محمدی ۱۳۸۵ )

فرسودگی کاری در حقیقت آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی یا استرسهای مربوط به شغل و محیط کار توام گشته است. این اختلال در میان انواع مشاغل مدرسان و یاری دهنده هایی نظیر مشاوران، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران مشاهده شده و با محرکهای تنش زایی مانند داشتن مراجعان بیش از حد در یک زمان ،  نداشتن وقت کافی و فقدان حمایت یا قدردانی مرتبط است.

‌

بیان مساله

اخیرا روشن شده است که در بعضی مواقع معلمان دچار احساسی موسوم به فرسودگی شغلی می شوند.فرسودگی شغلی موجب از کار افتادگی می شود و اگر در مراحل اولیه آن شناخته شود به راحتی قابل درمان است.

براساس تحقیقات انجام شده کارکنان حرف خدمات اجتماعی از اولین کاندیداهای فرسودگی شغلی محسوب می شوند. محققین این مساله را ناشی از مواجهه هر روزه این افراد با شرایط استرس و فقدان شرایط مثبت در محیط کار می دانند، از این رو پرستاران، معلمین، مشاوران، روان شناسان،مددکاران اجتماعی، افرادپلیس و کارکنان سرویس های بهداشتی جزء افرادی هستند که در معرض فرسودگی شغلی قرار می گیرند. نیری( ۱۳۷۹) ، به نقل از( حسنی ۱۳۸۱ )

شایان ذکر است که دوره پیش دانشگاهی بواسطه اهمیت آن،دوره حساسی هم برای دبیران و هم برای دانش آموزان است و اهمیت آن به لحاظ فشار زمانی، محتوای زیاد، و آماده نمودن دانش آموزان برای کنکورمی باشد.

اگرچه دبیران در هر مقطع ممکن است فشارهای روانی و جسمانی ناشی از کار را تحمل نمایند امادوره پیش دانشگاهی بدلیل شرایط خود ممکن است نشانه های بیشتری را بر دبیران این دوره تحمیل نماید و در نتیجه موجب فرسودگی شغلی شود.

بر این اساس این تحقیق بر آن است تا فرسودگی شغلی دبیران زن مقطع پیش دانشگاهی را در شهر تهران مورد بررسی  قرار دهد و در صورت وجود چنین فشارهایی راههایی برای حل این مساله ارائه دهد تا با  برطرف نمودن شرایط مشکل زا بتوان محیط بهتری برای دبیران فراهم نمود تا وظایف خود را به خوبی انجام دهند.

‌

فرسودگی شغلی

کار صرف نظر از تامین مالی ، می تواند برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر تحرک روانی و بدنی ، تماس اجتماعی ، احساسات خود ارزشمندی ، اعتماد و توانمندی را ارضا کند. با وجود این ، کار می تواند منبع فشار عمده ای نیز باشد .  پاول( ۱۹۹۸) ، به نقل از( مقدم و طباطبایی ۱۳۸۵ )

ممکن است یک شغل رضایت بخش به مرور زمان به منبع نارضایتی تبدیل شود و شخص را در جهت فرسودگی شغلی سوق می دهد .  راس و آلتمایر( ۱۹۹۸) ، به نقل از(مقدم و طباطبایی ،۱۳۸۵ )

فرسودگی شغلی واژه ای برای توصیف دگرگونی های نگرش ، روحیه ، رفتار ، در جهت منفی و رویارویی با فشارهای روانی مربوط به کار است . این فرسودگی بیشتر در مشاغلی پدید می آید که افراد میزان زیادی از ساعات کاری را در ارتباط نزدیک با سایر مردم می گذرانند . بهنیا (۱۳۷۹)، به نقل از( مقدم و طباطبایی ، ۱۳۸۵ )

ماسلاچ و اسچاوفلی و لیتر ۲۰۰۱ فرسودگی را به عنوان یک سندرم روان شناسی با سه بعد مشخص می کند . خستگی عاطفی که شامل استرس ، تهی شدن از عاطفه شخصی و توان بدنی
می باشد . دگرگونی شخصیت که شامل افسردگی ، کناره گیری بیش از اندازه و بی تفاوتی نسبت به کار می باشد . فقدان کار آیی که شامل احساس سودمندی و کار آیی کم ، احساس بی کفایتی می باشد.

حجم کار زیاد ، ناکافی بودن کنترل و استقلال عمل روی فعالیتها ، فقدان پاداش فراخور کار فرد ،که این پاداش می تواند گاه جنبه  مادی وگاه جنبه اجتماعی داشته باشد. نداشتن روابط اجتماعی و ارتباط مثبت و همدلی با همکاران ، تبعیض در محیط کار، فقدان انصاف و احساس بدگمانی در محل کار ، جو بسته و ناسالم و تعارض ارزشها  از عوامل موثر در فرسودگی شغلی است. (ماسلاچ ۲۰۰۱ )

‌

رویکرد بالینی (clinical approach)

 ایجاد یک مدل تئوریکی باید در تئوریهای دیگر زمینه داشته باشد.مفهوم فرسودگی شغلی پیش از آنکه به صورت تئوریکی بدست آید به شکل تجربی فراهم آمده است. فروید نبرگر (۱۹۷۹) کسی بود که اولین بار به واژه به معنای امروزی آن اعتبار  بخشیده ، وی  فرسودگی را یک حالت خستگی و تحلیل رفتگی می داند که از کار سخت و بدون انگیزه و علاقه ناشی می شود.

وی معتقد بود که سندرم فرسودگی خودش را به صورت علائم مختلف نشان میدهد که این علائم و شدت آنها از یک شخص به شخص دیگر تفاوت دارد و آن معمولا یک سال بعد از موقعیکه شخص در یک اداره یا موسسه کار می کند شروع می شود. اما اینکه چه گروهی از کارکنان بیشتر احتمال فرسودگی شغلی دارند  گروههای زیر را ذکر کرده است:

الف- کارکنان و کارمندان فداکار و متعهد به سازمان و کار:

این گروه از کارکنان که بیشتر مستعد فرسودگی می باشند، در جستجوی کمک به دیگران هستند همانند کسانیکه در مراکز مشاوره و مراکز پیشگیری از بحرانها و مراکز دیگری که به مردم خدمت می کنند.

برای این کارکنان مهم نیست که شخص در جسنجوی کمک فقیر یا غنی، سیاه یا سفید، پیر یا جوان، شهری یا روستایی است، آنها نیاز به کمک دارند وی نیز کمک می کند. در این نوع مشاغل کارکنان با فشارهای مضاعف گریبانگیر هستند.

‌‌‌

رویکرد روانشناختی – اجتماعی (The Social- Psychological Approach)

ماسلاچ (۱۹۸۶) و همکارانش یک رویکرد مبتنی بر تحقیق برای فرسودگی اتخاذ کردند و تلاش کردند که شرایطی که منجر به فرسودگی شغلی می شود را روشن کنند. تحقیقات ماسلاچ و خمکارانش به این نتیجه رسید که فرسودگی شغلی یک ساختار چند بعدی است و از سه مولفه مربوط به هم تشکیل یافته است که عبارتند از:

– تحلیل یا خستگی عاطفی که منجر به از دست دادن انرژیهای عاطفی شخص مربوط است حالات قبلی که دارای سطح انگیزشی بالا بوده است در اثر فرسودگی از بین می رود و انجام کار برای وی خسته کننده است.

– تمایل برای این است که فرد یا مراجع را به صورت یک فرد انسانی در نظر نمی گیرد و آن را از فردیت خارج میکند و به صورت یک شیء غیر انسانی درک می کند (مسخ شخصیت). مسخ شخصیت در حرفه های خدمات انسانی به صورت تعامل با مردم به عنوان یک شیء و اغلب در برچسب هایی که استفاده  می شود آشکار می گردد.

– احساس موفقیت فردی پایین است . یعنی فرد احساس می کند عملکرد وی همراه با موفقیت نیست و یا به عبارت دقیق تر موفقیت ادراکی مطرح است نه عملکرد و موفقیت  واقعی. با این وجود برخی از محققان مانند چرنیس (۱۹۸۰) هم موفقیت ادراکی و هم واقعی را مد نظر قرار دادند. برای مثال او می گوید : {فرسودگی، انگیزش و موثر بودن را کاهش میدهد} و {شامل یک حس شکست است }.

‌

منابع

منابع فارسی

۱-  احمدی، سید احمد. خلیفه سلطانی، افتخار اسادات( ۱۳۸۵ ) بررسی فرسودگی شغلی مدیران آموزشی در مقطع های سه گانه شهر اصفهان.

۲-  ندیمی، محمد تقی. بروج، محمد حسین ( ۱۳۷۷ ) . آموزش و پرورش سه مقطع ابتدایی، راهنمایی، متوسطه. چاپ ۴ ، انتشارات مهرداد.

۳-  عاطف، لاله ؛ روح الامین، مریم ؛ نوری، ابوالقاسم و مولوی، حسین (۱۳۸۵ ) . میزان فرسودگی شغلی و خشنودی شغلی پزشکان جراح عمومی و متخصص داخلی شهر اصفهان . فصلنامه علمی و پژوهشی دانش و پژوهش در روانشناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان ( اصفهان ) شماره۲۹، سال ۸  .

۴-  دکتر سرمد، زهره. دکتر بازرگان، عباس. دکتر حجازی، الهه. روشهای تحقیق در علوم رفتاری. چاپ دوازدهم ۱۳۸۵، انتشارات آگه. ۵-  خاکزادان، زهرا (۱۳۸۵ ). بررسی رابطه بین کنترل و فرسودگی شغلی معلمان ابتدایی مدارس دولتی شهر نیشابور. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

۶- شیرازی ، رباب( ۱۳۷۸) . بررسی عوامل موثر در انگیزه انتخای شغل معلمی از دیدگاه دبیران زن شاغل در مراکز دولتی پیش دانشگاهی شهر تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه الزهرا .

۷- حسنی، فاطمه (۱۳۸۱ ). بررسی میزان فرسودگی شغلی معلمان زن ریاضی و هنر دبیرستانهای عادی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.

۸-  بدری گرگری، رحیم (۱۳۷۴ ). سندرم روان شناختی فرسودگی شغلی معلمین و مکانیزم های مقابله ای .  پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس .

۹-  سعادت ، اسفندیار ؛(۱۳۷۵ ) . تاثیر تحلیل رفتگی بر کارآیی نیروی انسانی . مجله دانش            مدیریت، شماره ۳۳ و ۳۴ .

۱۰- کشتکاران ، علی ؛ ( ۱۳۷۵ ) . تحلیل رفتگی و روش اندازه گیری آن . مجله دانش مدیریت ، شماره ۳۳ و ۳۴ .

۱۲-  محمدی حیدر باغی ، صابر ؛ ( ۱۳۸۶ ) . راههای کاهش فشار روانی بر معلمان . رشد معلم ،دوره ۲۵ .

۱۳-  دی هیوس ، پیتر ؛ دایکسترا ، رنه اف دبلیو . صانعی ، سعید ( ۱۳۸۲ ) . آیا آموزگاران آسانتر دچار تحلیل رفتگی می شوند ؟ . فصلنامه تعلیم و تربیت ، شماره۷۵ ، سال ۱۹ ، شماره ۳ .

۱۴-  محمدی ، شهناز ؛ ( ۱۳۸۵ ) . فرسودگی شغلی و سلامت روان شناختی در دبیران .فصلنامه روان شناسان ایرانی ، شماره ۹ ، سال ۳ .

۱۵-  رسولیان، مریم . الهی ، فاطمه . اقمم ابراهیمی، عزیزه ( ۱۳۸۳ ) ارتباط فرسودگی شغلی با ویژگیهای شخصیتی در پرستاران .

۱۶-  شیرخدا ، الهه ؛ ( ۱۳۸۶ ) . تنیدگی شغلی . رشد مدیریت مدرسه، شماره۶ ، دوره ۶ .

۱۷-  محمدی ، شهناز ؛ (۱۳۸۶ ) . مقایسه مکانیسم های مقابله ای ، فرسودگی شغلی و سلامت روان در بین دبیران ایران و هند . فصلنامه نوآوری های آموزشی ، شماره ۱۶ ، سال ۵.

۱۸-  قدیمی مقدم ، ملک محمد . حسینی طباطبایی ، فوزیه . ( شیوع فرسودگی شغلی در بین معلمان و کارکنان سازمان آموزش و پرورش و رابطه آن با جنسیت ، مدرک تحصیلی ، مقطع شغلی ، موقعیت جغرافیایی .

۱۹-  بابلی بهمنی، عزیزا…( ۱۳۷۸ ). بررسی میزان فرسودگی شغلی مدیران دبیرستانهای دولتی پسرانه شهر تهران و رابطه آن با روشهای مقابله ای آنها. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

۲۰-  شیرکول، ماندانا ( ۱۳۸۲ ) . عوامل موثر در بروز فرسودگی شغلی معلمان دانش آموزان نابینا و ناشنوا و عادی در مقطع راهنمایی شهر تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران .

۲۱-  ساعتچی، محمود . ( روان شناسی بهره وری ) . انتشارات نشر ویرایش، ۱۳۸۰ .

۲۲-  عسکریان، مصطفی . ( روابط انسانی و رفتار سازمانی) . انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۸ .

۲۳-  جعفر پور، حسن ( ۱۳۷۶). ارتباط بین سخت رویی و فرسودگی شغلی در معلمان عادی و استثنایی. پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران .

۲۴-  احقر ، قدسی (۱۳۸۵ ). بررسی نقش فرهنگ سازمانی مدارس در فرسودگی شغلی دبیران دوره راهنمایی شهر تهران . فصلنامه تعلیم و تربیت ، شماره ۲ ، سال ۲۲ .

۲۵- میر کمالی، سید محمد.( روابط انسانی در آموزشگاه ). نشر یسطرون ،۱۳۸۰.

۲۶- طاهری، احمد ( ۱۳۸۱ ). بررسی رابطه بین سلامت سازمانی و روحیه دبیران دبیرستانهای پسرانه دولتی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

۲۷- گودرزی، اکرم؛ گمینیان، وجیهه. ( اصول و مبانی و نظریه های جو و فرهنگ سازمانی ). انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۱

۲۸- راس، آر رندال؛ آلتمایر، ام الیزابت. خواجه پور، غلامرضا. ( استرس شغلی ). انتشارات  سازمان مدیریت صنعتی ، ۱۳۷۷ .

‌

منابع انگلیسی

1. Clark Carlson , Betty. Tompson ,A. Jone (2005). Job burnout and job leaving in Public school teachers : implication for stress management  InternationalJournal  Of  Stress  Management . Vol 2 , Number
2. Kahn , H . Jeffrey, Kimberly , T . Schneider , Jenkins , M. Theresa, Moyle , Laura . (2006). Emotional social support and job burnout among high-school
3. Teachers: is it all due to dispositional affectivity? Journal  Of  Organizational   Behavior . Vol 27 , Issue 6, 2006 .

۳- Demirel, Yeltekin . Toktamis, Aydin. Sezer, Erol.(2006). Burnout among high  School teachers in Turkey. Middle  East  Journal  Of   Family  Medicine . Vol 3, Issue 3 .

۴-Murat Sunbul , Ali .(2003). An analysis of relatios  among locus of control,   burnout   And job satisfaction  in Turkish high school teachers . Journal  Article  Excerpt : Australian  Journal  Of  Education , Vol ,47.

۵- Antoniou , A.-S., Polychroni , F. Vlachakis, A.-N.(2006). Research  note         Gender and age differences  in occupational burnout  between  primary  and  high- school teachers in Greece .  Journal  Of  Managerial  Psychology . Vol , 21  No,7.          www. emeraldinsight . com

۶-Croom , Barry.(2003). Teacher  burnout  in agricultural education .  Journal  Of  Agricultural  Education . Vol 44, Number 2 .

۷- Maslach , Schaufeli and Leiter(2001). Job burnout . www. google.com